همکاری متقابل بین دو کشور ایران و قطر در خصوص جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ از زمانی کلید خورد که  رئیس جمهوری کشورمان با امیر قطر گفتگو کرد.

در این دیدار مقرر شد که ایران در میزبانی جام جهانی قطر با این کشور کوچک حاشیه خلیج فارس همکاری کند. در پی این توافق، سخنگوی دولت اعلام کرد: رئیس جمهوری به معاون اول خود دستور داده تا کارگروه ویژه‌ای برای هم افزایی و هماهنگی بیشتر دستگاه‌های دولتی به منظور استفاده بیشتر از ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی برگزاری جام جهانی فوتبال در قطر تشکیل شود.

این همراهی و همکاری ایران و قطر در برگزاری جام جهانی فوتبال به دو بخش تقسیم می‌شد. اول، استفاده از ظرفیت‌های اسکان و برگزاری مسابقات از جمله زمین تمرین و ... و دوم، ترغیب تماشاگران مسابقات جام جهانی به حضور در ایران و کسب تجربیات جدید؛ چون از طریق این فرصت می‌توان حوزه تمدنی ایران را در بخش‌های آثار باستانی، مجموعه موزه‌ها، بوم گردی و ایران شناسی به علاقه‌مندان معرفی و عرضه کرد.

در همین رابطه نقشه راه همکاری‌های ایران و قطر در برگزاری جام جهانی فوتبال بین دو کشور نهایی و امضا شد. این فرصت امکان معرفی بسیاری از دستاورد‌های فرهنگی ایران را در خارج از کشور و برای علاقه‌مندان برای سفر به ایران فراهم می‌کند.

پس از اعلام این خبر مدیرکل دفتر توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفته بود: شش استان تهران، اصفهان، یزد، کرمان، فارس و هرمزگان همراه با بندرعباس و جزایر کیش و قشم را به عنوان مقصد سفر تماشاچیان جام جهانی قطر پیش‌بینی کرده‌ایم.

اما چرا تماشاگر جام جهانی باید ایران را به عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب کند؟

پاسخ کارشناسان حوزه گردشگری این است، تیم‌های حاضر در جام جهانی ۲۰۲۲ هر روز چهار بازی در مرحله گروهی برگزار می‌کنند. ۱۲ روز بازی‌های مرحله گروهی طول می‌کشد تا هواداران بتوانند از حضور در تمام بازی‌ها لذت ببرند. تماشاگران در ایامی که تیم ملی آن‌ها بازی ندارد و تا مسابقه بعدی در استراحت بسر می‌برد  می‌توانند از یکی از راه‌های سفر هوایی و خط دریایی به ایران مسافرت کنند. این فرصتی طلایی برای صنعت گردشگری ایران است تا بتواند از مواهب جام جهانی ۲۰۲۲ قطر بهره برداری کند. از طرفی قطر اعلام کرده که فقط برای سه روز می‌تواند میزبان گردشگران باشد و ظرفیت اسکان بیش از سه روز را ندارد.

اصفهان بدون شک می‌تواند مقصد گردشگری کم نظیری برای گردشگران خارجی باشد. آثار تاریخی و فرهنگی اصفهان چشم نواز است و دلفریب، اما این همه ماجرا نیست؛ گردشگر علاوه بر زیبایی به نبوغ کم نظیر معماران، هنرمندان و اندیشمندان ایرانی پی می‌برد که خود تجربه ارزشمندی است. خلاصه اینطور می‌توان گفت که کمتر گردشگری اصفهان را با تجربیات منفی ترک می‌کند.

اصفهان مقصد نخست گردشگران

حال سوال اینجاست، آیا زیرساخت‌های کافی برای جذب و اسکان گردشگر جام جهانی در اصفهان وجود دارد؟ برای پاسخ این سوال به سراغ علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان رفتیم.

او   گفت: با توجه به جاذبه‌های گردشگری و میراثی که در اصفهان وجود دارد، این استان اگر مقصد اصلی برای گردشگران خارجی نباشد حتما مقصد دوم خواهد بود، ولی نگاه ما این است که اصفهان به مقصد نخست گردشگران خارجی تبدیل شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان می‌گوید: برای حضور گردشگران در اصفهان دو مورد اقامت و بازدید از اماکن تاریخی برای ما حائز اهمیت است. در خصوص بازدید از آثار تاریخی مشکلی با حضور گردشگر نداریم.

