داستان هر پناهجویی بیش از جوهر، به خون آغشته است. داستانی که از یک سو با نام سوریه، افغانستان، سودان و سومالی و از سوی دیگر با نام کشور‌های بلوک غرب گره خورده است.

پنجشنبه گذشته، بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس اعلام کرد این کشور قصد دارد طی چندسال آینده ده‌ها هزار پناهجو در مرز‌های خود را به «رواندا»، کشوری کوچک در شرق آفریقا منتقل کند. وضعیت امنیت و حقوق بشر در رواندا چندان مشخص نیست. طرح بحث‌برانگیز بوریس جانسون که از سوی نهاد‌های بین‌المللی «غیرقابل اجرا» و در عین حال «غیراخلاقی» توصیف شده است، نگاه «کالا گونه» غرب به پناهجویان را به نمایش گذاشته است.

موسسه خیریه بین‌المللی «اوکس فم» در مقاله‌ای می‌نویسد: افرادی که در تلاش برای رسیدن به اروپا هستند، به طور معمول توسط مقامات اجرای قانون در کشور‌های بالکان غربی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. ماموران دولتی که مسئول حمایت از حقوق اساسی هستند، پناهجویان را در معرض خشونت و ارعاب قرار داده و از دسترسی آن‌ها به روش‌های پناهندگی خودداری می‌کنند.

سه داستان از یک رنج

دیده‌بان حقوق بشر در صفحه خود گزارشی مبتنی بر مصاحبه با ۲۶ پناهجوی افغان منتشر کرده است. در میان این افراد، ۲۳ نفر بین سپتامبر ۲۰۲۱ تا فوریه ۲۰۲۲ در مرز زمینی یونان-ترکیه به پشت مرزها رانده شده اند و همگی از تجربه خود با نیرو‌هایی که گمان می‌کنند پلیس یونان باشند صحبت کرده اند.

صمد، یک مرد ۲۷ ساله اهل استان پنجشیر افغانستان، رفتار‌های تحقیرآمیز ماموران در دو روزی که پس از عبور از یونان بازداشت شده بود را اینگونه توصیف کرد:

تا دو روز ما را برهنه نگه داشتند. هوا خیلی سرد بود و چیزی نبود که اتاق‌ها را گرم کند... وقتی غذا خواستیم به ما بیسکویت دادند. برای ۲۸ نفر چهار پنج بیسکویت به سمت ما پرت کردند و ما سعی می‌کردیم آن‌ها را بگیریم. به ما می‌خندیدند و ما را مسخره می‌کردند...

حمید، یک جوان ۱۸ ساله اهل ولایت «کاپیسا» افغانستان، که در ۱۱ فوریه وارد یونان شده و پلیس او را به همراه برادر ۱۵ ساله‌اش دستگیر کرد، به سازمان دیده‌بان حقوق بشر گفت:

یک بار ما را به مرکز بردند... گفتند کیف‌مان را کنار بگذاریم و گفتند لباس‌هایمان را در بیاوریم... به ما غذا و آب ندادند، اما یک توالت [در اتاق]بود و می‌توانستیم از آن استفاده کنیم... حدود ۱۵۰-۱۶۰ نفر در آن اتاق نزدیک به هم نشسته بودند. ساعت ۵ صبح ما را به مرکز بردند و تا ساعت ۱۱ بدون لباس نگه داشتند. وقتی از مرکز خارج شدیم به ما چند تکه لباس دادند.

رستم، پسر ۱۴ ساله دیگری از ولایت کاپیسا می‌گوید:
‌
نمی‌توانستم به اندازه کافی سریع بدوم [بنابراین] دستگیر شدم. ۵۰ نفر با من بودند. همه ما را زدند. ما را به مرکز بردند... چیزی نپرسیدند. آن‌ها نه عکس گرفتند و نه اثر انگشت. لباس مردان را گرفتند، اما لباس زنان را نه. همه لباس هایمان را گرفتند …. با باتوم پلیس مرا کتک زدند و تا یک ماه آینده در راه رفتن مشکل داشتم. یک شب ما را در مرکز نگه داشتند. روز بعد ساعت ۱۰ صبح ما را به مرز بردند.

