سحرگاهان که باد، اذان را سر گلدسته سرو می‌گوید و بر جانماز چشمه و مُهر نور، رو به قبله گل سرخ عشق و عبادت را جاری می‌کند گل‌های محمدی بر بستری از آگاهی آب و قانون گیاه می‌شکفند تا شمیم جان بخش و آرامش بخش رسول مهربانی‌ها را پی قد قامت موج، پراکنده کنند و خدایی را یادآوری کنند که در همین نزدیکی هاست.

اهل کاشان که باشی بهار که به نیمه نزدیک می‌شود هر دم در انتظار شکفتن گل‌های خوش رنگ و عطر محمدی در قمصر پایتخت گل و گلاب ایران، نیاسر کهن باغشهر ایران، برزک نگین سبز کوهستان، جوشقان قالی بهشتی در دل کویر و کامو و چوگان شهری نزدیک ستاره‌ها خواهی بود.

کاشان نه تنها به تپه‌های هفت هزار ساله سیلک، به عالمان و استادان برجسته و به صنایع دستی که به گل و گلاب نابش نیز مشهور است و از همین رو میهمانانی بهاری دارد که فرصت شکفتن گل‌های محمدی را مغتنم می‌شمرند.

رتبه اول کشوری کاشان در عملکرد تولید گل محمدی

عاطفه سادات جلال‌زاده رئیس واحد صنایع تبدیلی و غذایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان به خبرنگار ما گفت: کاشان با دو هزار و ۵۸۰ هکتار گلستان گل محمدی، رتبه اول وسعت زیرکشت و تولید را در استان و رتبه اول میانگین عملکرد تولید گل محمدی را در کشور دارد.

به گفته او تولید امسال گل محمدی، در صورت اتفاق نیفتادن حوادث غیرمترقبه حدود ۱۰هزارتن با عایدی چهار هزار میلیارد ریال برای پنج هزار باغدار کاشانی برآورد می‌شود.

در برزک هزار و ۲۶۰ هکتار باغ بارور گل محمدی و ۴۰ هکتار غیر بارور، در قمصر ۵۷۰ هکتار بارور و ۱۷ هکتار غیر بارور، در بخش مرکزی ۲۷۸ هکتار باغ بارور و ۱۳ هکتار غیربارور و در بخش نیاسر ۳۷۲ هکتار باغ بارور و ۳۰ هکتار غیربارور با متوسط عملکرد چهار تن در هر هکتار وجود دارد.

برتری کیفی و کمی گل محمدی کاشان و اسانس آن در دنیا

رئیس واحد صنایع تبدیلی و غذایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان می‌گوید: گل محمدی از نظر نیاز آبی محصولی کم آب‌بر است و رویش آن در کاشان با توجه به تنوع اقلیم و ارتفاع از سطح دریا به این محصول کیفیتی ممتاز بخشیده است.

به گفته جلال زاده  ویژگی بسیار مهم تنوع اقلیم در کاشان علاوه بر اثرگذاری بر افزایش کیفیت اسانس و گلاب تولیدی بر افزایش مدت تولید و برداشت گل محمدی نیز موثر و در کشور بی نظیر است.

فصل برداشت گل محمدی در مناطق مختلف کاشان از اواسط فروردین آغاز می‌شود و با۲۵۰ هزار نفر روز گلچینی تا اوایل مرداد ادامه دارد.

او معتقد است  گل محمدی کاشان از نظر کیفیت و میزان اسانس، در دنیا برتر و کیفیت گلاب آن نسبت به کل دنیا حتی گلستان‌های ترکیه و بلغارستان بهتر است.

رئیس واحد صنایع تبدیلی و غذایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان می‌گوید: هر سال بیش از ۲۰ میلیون لیتر گلاب و هزار و ۳۰۰ لیتر اسانس گل محمدی در کاشان تولید می‌شود.

