همانطور که احتمالا می‌دانید، دنباله‌دار "هالی" هر ۷۵ تا ۷۶ سال یک بار با چشم غیر مسلح از زمین قابل مشاهده است. اما دانشمندان تا قبل از مطالعه این دنباله‌دار نمی‌دانستند که دنباله‌دار‌ها می‌توانند یک مدار منظم داشته باشند.

دنباله‌دار "هالی" در جهت خلاف مدار زمین و در طول محیطی حدود ۱۲.۲ میلیارد کیلومتر به دور خورشید می‌چرخد و فاصله مدار عطارد تا مدار نپتون را در هر ۷۵ تا ۷۶ سال پوشش می‌دهد. با این وجود، آن را یک "دنباله‌دار کوتاه دوره" می‌نامند، چرا که مدار آن کمتر از دو قرن طول می‌کشد. دوره دنباله‌دار‌ها به دلیل اثرات گرانشی سیارات، متفاوت است. دوره "هالی" تاکنون به کوتاهی ۷۴.۴۲ سال و به بلندی ۷۹.۲۵ سال بوده است.

حقایق جالب در مورد دنباله‌دار "هالی"

نام رسمی دنباله‌دار "هالی"، "۱ P/Halley" است. دانشمندان تخمین می‌زنند که "هالی" حداقل ۱۶ هزار سال در مدار کنونی خود بوده است.

در آخرین گذر آن، تخمین زده شد که "هالی" حدود یک هزارم جرم خود را از دست داده است. به گفته دانشمندان، جرم فعلی آن در حدود ۲.۲×۱۰۱۴ تخمین زده می‌شود، بنابراین به نظر نمی‌رسد که به این زودی‌ها در خطر ناپدید شدن، دو نیم شدن یا خارج شدن از منظومه شمسی باشد.

برخی از محققان تخمین زده‌اند که دنباله‌دار "هالی" احتمالاً ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ مدار خود را دور زده است. از آنجایی که تصور می‌شود یک دنباله‌دار دوره متوسط ​​حدود ۱۰۰۰ سفر به دور خورشید انجام می‌دهد، این امر باعث می‌شود "هالی" عمری طولانی داشته باشد.

هالی در نقطه اوج خود (دورترین فاصله از خورشید) در سال ۱۹۴۸ تنها با سرعت ۰.۹۱ کیلومتر بر ثانیه حرکت می‌کرد. با این حال، با نزدیک شدن دنباله‌دار‌ها به خورشید، سرعت آن‌ها افزایش می‌یابد. "هالی" در زمان حضیض (نزدیکترین فاصله تا خورشید) در سال ۱۹۸۶، با سرعت تقریبی ۵۴.۵ کیلومتر در ثانیه حرکت می‌کرد.

ابعاد "هالی" حدود ۱۵ کیلومتر در ۸ کیلومتر است و یکی از تاریک‌ترین یا کم‌بازتاب‌ترین اجرام در منظومه شمسی است. روشنایی یا آلبدوی آن ۰.۰۳ است، به این معنی که تنها سه درصد از نوری را که به آن می‌تابد، منعکس می‌کند.

هسته این دنباله‌دار، مخلوطی از آب و سایر یخ‌های فرار است که با غبار سنگی و غنی از کربن مخلوط شده است. در آخرین پرواز این دنباله‌دار، حدود ۷۰ درصد از سطح هسته آن توسط یک پوسته عایق تیره رنگ پوشیده شده بود که از تصعید یخ‌آب موجود در زیر آن جلوگیری می‌کرد. با این حال، ۳۰ درصد باقی‌مانده، فواره‌های درخشان گاز و غبار، دُمی به طول حدود ۵۰ میلیون کیلومتر برای آن تولید کردند.

زمین هر سال از میان بقایای "هالی" می‌گذرد و در نتیجه بارش شهابی "جباری" (Orionid) و "اتا دلوی" (Eta Aquarid) در ماه‌های اکتبر و مه رخ می‌دهد.

تاریخچه دنباله‌دار "هالی"

تاریخچه دنباله‌دار "هالی" به قبل از تولد "ادموند هالی" ستاره‌شناس انگلیسی که این دنباله‌دار به نام او نام‌گذاری شده است و حتی به قبل از اختراع اولین تلسکوپ در سال ۱۶۰۸ بازمی‌گردد.

