بر اساس آیات قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار علیهم السلام، جسم انسان بعد از مرگ در زیر خاک دفن می‌شود و روح به عالم برزخ منتقل می‌شود. اما وقتی زمان قیامت فرابرسد و حضرت اسرافیل به امر خدای متعال در صور بدمد، همه روح از عالم برزخ به جسم منتقل شده و بدن‌هایی که در روی زمین دفن شده‌اند، به امر خداوند زنده شده و از قبرها خارج می‌شوند. به این ترتیب معاد و قیامت، جسمانی خواهد بود و همه ما به اراده الهی با جسمی بسیار شبیه همین جسم دنیایی وارد عرصه محشر خواهیم شد. البته خصوصیات و ظاهر هر کدام از ما بنا بر اعمال و کرداری که در این دنیا داریم، در قیامت تغییراتی خواهد داشت؛ عده‌ای بسیار زیبا و نورانی می‌شوند و گروهی شبیه حیواناتی مثل خوک و میمون شده و یا بدون دست و پا یا کور و لال وارد میدان محشر می‌شوند.

حجت‌الاسلام رضا صدر، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر دینی، انجام داده به بررسی برخی ویژگی‌ها و خصوصیات معاد جسمانی پرداخته است. آن طور که این محقق دینی توضیح می‌دهد، شکل و قیافه هر کدام از ما در عالم آخرت و روز قیامت، به نوع اعمال و سبک زندگی ما در دنیا بستگی دارد. کسی که زندگی خودش را در مسیر رضایت الهی قرار بدهد و از استعدادهای درونی و امکانات و فرصت زندگی در دنیا به بهترین نحوه استفاده کند، در قیامت چهره زیباتری خواهد داشت. اما هر کسی به نسبتی که از خوب زندگی کردن و تقوا دور شده باشد، به همان نسبت در چهره ظاهری و قیافه او در قیامت هم تغییراتی ایجاد می‌شود.

نظر قرآن درباره معاد جسمانی چیست؟

می‌دانیم که بعد از مرگ، جسم ما در خاک دفن می‌شود و روح به عالم برزخ می‌رود تا زمان قیامت که دوباره جسم به روح ملحق می‌شود. سؤال این است که آیا معاد جسمانی در قرآن کریم مورد تصریح قرار گرفته است؟

بله. در قرآن کریم چندین بار به موضوع بلند شدن جسم‌ها از قبرها اشاره شده است. مفسران از این آیات این طور نتیجه گرفته‌اند که معاد، جسمانی است و روز قیامت دوباره جسم به روح ملحق می‌شود. به عنوان مثال خدای متعال می‌فرماید: «یوْمَ یدْعُوکمْ فَتَسْتَجِیبُونَ؛ همان روز که شما را (از قبرهایتان) فرامی خواند پس شما هم اجابت می کنید.» و در سوره قیامت می‌فرماید: «أَیحْسَبُ الْإِنسَانُ أَلَّن نَجْمَعَ عِظَامَهُ؛ بَلَى قَادِرِینَ عَلَى أَن نُّسَوِّی بَنَانَهُ؛ آیا انسان مى‏پندارد که هرگز استخوان‌های او را جمع نخواهیم کرد؟ آرى قادریم که (حتّى خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرتب کنیم.»

به این ترتیب طبق آیات قرآن کریم، در قیامت هم روح به عرصه محشر وارد می‌شود و هم جسم. چون مفهوم زنده کردن مرده‌ها که بارها در قرآن به آن اشاره شده، همین معنای زنده شدن جسم انسان را دارد وگرنه روح که بعد از مرگ دنیایی فقط از دنیا به برزخ منتقل می‌شود. پس چون روح مرگی ندارد، زنده کردن مرده‌ها اشاره‌ای به زنده شدن جسم ما در عالم قیامت است.

آیا جسم در عالم قیامت تغییر می‌کند؟

چطور این جسمی که در این دنیا نهایتاً 100 یا 150 سال توان حیات داشته در قیامت که گفته می‌شود به اندازه 50 هزار سال است، دوام پیدا می‌کند و همراه روح ما خواهد بود؟

برای جواب به این سؤال باید دقت شود که معاد جسمانی به این مفهوم نیست که جسم انسان با همین ویژگی‌ها و خصوصیاتی که در این دنیا دارد، در قیامت هم همین طور باشد. خدای متعال که عالم و حکیم است بهتر از هر کسی می‌داند که این جسم باید دارای خصوصیاتی شود که بتواند آن مدت طولانی را دوام بیاورد.

بنابراین درست است که همین جسم در روز قیامت از زیر خاک زنده شده، بلند می‌شود و به عرصه محشر وارد می‌شود، اما این به معنای داشتن همین خصوصیات دنیایی نیست.

سازگاری جسم با عالم قیامت

درواقع بازگشت ما در آن زمان به نوعی است که هر کسی این بدن جسمانی ما را می‌بیند که در عالم دنیا هم ما را می‌شناخته و دیده، در آن زمان هم ما را می‌شناسد. چون همین جسم و قالب ما را می‌بیند.

اما همین مادی بودن و جسمانی بودن معاد به نوعی است که با خصوصیات آن عالم سازگار باشد. همان طور که بدن جسمانی که در این عالم، با خصوصیات دنیایی سازگار است در عالم قیامت هم با آن عالم همخوانی خواهد داشت.

خدای متعال می‌فرماید: «عَلَى أَن نُّبَدِّلَ أَمْثَالَکمْ وَ نُنشِئَکمْ فِی مَا لَا تَعْلَمُونَ ؛ تا گروهى را به جاى گروه دیگرى بیاوریم و شما را در جهانى که نمى‏دانید آفرینش تازه‏اى بخشیم.»

به این مفهوم که انسان مثل این بدن را در قیامت خواهد داشت، نه لزوماً همین بدن دنیایی را. یعنی جسم در آنجا شبیه جسم این دنیاست ولی همه خصوصیاتی که اینجا دارد را نخواهد داشت، بلکه کیفیت آن متناسب با اوضاع آن عالم خواهد بود.

خصوصیات بدن انسان‌ها در قیامت

در قیامت جسم ما چه ویژگی‌هایی خواهد داشت؟

یک مورد همین جاودانگی است که به اراده الهی صورت می‌گیرد تا بدن ما بعد از مدتی از بین نرود. از طرف دیگر نیازهایی که در این دنیا داریم، در آن عالم به نوعی دیگر خواهد بود و به عنوان مثال فضولاتی نخواهد داشت که موجب خستگی و ملال انسان شود.

به همین علت اهل تقوا و مؤمنان در آن شرایط هم با اینکه با بدن جسمانی خود هستند، اما به هیچ وجه دچار بیماری، درد، فشار، رنج و سختی که لازمه این جسم است نمی‌شوند، چون اصلاً خصوصیات جسم ما در آن شرایط تغییر می‌کند.

درواقع جسم در قیامت حالتی بهتر و تکامل‌یافته‌تر از دنیا دارد که این مزاحمت‌های دنیایی مثل درد و بیماری و نیاز به دفع فضولات را نخواهد داشت.

منبع: تسنیم