هزار و ۶۷۰ واحد تولید گلاب و عرقیات سنتی، ۲۵ واحد دارای مجوز از جهاد کشاورزی و ۲۳ واحد دارای مجوز از اداره صنعت، معدن و تجارت در شهرستان کاشان فعالیت می‌کنند. سه هزار و ۸۰۰ نفر در واحد‌های گلابگیری سنتی و ۴۱۹ نفردر واحد‌های صنعتی اشتغال دارند.

به گفته جلال‌زاده  پیش بینی می‌شود گلابگیران کاشانی علاوه بر فرآوری ۱۰ هزار تن گل محمدی این منطقه، ۱۰ هزار تن گل محمدی مزارع داخل استان و سایر استان‌های مجاور را نیز فرآوری کنند.

برگزاری جشنواره گلابگیری از یازدهم اردیبهشت

احمد دانایی‌نیا سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان به خبرنگار ما گفت: امسال با توجه به برداشته شدن محدودیت‌های کرونایی، افزایش گستره واکسیناسیون و رنگ‌بندی مناسب نقشه کرونایی کاشان، زمینه برگزاری جشنواره گلابگیری از ۱۵ اردیبهشت تا ۱۵ خرداد در ۶ شهر این شهرستان فراهم شد.

او گفت: کاشان پس از دو سال محدودیت کرونایی، امسال میزبانی از مسافران نوروزی را بار دیگر تجربه کرد و اکنون نیز برای حضور گردشگران در جشنواره گلابگیری آماده شده است.

برنامه های جشنواره گلابگیری متفاوت با سال‌های قبل

حجت الله ناصحی‌پور معاون گردشگری اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان نیز گفت: امسال جشنواره گلابگیری بسیار متفاوت و همانند جشنواره شاد نوروزگاه با اجرای آیین‌های محلی و سنتی برگزار می‌شود.

به گفته او جشنواره گلابگیری در بخش برزک به صورت نمایشگاهی و مرتبط با موضوعات گلابگیری و صنایع دستی برگزار خواهد شد.

معاون گردشگری اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان، ارائه مباحث علمی گلابگیری در قالب همایش‌های آموزشی و علمی در حاشیه جشنواره را از دیگر برنامه‌های متفاوت اعلام کرد.

به گفته ناصحی‌پور، دوهزار تخت اقامتی علاوه بر خانه‌های مسافر آماده پذیرایی از میهمانان آیین گلابگیری است.

او می‌گوید: کمیته محتوایی ستاد گلابگیری کاشان با هدف تدوین، ارزیابی و تایید برنامه‌های مختلف جشنواره در دبیرخانه اجرایی خدمات سفر تشکیل و برای پوشش رسانه‌ای برنامه‌های جشنواره از شبکه استانی اصفهان و سایر شبکه‌های سراسری نیز برنامه ریزی شده است.

جشن گل محمدی و آیین گل غلطان در نیاسر

احسان کوزه‌گر شهردار نیاسر گفت: آیین افتتاحیه جشنواره با عنوان «جشن گل محمدی اشک گل سرخ» و آیین «گل غلطان» نوزادان کمتر از ۶ ماه ساعت ۹:۳۰ تا ۱۱ صبح یازدهم اردیبهشت در باغ تاریخی تالار نیاسر برگزار می‌شود.

او می‌گوید: اجرای آیین گلابگیری در آستان امامزاده هلال بن علی (ع) و علی بن باقر (ع) برنامه ویژه جشنواره گل محمدی است و گلاب استحصال شده برای مراسم غبارروبی و عطر افشانی حرم امامزاده هلال بن علی (ع) و شهید اردهال استفاده خواهد شد.

به گفته شهردار نیاسر، همایش پیاده‌روی صبح و نشاط جمعه ۱۶ اردیبهشت.

به گفته او، همایش پیاده‌روی صبح و نشاط نیز صبح روز جمعه ۱۶ اردیبهشت همچنین جنگ شادیانه اشک گل سرخ در روز‌های پنج‌شنبه و جمعه ۲۲ و ۲۳ اردیبهشت در پارکینگ ضلع شمالی باغ تاریخی تالار برنامه‌های دیگر این جشنواره است.