طبق گزارش آژانس فضایی اروپا، همانطور که در کتابی به نام "سوابق تارخ‌نویسان بزرگ"، کتابی که بین ۱۰۹ تا ۹۱ سال قبل از میلاد نوشته شده، توضیح داده شده است، دنباله‌دار "هالی" احتمالاً در سال ۲۴۰ قبل از میلاد توسط ستاره‌شناسان چینی به نام "ستاره جارو" مشاهده شده است.

برخی نیز معتقدند که ستاره دنباله‌داری که در یونان باستان بین سال‌های ۴۶۷ تا ۴۶۶ قبل از میلاد دیده شده، احتمالا "هالی" بوده است. سوابق متعلق به تمدن بابِل که بر روی لوح‌های گلی باستانی یافت شده است، آنچه را که احتمالاً در سال ۱۶۴ و ۸۷ قبل از میلاد مشاهده شده است، نشان می‌دهد.

"هالی" همچنین ممکن است دنباله‌داری باشد که توسط "دیون کاسیوس" مورخ رومی به عنوان یک ستاره ترسناک در سال ۲۱۸ پس از میلاد توصیف شده است. در واقع، ظاهر دنباله‌دار‌ها به طور کلی، اغلب به عنوان نشانه‌های مرگبار بودن تلقی می‌شد.

چه کسی دنباله‌دار "هالی" را کشف کرد؟

دنباله‌دار "هالی" بار‌ها در طول تاریخ مشاهده شده است، اما هیچ کس نمی‌دانسته که در واقع یک دنباله‌دار واحد است که به طور متناوب دیده می‌شود. "ادموند هالی" ستاره‌شناس انگلیسی اولین کسی بود که این ایده را مطرح کرد. وی در سال ۱۷۰۵ از تئوری‌های گرانش و حرکات سیاره‌ای "اسحاق نیوتن" برای محاسبه مدار دنباله‌دار‌های مختلف استفاده کرد. او شباهت‌هایی را در مدار دنباله‌دار‌های ثبت شده در سال‌های ۱۵۳۱، ۱۶۰۷ و ۱۶۸۲ یافت و گفت که احتمالا این‌ها یک دنباله‌دار بوده‌اند.

"هالی" که یک فیزیکدان و ریاضیدان نیز بود، محاسبه کرد که این دنباله‌دار در سال ۱۷۵۸ در آسمان شب ظاهر خواهد شد. اگرچه "ادموند هالی" به اندازه کافی زنده نماند تا تحقق پیش‌بینی خود را به چشم ببیند، چرا که در سال ۱۷۴۲ درگذشت.

سپس "نیکولا لوئیز دو لاکایل" ستاره‌شناس فرانسوی، مدت کوتاهی پس از ظهور دوباره این دنباله‌دار در سال ۱۷۵۸، آن را به افتخار "ادموند هالی"، "دنباله‌دار هالی" نام‌گذاری کرد.

"هالی" آخرین بار چه زمانی ظاهر شده است؟

دنباله‌دار "هالی" آخرین بار در سال ۱۹۸۶ ظاهر شده است. چهار سال قبل از ظهور آن، ستاره‌شناسان از این دنباله‌دار با تلسکوپ "هیل" (Hale) در رصدخانه "پالومار" در کالیفرنیا در زمانی که بالاتر از مدار زحل قرار داشت، تصویربرداری کردند.

در ماه مارس سال ۱۹۸۶ پنج فضاپیما برای عبور از کنار این دنباله‌دار شامل دو فضاپیمای ژاپنی به نام‌های "ساکیگاکه" (Sakigake) و "سویسی" (Suisei)، دو فضاپیما متعلق به شوروی به نام‌های "وگا ۱" (Vega ۱) و "وگا ۲" (Vega ۲) و یک فضاپیما متعلق به آژانس فضایی اروپا به نام "جیوتو" (Giotto) فرستاده شدند که توانستند از فاصله ۵۹۶ کیلومتری هسته "هالی" عبور کنند. کاوشگر‌های متعددی که برای مطالعه دنباله‌دار "هالی" فرستاده شدند، "ناوگان هالی" نامیده می‌شوند.