گزارش سازمان ملل از رفتار‌های ناقض حقوق بشر در مرز‌ها

رفتار‌های خشونت‌آمیز با پناهجویان و پناهندگان اخیرا تا جایی بالا رفته که سازمان ملل هم مجبور به واکنش شده است. فیلیپو گراندی، کمیسر ارشد سازمان ملل در بیانیه‌ای اذعان کرد خشونت، بدرفتاری و «عقب راندن» پناهندگان به طور منظم و سیستماتیک در چندین ورودی در مرز‌های زمینی و دریایی گزارش شده است. همچنین طبق گزارش‌ها، نقض جدی حقوق بشر علیه پناهندگان و پناهجویان در مرز‌های مختلف اروپا در مواردی منجر به مرگ غم‌انگیز شده است.

بنا به اعلام سازمان ملل، علیرغم شواهد معتبر، کشور‌های اروپایی عمدتاً در بررسی چنین گزارش‌هایی کوتاهی می‌کنند.

«عقب‌راندن» پناهجویان چگونه اتفاق می‌افتد؟

روش دولت‌های اروپایی برای بازگرداندن پناهجویان، به سرزمین‌های ناامن خود متفاوت است. مجارستان و کرواسی که هردو عضو اتحادیه اروپا هستند، از تاکتیک‌های وحشیانه مثل حمله با سگ‌ها یا وادار کردن مردم به برهنه شدن در سرما استفاده کرده اند. مقامات صربستان، گروه‌هایی از افراد را که به طور قانونی ثبت نام شده و قرار بود برای آن‌ها جلسه استماع برگزار شود را از کشور اخراج کردند. این اقدام سبب ایجاد فضای ترس و عدم اطمینان در پناهجویان شد. پناهجویان همچنین علیه مقامات بلغارستان شهادت داده و گفته‌اند این افراد رفتار وحشیانه‌ای با مردم داشته اند.

فرآیند عقب راندن پناهجویان، هنجار‌های متعدد حقوق بشری را نقض می‌کند، از جمله ممنوعیت اخراج دسته جمعی بر اساس کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، حق رسیدگی عادلانه در میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، حق درخواست پناهندگی بر اساس منشور حقوق اساسی اتحادیه اروپا، و اصل عدم بازگشت طبق کنوانسیون پناهندگان ۱۹۵۱.

تراژدی اروپایی

چندی پیش، روزنامه انگلیسی گاردین فاش کرد کشور‌های عضو اتحادیه اروپا با انجام اقدامات غیرقانونی حداقل ۴۰ هزار پناهجو را به عقب رانده اند و این اقدامات با مرگ حداقل دوهزار نفر مرتبط است. این یکی از بزرگ‌ترین اخراج‌های دسته‌جمعی در دهه‌های اخیر است.

از ژانویه ۲۰۲۰، ایتالیا، مالت، یونان، کرواسی و اسپانیا به کشور‌های غیر عضو در اتحادیه پول پرداخته اند و کشتی‌های خصوصی را برای رهگیری قایق‌های پناهجویان و بازگرداندن آنان به مراکز بازداشت به خدمت گرفته اند. از آن زمان، گزارش‌های مکرری از ضرب و شتم، دزدی، برهنه شدن در مرز‌ها یا رها شدن پناهجویان در دریا منتشر شده است.

گزارش گاردین که بر اساس برخی داده‌های سازمان‌های خیریه غیر‌دولتی منتشر شده، کاهش آمار پناهجویان در اروپا را توجیه می‌کند. بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان بین‌المللی مهاجرت، در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۰۰ هزار مهاجر وارد اروپا شدند در حالی که این رقم در سال‌های قبل به ۱۳۰ هزار و حتی ۱۹۰ هزار می‌رسید.

فولیگو پالئولوگو، یکی از کارشناسان برجسته حقوق بشر و مهاجرت در ایتالیا می‌گوید: «مرگ و میر در دریا به ویژه از زمان آغاز همه‌گیری به طور مستقیم یا غیرمستقیم با رویکرد بستن همه در‌های اروپا افزایش یافته است».