ایزدی می‌گوید: در نوروز امسال بزرگترین آزمون امکانات، زیرساخت‌های گردشگری و تاریخی را گذراندیم و تصور می‌کنیم از این آزمون سربلند بیرون آمدیم حال اگر وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بتواند تماشاگران جام جهانی را به عنوان گردشگر به کشور وارد کند می‌توانیم میزبان شایسته‌ای برای آنان باشیم.

او معتقد است  برای اقامت و اسکان در اصفهان ظرفیت ۳۷ هزار نفری داریم، هر چند که اسکان ۳۷ هزار گردشگر، رقم کمی نیست، اما توقع همه از اصفهان فراتر از این است، در این فرصت کوتاه می‌توانیم با حفظ ظرفیت فعلی کیفیت مراکز اقامتی را افزایش دهیم تا گردشگران اوقات خوبی را در اصفهان داشته باشند.

البته این ظرفیت در شرایطی مطرح می‌شود که اصفهان فقط دو هتل پنج ستاره و چهار هتل چهار ستاره دارد!

بر هیچ کس پوشیده نیست که اصفهان می‌تواند در رتبه نخست گردشگری ایران قرار بگیرد، اما هدایت تماشاگر جام جهانی فوتبال به ایران و اصفهان به همین سادگی است؟ آیا دغدغه ما برای ورود و حضور گردشگر فقط ظرفیت اسکان است؟

ایران مقصد تماشاگران جام جهانی نیست

در این زمینه با امین عدیلی رئیس انجمن راهنمایان گردشگری استان اصفهان به گفتگو پرداختیم. 

او معتقد است  جنس گردشگری که در جام جهانی حضور می‌یابد با گردشگری که ایران را مقصد خود انتخاب می‌کند متفاوت است.

به گفته رئیس انجمن راهنمایان گردشگری استان اصفهان، گردشگری که به ایران می‌آید به دنبال فرهنگ، هنر، تاریخ و جاذبه‌های طبیعی است، اما گردشگری که برای دیدن مسابقات جام جهانی فوتبال به کشوری می‌رود به دنبال هیجان و تفریح است و بیشتر این گردشگران، جوان هستند. حال چگونه می‌توان این گردشگر را با این ذائقه به ایران آورد؟

عدیلی می‌گوید: هرچند که اقداماتی برای جذب گردشگر جام جهانی در ایران شده، اما این اقدامات پراکنده، دیر هنگام و غیرکارشناسی است.

او می‌گوید: اکنون به جذب گردشگر از جام جهانی امیدوار نیستم، چون از سویی روحیه گردشگر جام جهانی با روحیه و خواست گردشگری که به ایران می‌آید متفاوت است و از طرفی برای این رویداد هیچ گونه برنامه‌ای در نظر گرفته نشده.

رئیس انجمن راهنمایان گردشگری استان اصفهان می‌گوید: وقتی برنامه‌ای نداشته باشیم نمی‌توانیم تبلیغاتی برای جذب گردشگر داشته باشیم. برند گردشگری در کشور ما مغفول مانده و جذب گردشگر براساس اصول روز دنیا نیست. نمونه بارز این موضوع را در اکسپوی دبی دیدیم.

عدیلی معتقد است  پاویون ایران در اکسپو ضعیف‌ترین عملکرد را داشت و این در حالی است که باتوجه به همخوانی چارچوب و نوع اکسپو به عنوان یک رویداد فرهنگی با شرایط ایران، می‌توانستیم از این رویداد، گردشگر فعال جذب کنیم، اما عملا خلاف آن را مشاهده کردیم.

برند گردشگری مغفول مانده در ایران

«برند گردشگری» این نخستین بار نیست که درباره «برند گردشگری» و فرصت‌های از دست رفته در این حوزه می‌شنوم. برند و مارکتینگ گردشگری دریایی از علم و آگاهی است و گویا تنها کسانی که در این حوزه فعال هستند یا مطالعات گسترده داشته اند، می‌دانند که کشور ما با وجود همه ظرفیت‌ها چقدر در این حوزه فرصت سوزی کرده.

