پنجمین دور از انتخابات پارلمانی عراق ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱ (۱۸ مهر ۱۴۰۰) برگزار شد. در این انتخابات که به صورت پیش از موعد (زودهنگام) برگزار شد، ۳،۲۴۹ نامزد از ۲۱ ائتلاف و ۱۰۹ حزب به همراه برخی نامزد‌های مستقل برای کسب ۳۲۹ کرسی پارلمان رقابت کردند. پنجمین انتخابات پارلمان عراق در حالت طبیعی می‌بایست در سال ۲۰۲۲ برگزار می‌شد، اما بنا به شرایط بحرانی کشور با برنامه‌ریزی هیئت دولت، انتخابات در اکتبر سال ۲۰۲۱ برگزار شد و نتایج این انتخابات در آذرماه سال گذشته به تایید کمیسیون  قضایی عراق رسید.

اکنون باوجود گذشت ۶ ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی در عراق، هنوز جریان‌های سیاسی این کشور به اتفاق نظر برای تشکیل دولت و انتخاب رئیس جمهور و نخست‌وزیر نرسیده اند و این کشور به نوعی با بن بست سیاسی مواجه شده است که دستکم چشم اندازی برای حل آن در آینده نزدیک به نظر نمی رسد؛ به گونه ای که برون رفت از آن تلاش بیشتر گروه های سیاسی به ویژه طرف های تاثیرگذار در انتخاب نامزد نخست وزیری اعم از ائتلاف «چارچوب هماهنگی گروه های شیعه» از یک طرف و «ائتلاف سه گانه جریان صدر، ائتلاف حاکمیت و حزب دموکراتیک اقلیم کردستان» از طرف دیگر، صرفنظر آنها از برخی خواسته ها و امتیازدهی به طرف مقابل را می طلبد.

یکی از عمده مشکلات و موارد اختلاف، نحوه تشکیل دولت جدید است؛ به گونه ای که یک گروه خواهان تشکیل دولت اکثریت است، به این معنا که هر گروه و ائتلافی که بیشترین کرسی را در انتخابات و پارلمان بدست آورده، به تنهایی نامزد نخست وزیری را تعیین کند و در مقابل گروه و ائتلاف دیگر معتقد به تشکیل دولت توافقی هستند، به این معنا که نامزد مورد نظر برای نخست وزیری و تشکیل دولت مورد توافق همه گروه های سیاسی باشد.

به منظور بررسی دقیقتر و اطلاع از آخرین تحولات صحنه سیاسی عراق، ریشه ها و عوامل بن بست پیش آمده و نیز راه حل برون رفت از آن، با «حیدرالبرزنجی» کارشناس امور سیاسی در عراق گفتگو کرده ایم که در ادامه جزئیات آن را می خوانید: 

سوال: ابتدا بفرمائید که فرآیند و مکانیزم انتخاب رؤسای سه گانه در عراق به چه شکلی انجام می شود؟

به دنبال نتایجی که در انتخابات حاصل شد، شرایط در کشور به یک وضعیت دشوار و بن بست سیاسی رسیده است که البته پایداری این شرایط ممکن نیست و باید به هر نحو ممکن راه حلی پیدا شود. مکانیزم تعیین رؤسای سه گانه را قانون اساسی مشخص کرده است؛ گونه‌ای که طبق قانون در اولین جلسه پارلمان، رئیس آن و دو معاون او براساس رأی گیری انتخاب می‌شوند که این مهم البته بدون توافق سیاسی محقق شده است، این در حالی است که تاکنون فرآیند سیاسی در عراق همواره براساس توافق سیاسی بین گروه‌های مختلف به پیش می‌رفته و از آنجایی که کشور عراق از گروه‌های عقیدتی و قبیله‌ای متفاوت تشکیل شده است، معمول بوده که رئیس جمهور از طائفه کردها، رئیس پارلمان از اهل تسنن و نخست وزیر از بین شیعیان انتخاب می‌شود. البته در این انتخابات مسائل متعددی نقض و از آن تخلف شد که باعث ایجاد اختلال در برقراری توازن بین گروه‌های مختلف گردید؛ در نتیجه علی رغم اینکه رئیس پارلمان انتخاب شده، اما نمایندگان تاکنون در تعیین نامزد ریاست جمهوری و نخست وزیری شکست خورده اند.

سوال: به نظر شما ریشه‌ها و عوامل اصلی بن بست سیاسی کنونی عراق چیست؟

ریشه‌های بن بست سیاسی در کشور به تراکم و انباشت مشکلات متعدد از سال‌های قبل باز می‌گردد و مشکلی نیست که امروز و دیروز بوجود آمده باشد؛ به گونه‌ای که اعتراضات سال ۲۰۱۸ و اتفاقاتی که پس از آن تاکنون رخ داده، موجب شده تا فرآیند سیاسی در کشور به این مرحله رسیده و نظام سیاسی ناموفق عمل کند، با این وجود برخی گروه‌های سیاسی از جمله «ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعه» وجود دارند که از عقلانیت خوبی برخوردارند و همین عقلانیت بوده که تا این لحظه مانع از برهم خوردن موازنه‌ها شده است.