بر اساس داده‌های شبکه نظارت بر خشونت مرزی، از ژانویه ۲۰۲۰، یونان شش هزار و ۲۳۰ پناهجو را از سواحل خود عقب رانده است. در این گزارش نوشته که در ۸۹ درصد عقب‌راندن‌ها، استفاده نامناسب و بیش از حد از زور مشاهده شده است. این عدد هشدار دهنده نشان می‌دهد استفاده از زور به روشی توهین‌آمیز و غیرقانونی به امری عادی تبدیل شده است.

دروازه‌های اروپا: جایی که خشونت انتهایی ندارد

نمونه‌های بی‌رحمانه خشونت پلیس که در سال ۲۰۲۰ ثبت شده شامل ضرب و شتم طولانی، غوطه‌ور شدن در آب، آزار فیزیکی زنان و کودکان و استفاده از میله‌های فلزی برای ایجاد جراحت است. در شهادت پناهجویان، مردم شرح می‌دادند که نیرو‌های پلیس چگونه دست‌هایشان را به میله‌های سلول می‌بستند و قبل از ضرب و شتم، کلاه ایمنی را روی سرشان می‌گذاشتند تا از کبودی که قابل مشاهده باشد جلوگیری شود.

شکایتی که در ماه آوریل علیه دولت یونان در دادگاه حقوق بشر اروپا مطرح شده می‌گوید آتن ده‌ها مهاجر را پس از ضرب و شتم در قایق‌های نجات در دریا رها کرده است. این پرونده نشان می‌دهد قایق‌های گشتی یونانی مهاجران را بدون غذا، آب، جلیقه نجات یا هر وسیله‌ای برای درخواست کمک در دریا رها کرده‌اند.

آژانس حفاظت از مرز‌های بیرونی اتحادیه اروپا در این خصوص گفته است همه‌گیری باعث شد تا ایتالیا کرونا را بهانه کرده و اعلام کند بنادرش برای پیاده کردن افراد نجات یافته از دریا امن نیستند. مقامات این کشور مشکلی با گارد ساحلی لیبی که پناهجویان را به طرابلس، پایتخت لیبی بازمی‌گرداندند نداشت؛ حتی زمانی که مردم زیر گلوله باران بودند یا صد‌ها نفر بلافاصله پس از پیاده شدن، ناپدید شدند.

یکی از سخنگویان «آلارم فون» که یک سرویس خط تلفن دریایی برای مهاجران است، گفت: «عملیات فشار و عقب‌نشینی و همچنین رها کردن در دریا به امری عادی تبدیل شده است. ما بسیاری از کشتی‌های غرق‌شده را ثبت کرده‌ایم که هرگز به طور رسمی گزارش نشده‌اند، و بنابراین می‌دانیم که تعداد واقعی کشته‌شدگان بسیار بیشتر از آن چیزی است که در اخبار رسمی گفته می‌شود. در بسیاری از موارد، گارد ساحلی اروپایی از پاسخ دادن امتناع می‌کنند. حتی اگر همه مقامات اروپایی تلاش کنند مسئولیت این رخداد‌ها را رد کنند، ما می‌دانیم که مرگ پناهجویان نتیجه مستقیم و بی‌عملی آن‌هاست. این مرگ در اروپاست.»

گردآوری و ترجمه: زهرا نجفی

منابع:

https://www.theguardian.com/global-development/2021/may/05/revealed-2000-refugee-deaths-linked-to-eu-pushbacks

https://www.hrw.org/report/2022/04/07/their-faces-were-covered/greeces-use-migrants-police-auxiliaries-pushbacks

https://www-cdn.oxfam.org/s3fs-public/file_attachments/bp-dangerous-game-pushback-migrants-refugees-060417-en_0.pdf

https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/statistics-migration-europe_en

https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Migration_and_migrant_population_statistics

https://news.un.org/en/story/2022/02/1112342

https://news.un.org/en/story/2021/11/1106562

https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/boris-johnson-uk-rwanda-migrants-plan-b2057913.html

https://www.aljazeera.com/news/2022/4/15/inhumane-uk-plan-to-send-refugees-to-rwanda-sparks-criticism