شاید نبود همین مارکتینگ و برند گردشگری باعث شد تا فرصت اکسپو برای ما بسوزد. محتوای نامناسب و نحوه ارائه غیرکارشناسی در این رویداد فرهنگی ثمره‌ای جز تیغ‌های تیز نقد نداشت که هر کدام به سمت یکی از تصمیم گیرندگان و برگزار کنندگان نشانه می‌رفت.

آیا تجربه ناموفق اکسپو این بار در جام جهانی تکرار می‌شود؟

هادی ناجی فعال حوزه برند گردشگری که خود سالهاست در این زمینه تجربیات موفقی دارد مصاحبه شونده بعدی من بود تا قدری با او در خصوص، اما و اگر‌های جذب گردشگر از جام جهانی قطر به گفتگو بپردازم.

او می‌گوید: با این نظریه که با اقدامات ضعیف و پراکنده‌ای که می‌شود، ایران مقصد گردشگران جام جهانی نخواهد بود موافقم. اما می‌خواهم نگاه دیگری به جذب اینگونه گردشگر داشته باشم. بر فرض که تلاش دیرهنگام مسئولان برای جذب گردشگر به ایران و اصفهان به ثمر بنشیند؛ آیا ما زیرساخت‌های کافی برای ورود گردشگر از جمله شرایط حمل و نقل را داریم؟

این فعال حوزه گردشگری گفت: پرواز‌های بین المللی که در اصفهان رفت و آمد می‌کند در هفته نهایتا سه تا چهار پرواز است. این تعداد پرواز برای ورود گردشگر به اصفهان کافی نیست.

ناجی معتقد است  از طرفی بهای بلیت در حدی نیست که گردشگر برای سفر به ایران ترغیب شود. با توجه به امکاناتی که به مسافر می دهیم قیمت بلیت هیچ توجیهی ندارد.

او می‌گوید: اگر مسئولان از قبل به فکر بودند و دست کم زیرساخت‌های پرواز را فراهم می‌کردند و تبلیغات درستی هم می‌شد، شاید می‌توانستیم بخشی از مسافران را جذب کنیم، اما وقتی پایه ای‌ترین موضوع که بحث پرواز و حمل و نقل است دچار مشکل باشد نمی‌توانیم به جذب گردشگر امیدوار باشیم.

به گفته این فعال حوزه گردشگری، جذب گردشگر در جام جهانی صرفاً یک شعار است که عملی نخواهد شد در صورتی که اگر برنامه‌ریزی درستی شده بود موقعیت خوبی داشتیم تا بتوانیم گردشگر را از قطر به ایران جذب کنیم.

ناجی گفت: در نظر داشته باشید که بالاخره مسلمان‌هایی هم در بین این تماشاگران هستند که برای جام جهانی به قطر می‌آیند اگر ما همین طیف افراد را هدف قرار داده بودیم و برنامه متفاوتی غیر از این برنامه‌های همیشگی ریخته بودیم می‌توانستیم از فرصت میزبانی همسایه خود در جام جهانی بهره ببریم.

ظرفیت جذب گردشگر از طریق جاذبه‌های خوراکی و تور‌های خانوادگی

او معتقد است: جاذبه‌هایی مثل تجربیات غذایی و تور‌های خانوادگی موقعیت‌هایی بودند که می‌توانستند به جذب گردشگر به ایران و اصفهان کمک کنند. اینکه صرفا به گردشگر بگوییم در کشور ما میراث فرهنگی و تاریخی وجود دارد، ثمره‌ای نخواهد داشت. زبان گردشگری با گذشته تفاوت دارد و مسئولان ما از آن غافل هستند.

این فعال حوزه گردشگری یکی از راه‌های تقویت برند گردشگری را تولید محتوای با کیفیت و کارشناسی شده می‌داند.

او می‌گوید: اگر در زمان مناسب تولید محتوای هدفمند را در دستور کار و این محتوا را در اختیار مخاطب هدف قرار می‌دادیم می‌توانستیم از حضور گردشگران بهره‌مند شویم.

