کشت شلتوک یکی از موضوعات جنجالی و مورد بحث و جدال بین دستگاه‌های مختلف دولتی و برخی کشاورزان است.

نزدیک به ۲ سال است که بی نظمی در بارش‌ها و تشدید خشکسالی ناشی از مدیریت ناصحیح منابع آبی چالشی تمام عیار را برای دولتمردان به وجود آورده.

یک سو معیشت مردمی قرار دارد که می‌خواهند محصولی پر سود بکارند، اما در سمت دیگر بحران بی آبی و مدیریت نادرست این مایه حیات  معضلی جدی ایجاد کرده.

سال‌های پر بارش ۹۷ و ۹۸ که سیلاب‌های متعدد خانه و کاشانه مردم را غرق در آب و مدفون زیر گل کرد، کشت شلتوک نیز با توجه به حجم بالای منابع آبی، آزاد و کاشت برنج به صورت وسیعی انجام شد.

مسئولان استانی و محلی و همچنین مدیران سد‌ها سرخوش از آورد‌های رودخانه ها، نوید روز‌های پر رونق و بارش‌های فراوان می‌دادند، اما دیری نپایید که تمام برنامه‌ها نقش بر آب شد.

آب وسیع رها سازی شده از سد‌ها مزارع شلتوک را غرق و سد‌ها را تهی کرد. حالا ابر‌های باران زا نیز ستاره سهیلی شدند که دیگر همچون سال‌های قبل خبری از آن‌ها نبود؛ مسئولان گمان می‌کردند کشور وارد دوره‌ تَرسالی شده.

اما آب تا جایی شور شد که تابستان ۱۴۰۰ دوگانگی مدیریتی (ابتدا کشت برنج ممنوع اعلام شد اما بعدا آزاد گشت) و بی برنامگی برای مدیریت منابع آبی، وضعیت بغرنجی را رقم زد.

هزاران کشاورز و دامدار سرخورده از تامین آب دست به تجمعاتی زدند که به سرعت به سایر شهر‌های خوزستان کشیده شد.

تجمعات بی آبی در برخی شهر‌ها به درگیری با نیرو‌های انتظامی و آشوب و نفوذ گروه‌های تجزیه طلب هم منجر گشت.

همه این مسائل نگرانی‌های جدی امنیتی و محیط زیستی را به وجود آورد و همه را به تکاپو انداخت تا کاری مهم برای گذر از این دوره و رفع اساسی آن انجام دهند.

راه حل‌های سازمان جهاد کشاورزی به منظور کاهش مصرف آب چیست؟

حالا و پس از گذشت نزدیک به یکسال از آن زمان اقداماتی در حال انجام است تا از هدر رفت منابع آبی تا جای ممکن جلوگیری و مصرف آب را کاهش دهد.

اکنون و بر اساس مصوبات ملی و استانی کشت برنج در همه حوضه‌های آبریز و البته در کشور به جز ۳ استان‌های شمالی ممنوع گردید.

جهاد کشاورزی خوزستان کشت‌های جایگزین را از محصولات موجود و کم آب بر مثل کنجد، حبوبات، ذرت علوفه‌ای و سرگم را در الگوی کشت پیشنهادی برای کشاورزان برگزیده.

میانگین کشت ۱۰ ساله برنج در خوزستان حدود ۸۰ هزار هکتار است که البته در برخی سال‌ها تا ۲۵۰ هزار هکتار رسیده است.

این اعداد و ارقام که بر اساس داده‌های سازمان جهاد کشاورزی خوزستان است، نشان از کشت قابل توجه برنج دارد که در صورت ممنوعیت شلتوک کاری صرفه جویی فوق العاده‌ای در زمینه مصرف آب صورت می‌پذیرد.

استفاده از سامانه های آبیاری نوین در جهت کاهش مصرف

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان می‌گوید که بسته‌های پیشنهادی این سازمان برای مساعدت با کشاورزان و دامداران خسارت دیده تنظیم و برای وزارتخانه و استانداری نیز ارسال شده که انتظار مساعدت می‌رود.

او افزود: برنامه ریزی و تامین آب در اختیار وزارت نیرو و سازمان آب و برق است، اما با توجه به وضعیت منابع آب قطعاً در برنامه‌های کشت و الگوی مناسب منطقی باید حرکت کرد و گیاهان کم آب بر اولویت الگوی کشت هستند.

خدارحم امیری زاده یادآور شد که استفاده از سیستم‌های نوین (آبیاری آبیاری تحت فشار) و افزایش بهره‌وری آب از اقدامات در جهت کاهش مصرف آب و صدمات ناشی از آن هستند.