فناوری در آن زمان به دانشمندان اجازه داد تا تصاویر باکیفیتی از دنباله‌دار "هالی" به دست آورند، به ویژه در مقایسه با اولین تصاویر گرفته شده در سال ۱۹۱۰، تصاویر بسیار بهتری در دسترس قرار گرفت. این تصاویر نزدیک به دانشمندان این امکان را می‌داد تا تشخیص دهند که هسته دنباله‌دار "هالی" یک جرم جامد است که عمدتاً از غبار و یخ ساخته شده است که در مجموع یک "گلوله برفی کثیف" را تشکیل می‌دهند.

ناسا همچنین قصد داشت از طریق دو مأموریت شاتل فضایی این دنباله‌دار را از مدار نزدیک زمین رصد کند، اما به دلیل فاجعه "چلنجر" این برنامه لغو شد.

دنباله‌دار "هالی" اکنون کجاست؟

دنباله‌دار "هالی" در حال حاضر در صورت فلکی "مار باریک" (Hydra)، بزرگترین و طولانی‌ترین در نیم‌کره جنوبی در فاصله بیش از ۵۲۰۰ میلیون کیلومتری (حدود ۳۴.۸ واحد نجومی) از زمین قابل مشاهده است.

پیش‌بینی می‌شود که دیدار بعدی دنباله‌دار "هالی" از زمین در ژوئیه ۲۰۶۱ باشد، یعنی زمانی که به گذر بعدی از حضیض خود (نزدیکترین فاصله ممکن تا خورشید) می‌رسد. دنباله‌دار "هالی" در آن زمان حدود ۷۱ میلیون کیلومتر (۰.۴۹ واحد نجومی) از سیاره ما فاصله خواهد داشت.

"هالی" در گذر بعدی خود از کنار ما، نسبت به گذر سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۶ موقعیت رصدی بهتری خواهد داشت، زیرا همزمان با رسیدن به حضیض، در همان سمت خورشید قرار خواهد گرفت که زمین قرار دارد. در حالی که "هالی" در سال‌های ۱۹۸۵ و ۱۹۸۶ تا حدود دو ماه بعد از حضیض خود قابل مشاهده نبود.

اگر دنباله‌دار "هالی" به زمین برخورد کند چه اتفاقی می‌افتد؟

دانشمندان تخمین می‌زنند که دنباله‌دار "هالی" قطری معادل ۱۱ کیلومتر دارد. بر اساس شواهد زمین شناسی تخمین زده می‌شود دنباله‌دار یا سیارکی که دایناسور‌ها را در حدود ۶۵ تا ۶۶ میلیون سال پیش منقرض کرد، قطری در حدود ۱۰ کیلومتر داشته است و احتمالا دهانه‌ای به طول ۱۸۰ کیلومتر در نزدیکی شبه جزیره یوکاتان فعلی واقع در جنوب شرقی مکزیک بر جای گذاشته باشد.

اما دایناسور‌ها بلافاصله در اثر این برخورد از بین نرفته‌اند. ظاهراً این برخورد موجب بروز آتش‌سوزی‌ها، زمین‌لرزه‌ها و سونامی‌هایی شده است و چنان ذرات معلقی نظیر سولفات را به هوا بلند کرده است که که باعث باران اسیدی شده و دوده‌های حاصل از آتس‌سوزی، نور خورشید را مسدود کردند و زمستانی سخت را ایجاد کردند که به مرور موجب این انقراض جمعی شده است.

اگر دنباله‌دار "هالی" به زمین برخورد کند، ما نه تنها باید نگران انفجار و آزاد شدن انرژی فوق‌العاده ناشی از این برخورد باشیم، بلکه باید نگران آسیب‌های زیست‌محیطی نیز باشیم که می‌تواند منجر به انقراض بیشترِ اشکال حیات روی زمین شود.

خبر خوب این است که نزدیک‌ترین فاصله ستاره دنباله‌دار "هالی" به زمین تاکنون ۴.۹۴ میلیون کیلومتر در سال ۸۳۷ بوده است و دانشمندان هیچ نزدیک‌تر شدنی بیش از این را برای دنباله‌دار "هالی" در چند صد سال آینده پیش‌بینی نمی‌کنند؛ بنابراین خطر برخورد "هالی"‌با زمین در حد صفر است.

با این حال ما در سال ۲۰۶۱ منظره‌ای تماشایی از دنباله‌دار "هالی" خواهیم داشت و هر ساله می‌توانیم بقایای آن را در طول بارش‌های شهابی "جباری" و "اتا دلوی" ببینیم.

منبع: ایسنا