به گفته ناجی، مسئولان کشور ما هنوز برای جذب گردشگر شعار فرهنگ، تاریخ و هنر را می‌دهند این شعار زمان زیادی است که منسوخ شده. باید به دنبال راهکار‌هایی نوین، جدید و کارشناسی برای جذب گردشگر باشیم.

نادیده گرفتن تخصص و تجربیات، مساوی با فرصت سوزی است

او با انتقاد از نحوه برگزاری رویداد اکسپو می‌گوید: گروه ما، ماه‌ها برای تولید محتوای مناسب و نحوه نمایش محتوا در این رویداد برنامه ریزی کرده بود، اما نه تنها استقبالی از ایده‌های ما نشد که این فرصت در اختیار کسانی قرار گرفت که کمترین تجربه و برنامه را برای آن داشتند.

این فعال حوزه گردشگری معتقد است  هر رویدادی که در جهان برگزار می‌شود چارچوبی دارد و بر اساس آن چارچوب باید ظرفیت‌های خودمان را ارائه دهیم ایراد ما این است که اصل را نادیده می‌گیریم و تصور می‌کنیم افرادی که در قالب چارچوب‌های اداری هستند می‌توانند در عمل هم به خوبی ظاهر شوند.

به گفته ناجی، در رویداد‌های بین المللی گردشگری جای جوانان، متخصصان و کارشناسان باتجربه و صاحب سبک خالی است.

او گفت: از خود بپرسیم چرا محتوایی که برای تبلیغ صنعت چرم ایران آماده شده در ترکیه ضبط شده؟ و چرا بدون هیچ بازنگری این تبلیغ و محتوا در پنل‌های پاویون ایران در اکسپو برای همه به نمایش گذاشته می‌شود؟

این فعال حوزه گردشگری در خصوص برند گردشگری می‌گوید: برای اینکه شهری در حوزه گردشگری برند شود باید در ابتدا ابزار‌های معرفی خود را آماده کند. این ابزار‌ها شامل وب سایت قوی و چند زبانه، تولید محتوای جذاب و کارشناسی شده، طراحی لوگو با در نظر گرفتن نماد‌های فرهنگی، اجتماعی، هنری و ... و طراحی یک شعار مناسب است که به خوبی گویای ظرفیت‌های یک شهر و روحیه مردم آن باشد.

موازی کاری بلای جان گردشگری اصفهان

ناجی معتقد است  مشکل ما در اصفهان موازی کاری سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف است. شهرداری، اتاق بازرگانی و سازمان میراث فرهنگی هر کدام برای خود یک لوگو، شعار و سبک رفتاری دارند که همین موضوع سبب شده تا به یک برند واحد نرسیم.

او می‌گوید: اگر ابزار تبلیغاتی ما فراهم بود می‌توانستیم با کشور قطر رایزنی کنیم تا بخشی از بیلبورد‌های شهر خود را به معرفی اصفهان اختصاص دهد. اما به دلیل هماهنگ نبودن مسئولان، دستگاه‌های مختلف و اقدامات دیرهنگام، فقط فرصت سوزی کرده ایم.

مارکتینگ گردشگری در ایران جایگاهی ندارد

همان گونه که فکر می‌کردم رسیدن به برند گردشگری یک علم بی پایان است و بدون تخصص، تجربه و البته صبر به نتیجه نخواهد رسید.

محمدحسین امین پور یکی دیگر از کارشناسان حوزه گردشگری بود که با او به گفتگو پرداختم. 

او کارشناس تخصصی مارکتینگ بین المللی گردشگری است و  می‌گوید: مارکتینگ گردشگری در هیچ کدام از محاسبات مسئولان دولتی و حتی فعالان حوزه کسب و کار گردشگری جایی ندارد، در صورتی که مارکتینگ پیشتاز همه خدمات است.

این کارشناس حوزه گردشگری معتقد است  اگر مارکتینگ درست باشد گردشگر خیلی راحت وارد کشور می‌شود و در پی آن شاهد ارزآوری هم خواهیم بود. بخشی از گردشگران ما از شرق آسیا، کشور‌های عضو اتحادیه CIS و روسیه هستند. برخلاف باور عموم مردم اتفاقا این گردشگران جوان هستند و علاقه‌مند به فرهنگ، تاریخ و هنر ایرانی.