به نظر من یکی دیگر از دلایل واقعی بن بست کنونی، خود فرآیند انتخابات و تقلب صورت گرفته در آن بوده است و همچنین یک طرف سیاسی خاص وجود دارد که لجبازی می‌کند و مقابل گروه‌های دیگر موضع گیری کرده است؛ یعنی همان ائتلاف سه جانبه متشکل از یک گروه شیعه (جریان صدر)، یک گروه سنی (ائتلاف حاکمیت) و یک گروه کُرد (حزب دموکراتیک اقلیم کردستان) که امیدوار بودند با این کار خود بتوانند اکثریت را شکل دهند، اما واقعیت سیاسی کشور خود را بر اوضاع تحمیل کرده و در سایه این بن بست‌ها امکان پیش روی برای تشکیل دولت وجود ندارد.

سوال: عملکرد احزاب و ائتلافات‌های سیاسی کشور در راستای تشکیل دولت جدید را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در ارتباط با عملکرد ائتلاف‌های شکل گرفته، باید بگویم که در کشور در حال حاضر دو گروه یا ائتلاف سیاسی وجود دارد که اولین آن‌ها «ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعه» و دیگر همان «ائتلاف سه گانه» است.

به نظر من ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعه تاکنون صبر استراتژیک خوبی از خود نشان داده و از عقلانیت و آرامش بیشتری نسبت به گروه مقابل برخوردار است و به دنبال تحریک و تنش زایی نیست، بلکه طرح‌ها و ابتکارات واقع گرایانه‌ای را ارائه کرده و برای برون رفت کشور از این بن بست، فعالیت‌های جدی را در دستور کار دارد.

گروه‌های دیگر اعم از کُرد‌ها و اهل تسنن نیز این روز‌ها فعالانه‌تر مشغول رایزنی و گفتگو هستند، اما ائتلاف سه گانه از آغاز حملات تندی را علیه شرکای سیاسی خود انجام داده و سعی کرده تا آن‌ها را از فرآیند سیاسی کشور دور کند، در نتیجه به نظر من ائتلاف چارچوب هماهنگی پخته‌تر و واقع گرایانه‌تر عمل کرده است.

سؤال: به نظر شما بن بست‌های مکرر سیاسی عراق طی سال‌های اخیر به نقص قانون در این کشور مربوط نیست؟

طبیعتا اصل و اساس همه مشکلات ناشی از قانون اساسی است؛ یک مشکل بزرگ در قانون اساسی کشور وجود دارد و آن اتکا بر نظام پارلمانی است که تا به امروز در فرایند سیاسی کشور موفقیت آمیز نبوده و نیاز به تغییر دارد؛ بنابراین من فکر می‌کنم راه حل این است که برخی از مفاد قانون اساسی باید اصلاح شود، چرا که پس از گذشت دو دهه از تصویب این قانون مشاهده نمی‌کنیم که تحرکات و فرآیند سیاسی در کشور موفقیت قابل ذکری را محقق کرده باشد.

سؤال: باتوجه به آنچه گفته شد، آیا شما گشایشی را برای خروج از بن بست در کشور متصور هستید؟ آیا ممکن است که عراق مجددا به صحنه اعتراضات مردمی در قبال عملکرد طبقه سیاسی تبدیل شود؟

در حال حاضر، برای خروج از این بن بست به وجود آمده، فقط دو راه وجود دارد؛ اول اینکه پارلمان منحل شود و همه چیز دوباره از صفر شروع شود، به این معنا که همه گروه‌ها برای برگزاری مجدد انتخابات طی شش یا هشت ماه و یا حداکثر یکسال آینده آماده شوند.

اما راه حل دوم که به نوعی دور از دسترس به نظر می‌رسد، این است که اتفاق نظر حاصل شود؛ گروه‌های کُرد در حال حاضر تحرکاتی را آغاز کرده اند که ممکن است نتیجه‌ای داشته باشد، گروه‌های اهل سنت نیز فعالیت‌های مشابه‌ای را دارند، اما عمده مشکل به برادران جریان صدر مربوط می‌شود که بر گزینه‌های خود اصرار دارند و در حقیقت آن‌ها هستند که این بن بست را به وجود آورده اند.

اما در ارتباط با این سؤال که آیا این بن بست سیاسی ممکن است که منجر به شکل گیری اعتراضات مردمی جدید در کشور شود، پاسخ مثبت است؛ به گونه‌ای که اساسا این یک سناریو محتمل است که ترسیم و برنامه ریزی شده تا راه حل اول یعنی برگزاری انتخابات مجدد اجرایی و همه چیز دوباره از صفر آغاز شود؛ در حقیقت کشور امروز برای برون رفت از بن بست نیازمند عقب نشینی گروه‌های سیاسی از برخی خواسته‌های خود است.