به گفته این مقام مسئول اگرچه در حال حاضر خوزستان همانند سایر استان‌های کشور از اعتبارات شیوه‌های نوین آبیاری بهره‌مند است، اما در مجموع با توجه به وسعت اراضی نیاز به تامین اعتبار بیشتر وجود دارد.

آقای امیری زاده در بخش دیگری از سخنان خود متذکر شد که سازمان جهاد کشاورزی در شهرستان‌ها طی جلسات متعدد با بزرگان معتمدین، شورا‌ها و کشاورزان بر نکاشتن برنج و رعایت الگوی کشت تاکید کرده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان گفت: به طور کلی در استان اطلاع‌رسانی و تلاش برای اقناع سازی از سوی سازمان در شهرستان‌ها و سطح دهستان‌ها انجام گردیده.

تمایل کشاورزان به کشت شلتوک در کنار ممنوعیت «صد درصدی»

همه این اقدامات در حالی است که کشاورزان تمایل بیشتری به کشت برنج دارند؛ ممنوعیت کشت شلتوک در کنار حذف ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی برای واردات، پیش بینی افزایش چشمگیر قیمت برنج را رقم می‌زند.

همین مسئله کشاورز را وا می‌دارد تا برای سود بیشتر دست به کشت شلتوک در هر سطحی بزند.

یک کشاورز اهل رامهرمز در این خصوص به ما گفت:  کشت تابستانه که یا برنج یا ذرت است تا یک ماه دیگر آغاز می‌شود که البته نامه‌ای برای جهاد کشاورزی ارسال شده تا مشخص کند کدام محصول کاشته شود.

حمید مکوندی می گوید: پارسال نیز علی رغم اعلام محدودیت، اما بعدا کشت شلتوک آزاد شد و برخی کشاورزان نیز ممکن است علی رغم دستورات اقدام به کاشت این محصول آب بر کنند.

ارسال نامه به سازمان جهاد کشاورزی در حالی است که بر اساس مصوبات کشوری کشت برنج به صورت کامل در استان‌های جنوبی ممنوع است.

مصوبه‌ای که تورج نوروزی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان نیز آن را تایید می‌کند و می‌گوید کشت شلتوک به صورت صد درصد در خوزستان ممنوع بوده و به کشاورزان به هیچ وجه مجوز کشت شلتوک داده نمی‌شود.

محدودیت شدید منابع آبی در تمام سد‌های خوزستان

مدیر عامل جدید سازمان آب و برق خوزستان نیز با تاکید بر اینکه کشت شلتوک در خوزستان ممنوع است و هیچ آبی برای اختصاص به آن وجود ندارد، میزان آب قابل دسترس در تابستان را در شرایط معمول دارای محدودیت دانست.

عباس صدریان فر همچنین یادآور شد که اولویت تامین آب شرب شهروندان است و در زمینه کشاورزی نیز برنامه ریزی‌های صورت پذیرفته که الگوی کشت و محدودیت‌های کاشت از سوی سازمان جهاد کشاورزی اعلام شده.

او افزود: نیروگاه سد کرخه بیش از ۷ ماه است که از مدار خارج شده و محدودیت‌های شدید منابع آبی در سایر سد‌های استان باعث افت ۴۰ درصدی تولید برق در مقایسه با تولید دراز مدت شده است.

کشاورزی خوزستان نیازمند تحولی اساسی است

بر اساس داده‌های سازمان جهادکشاورزی و وزارت نیرو ۹۰ درصد آب شرب مصرفی در کشور نه در منازل و یا صنعت بلکه در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

خوزستان یکی از قطب‌های تولید کشاورزی است؛ اما سواد ناکافی کشاورزان در این زمینه و آموزش‌های کم موجب شده بیشترین آب مصرف شود.

استفاده از روش‌های نوین آبیاری در این زمینه به شدت احساس می‌شود در حالی که جهاد کشاورزی خوزستان معتقد است، اعتبار کافی در این خصوص به خوزستان اختصاص داده نمی‌شود، اما در سوی دیگر کشاورزان هم تمایلی به استفاده از آن ندارند.

معضلی که باید چاره‌ای اساسی برای آن اندیشیده شود تا در صورت استفاده وسیع از آبیاری نوین و کنار گذاشتن روش‌های سنتی، سد‌ها تهی از آب نشوند، محدودیت‌های کشت برطرف گردد و کشت شلتوک نیز مجددا احیا شود.

گزارش از ساسان ناصری زاده