امین پور می‌گوید: این نظریه که تماشاگران جام جهانی با گردشگرانی که ایران را مقصد گردشگری خود انتخاب می‌کنند تفاوت‌های سلیقه‌ای دارند، درست است. اما بین همین تماشاگران افراد فاخر، فرهنگی یا مسلمان نیز یافت می‌شوند که شاید ۲۰ درصد از جمعیت این تماشاگران را تشکیل دهند.

به گفته او  تمرکز ما بایستی در جذب این تعداد گردشگر باشد. بدون شک گردشگری که از جام جهانی وارد ایران می‌شود تمایل دارد از شهر‌های فرهنگی و تاریخی ما بازدید کند و تفریحات آبی در جزیره کیش و قشم او را راضی نخواهد کرد، چون می‌تواند تفریحات آبی بدون مرزی را در قطر، امارات متحده عربی یا حتی ترکیه تجربه کند.

این کارشناس حوزه گردشگری می‌گوید: پس این نظریه که می‌توان گردشگران ایرانی را که خارج از کشور زندگی می‌کنند و تمایل به تماشای جام جهانی دارند برای اسکان و اقامت به هتل‌های کیش کشاند، کمی زیر سوال می‌رود.

امین پور معتقد است  جذب گردشگر حتی به تعداد کم و محدود نیز نیاز به مارکتینگ تخصصی گردشگری دارد، بسیاری از مجموعه‌های گردشگری تصور می‌کنند باید در دفتر کار خود بنشینند تا گردشگر خود به سراغ آن‌ها رود که تفکر اشتباهی است.

او روش‌های مارکتینگ گردشگری را به دو دسته فضای مجازی و مدل‌های سنتی و چهره به چهره تقسیم بندی می‌کند و می‌گوید: مارکتینگ فضای مجازی طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود که البته به دلیل تحریم‌ها با محدودیت‌هایی در این روش مواجه هستیم. مارکتینگ فضای مجازی به حدی مهم است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

این کارشناس حوزه گردشگری معتقد است  کمترین کاری که می‌توانیم بکنیم این است که مارکتینگ فضای مجازی را در کشور‌های شرق آسیا که مشکل تحریم با آن‌ها نداریم، انجام دهیم.

امین پور در خصوص مارکتینگ سنتی یا چهره به چهره هم می‌گوید: این روش را سالیان طولانی انواع مجموعه‌ها انجام می‌دهند، بدین نحو که با حضور در سمینار و نمایشگاه‌های بین المللی سعی در جذب گردشگر به روش چهره به چهره دارند.

به گفته او  شاید این روش کمی قدیمی به نظر برسد، اما اگر به درستی انجام شود تاثیرگذار خواهد بود، همانگونه که در مجموعه‌های معدودی که این روش استفاده می‌شود شاهد موفقیت و جذب گردشگر هستیم.

اصفهان شاداب همچون جواهری است که با وجود نوسانات تاریخی و گذر قرن‌ها هنوز درخشش و شکوه خود را حفظ کرده. اصفهان را موزه‌ای می‌خوانند که مردم در آن زندگی می‌کنند. بر اساس نوشته نویسنده فرانسوی، آندره مالراکس، فقط فلورنس با اصفهان قابل مقایسه است.

البته این نظر مالراکس است و نباید نادیده گرفت که اصفهان، اصفهان است و قابل مقایسه با هیچ شهری نیست.

حالا اصفهان یا همان نصف جهان خودمان با خیابان‌های درخت‌کاری‌شده، معماری اسلامی چشمگیر و باغ‌های مخفی ایرانی نیازمند دلسوزانی متخصص، مدبر و همه فن حریف است تا به جهانیان نشان دهند اصفهان، اصفهان است زیبا و باشکوه. می‌توان امیدوار بود تا طرحی ریخته شود که دیگر از کنار فرصت‌هایی مانند اکسپو و جام جهانی با حسرت عبور نکنیم و نظاره گر موفقیت جزیره‌های بی هویت یا کم سن و سال اطرافمان در حوزه گردشگری نباشیم.

گزارش از سپیده صالحی