گلابگیری میراثی معنوی از فرهنگ، ذکاوت و سخاوت

آیین گلابگیری قمصر جزو میراث فرهنگی ناملموس ایران است با سنت‌ها و آدابی که قرن‌های متمادی و نسل‌های متوالی ادامه داشته است. برای معرفی این آداب و سنت‌ها محسن غفاری مقدم، تنها موزه گلاب ایران را در بخشی از خانه تاریخی ذاکری‌های قمصر دایر کرده است. خانه‌ای که به‌عنوان دیرپاترین مرکز گلابگیری ایران شناخته می‌شود.

او معتقد است  محاسبه دقیق برای ساخت وسایل گلابگیری برخاسته از هوش، ذکاوت، فن و هنر مردم کاشان است و گلچینی و گلابگیری آیینی است که تعاون و سخاوت را فراگیر می‌کند.

بانی گنجینه گلاب قمصر می‌گوید: قمصری‌ها از ابتدا که گل محمدی را از ارتفاعات شهر به پایین آوردند، بنابر احترام و تکریم، آن را فقط در زمینی تازه و مختص این گل بدون اینکه هیچ محصول دیگری در کنارش کشت کنند پرورش دادند.

به گفته غفاری مقدم، اشاره دهخدا در سال ۱۳۳۷ به ۷۰ کارگاه گلابگیری با مصرف ۵۰۰ کیلوگرم گل محمدی در هر کارگاه، تعریف سدیدالسلطنه نویسنده کتاب خلیج فارس در زمان مظفرالدین شاه از گل و گلاب قمصر، توصیف ادوارد پولاک پزشک دربار ناصری از وسعت باغ‌های گل در قمصر، اشاره ناصرالدین شاه در سفرنامه عراق عجم به گلاب قمصر یا عبارت شاردن، سیاح فرانسوی عصر صفوی که «اوایل ژوئن (خرداد) بود و گل‌ها هنوز نشکفته بودند» همه دلایلی درباره قدمت پرورش گل محمدی و تولید گلاب در منطقه کاشان و به ویژه قمصر است.

به گفته او، کانال‌های آبی که قمصری‌ها در تراز قنوات بالادستی برای آبیاری گلستان‌ها احداث کردند که آخرین این کانال‌ها (جوی‌های میرزا عبدالله) ۱۴۰ سال قبل به دست میرزا عبدالله حکیم، از متنفذان و ملاکان قمصر به مراکز پایین دستی و ورودی شهر توسعه داده شده است.

موسس تنها موزه گلاب ایران معتقد است حتی هماهنگی و برنامه‌ریزی باغبان و گلدار برای چیدن گل از زمستان برای فصل بهار همه و همه حکایت از فرهنگ غنی، اصیل و متفکرانه با پشتوانه ذکاوت علمی، سخاوت و مهربانی مردمان این سامان دارد.

غفاری مقدم می‌گوید: آداب و رسوم خاص آیین گلچینی از شیرچای برای پذیرایی از میهمانان، گل غلطان (به نوعی واکسینه کردن نوزادان در برابر حساسیت) و یا آوازه خوانی گلچینان با اشعاری در وصف عشق گل و بلبل و فراق که امروزه بیشتر آن‌ها به فراموشی سپرده شده، در واقع بیانگر زندگی بر پایه این محصول پربرکت است که شاید کمتر مورد توجه گردشگران قرار گرفته باشد.

او می‌گوید: قمصری‌ها گلچینی را آیینی مقدس می‌دانند، چون از ده‌ها سال قبل گلاب را برای شستشوی کعبه توسط حاج سید حسین و سیدعلی اکبر حمله‌دار به مکه مکرمه ارسال می‌کردند.

لزوم ثبت جهانی آیین گلابگیری کاشان

محمدشریف زارعی سرپرست فرمانداری ویژه کاشان گفت: کاشان را نه تنها در کشور بلکه در جهان با نشان (برند) گل و گلاب می‌شناسند و لازم است مسئولان میراث فرهنگی برای ثبت جهانی آئین گل و گلاب به نام کاشان تلاش کنند.

او گفت: تدوین و اجرای برنامه‌های جشنواره گل و گلاب کاشان با کیفیت بالا و قابل نمایش در سطح ملی و حتی فراملی به عنوان نشان ویژه و اختصاصی کاشان ضروری است.

به گفته رئیس ستاد اجرایی خدمات سفر کاشان، افزایش مدت زمان برگزاری جشنواره گل و گلاب، فرصتی برای افزایش سفر گردشگران به کاشان است که با توجه به ادامه گلچینی تا اوایل تابستان، باید مد نظر قرار بگیرد.

زراعی می‌گوید: نواقص و مشکلاتی به دلیل دو سال تعطیلی گردشگری نوروزی و گلابگیری در کاشان، در ایام نوروز امسال مشاهده شد که انتظار می‌رود این نواقص برای میزبانی از گردشگران جشنواره گلابگیری رفع شده باشد.

صادرات بیش از یک تن گلاب کاشان

علی مراد نوروزی مسئول واحد ارزیابی گمرک استان اصفهان مستقر در کاشان گفت: هزار و ۷۰ تن گلاب به ارزش یک میلیون و ۳۰ هزار و ۹۴۳ دلار در سال ۱۴۰۰ از کاشان به کشور‌های چین، عراق، کویت، امارات متحده عربی، عمان، قطر و بحرین صادر شد.

او گفت: صادرات گلاب کاشان در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ به دلیل خشکسالی کاهش یافت.
در سال ۹۹، هزار و ۷۶۶ تن گلاب به ارزش یک میلیون و ۷۸۰ هزار دلار از کاشان به خارج از کشور صادر شد.

به گفته مسئول واحد ارزیابی گمرک استان اصفهان مستقر در کاشان، پارسال ۷۹ تن عرقیات گیاهی نیز به ارزش ۶۶ هزار و ۵۴۴ دلار به این کشور‌ها صادر شد.

گلاب، ماده‌ای معجزه آسا در طب ایرانی

حسین حسینی پژوهشگر شرکت داروسازی باریج اسانس به خبرنگار ما گفت: آثار مثبت و فراوان گلاب سبب شده که برخی افراد، این مایع خوشبو را ماده‌ای معجزه آسا قلمداد کنند.

او می‌گوید: از رایج‌ترین خواص گلاب می‌توان به درمان جوش صورت، نرم کردن و حالت دادن مو، پاک کننده چشم، آرامش بخشی و ضد استرس بودن، مرطوب کردن پوست، تقویت مو، ضد التهاب پوست، دهان شویه طبیعی، بهبود دهنده خلق و خو، کمک کننده به بهبود گلودرد، متعادل نگه داشتن PH پوست، تسکین ناراحتی‌های گوارشی و باز کردن مسیر‌های تنفسی اشاره کرد.

به گفته این پژوهشگر گیاهان دارویی، به نظر می‌رسد خواص گلاب به ویژه برای سلامت پوست و مو را نخستین بار ایرانیان شناختند و مورد استفاده قرار دادند.

حسینی می‌گوید: گلاب را حتی می‌توان از مکمل‌های غذایی روزانه دانست و برای ارتقای سلامتی و زیبایی استفاده از آن را در برنامه روزانه گنجاند.

گل محمدی اکنون به شکلی گسترده در کشور‌هایی نظیر هند، ترکیه، بلغارستان و برخی نواحی اروپا کشت می‌شود. اما خاستگاه این گل را که از خانواده گل سرخ است ایران و قمصر می‌دانند. برای اینکه میدان تولید گل محمدی، گلاب و فرآورده‌های دیگر آن را به رقبا واگذار نکنیم باید به فصل گلچینی و گلابگیری فراتر از یک جشنواره نگاه کرد.

گزارش از حرمت سادات متولی