بهشت، آیت رضوان و رحمت بی انتهای حق و دار نعیم الهی است که در آن از هیچ نعمتی فروگذار نشده است. قرآن کریم در آیات فراوانی به ترسیم چهره دلربای بهشت پرداخته و البته مطالبی را بیان می‌کند که برای همگان قابل درک باشد وگرنه نظام آخرت با نظام دنیایی تفاوت‌های اساسی دارد و نعمت‏‌هایی که خدا در بهشت فراهم آورده از فهم و ادراک بشر خارج بوده، کسی بر آن‌ها آگاه نیست؛ چنان که خود می‌فرماید: «هیچ کس نمی‌داند که پاداش نیکوکاری‌اش چه نعمت‏‌ها و لذّت‏‌های روشنی بخش دل و دیده است و برایش چه ذخیره شده است».

حجت‌الاسلام حمیدرضا شاکرین، عضو هیئت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به شماری از ویژگی‌هایی که از قرآن کریم و دیگر متون دینی درباره بهشت و بهشتیان به دست می‌آید پرداخته است که آن را در ادامه می‌خوانیم:

در شماری از احادیث آمده است که «سدرة المنتهی»، «جنّة المأوی»، «عرش»، «کرسی»، «معراج» و «ملکوت» همه کنار هم؛ یعنی همه در آسمان‏‌ها قرار گرفته است؛ بنابراین می‌توان گفت که بهشت نزد سدرة المنتهی و نزد عرش است.

همچنین روایات فراوانی دلالت دارد که معنای محسوس و ظاهری این مفاهیم مراد نیست.۱ بنابراین:

اولا: نباید بهشت و جهنّم و بسیاری از معارف قطعی اسلام را در چهارچوب مکان دنیایی ارزیابی کرد. آن‌ها حقایقی آسمانی بوده و اندیشه­‌ای آسمانی می‏‌طلبد. این نگرش آسمانی ویژه اهل ایمان است و کفرپیشگان از ساحت آن دورند. قرآن مجید از این حقیقت پرده برداشته و اعلام می­‌دارد که هرگز برای نامحرمان در‌های آسمان گشوده نخواهد شد: (إنّ الذین کذّبوا بایاتنا واستکبروا عن‌ها لا تفتّح لهم أبواب السّماء ولا یدخلون الجنّة) ۲

ثانیا: مراد از آسمان‏‌ها مقام یا مقام‏‌های عالی انسانیت است که بهشت را در خود جای داده است، نه این فضای بی‏کران و جای گردش کهکشان‏‌ها و اجرام مادی؛ چه آن که اگر مراد از آسمان، جهان اجرام باشد، امروزه کافران آن را گشوده و به آن راه یافته‌‏اند. بنابراین، ابواب آسمان‏‌ها، در‌های ظاهری فضا نیست، بلکه در‌های فضای ملکوت است که بر کافران هیچ گاه گشوده نمی‌‏شود.۳

بر این اساس می‌­توان گفت که بهشت و جهنّم محدود به نقطه خاصی از زمان و مکان نیست تا در جستجوی مکان آن باشیم؛ بلکه محیط بر زمان و مکان است. برخی از روایات وارده درباره اماکن مقدس و فضایی که در آن عبادت پروردگار می­‌شود نشانگر این حقیقت است که بهشت باطن و ملکوت آن‌ها است، چنان‌که از پیامبر اکرم (ص) نقل است که فرمود: «میان خانه و منبر من باغی از باغ‌‏های بهشت است. راوی گوید: گفتم: آیا هم اکنون این گونه است؟ فرمود: آری! اگر پرده برداشته شود آن را خواهید دید!» ۴

از طرف دیگر قرآن کریم گستره بهشت را همچون پهنای آسمان‏‌ها و زمین معرفی کرده و فرموده است: «بشتابید برای نیل به آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن آسمان‏‌ها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده» ۵ جالب اینکه چنین گستره‌­ای مربوط به مساحت خانه هر مؤمن است؛ نه همه بهشت.

امام صادق (ع) می‏‌فرماید: «کمترین منزل‌‏های اهل بهشت به اندازه‌‏ای گسترده است که اگر جنّ و انس در آن گردآیند و از طعام و شراب آن استفاده کنند چیزی از آن کاسته نمی‏‌شود. پایین‌‏ترین درجه منزل‌‏های اهل بهشت آن است که برای آن‌ها سه باغ در نظر گرفته شده. وقتی در پایین‏‌ترین آن‌ها درآیند تا چشم می‏‌بیند پر از جویبارها، میوه‌‏ها و... است...» ۶

به نظر می‌­رسد این گونه آیات و روایات در مقام بیان ظرف و مظروف نیست، بلکه نشانگر آن است که محدودیت‌ها و تزاحم‏‌های فیزیکی و عنصری در آن‏جا راه نداشته و بهشت و دیگر حقایق اخروی را باید فوق نظام دنیوی دانست.

۱. آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج ۵، ص ۲۴۳.
۲. سوره اعراف، آیه ۴۰. آنان که آیات خدا را تکذیب کنند و از سر تکبر و نخوت بر آن‌ها سر فرود نیاورند هرگز در‌های آسمان بر روی آنان گشوده نشود و به بهشت وارد نمی‏‌شوند.
۳. بنگرید: آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج ۵، ص ۲۴۸.
۴. علم الیقین، ج ۲، ص ۱۲۱۷ به نقل از کافی، ج ۴، ص ۵۵۴، ح ۳. «ما بین بیتى ومنبرى روضة من ریاض الجنّة ومنبرى علی تُرعة من ترع الجنّة وقوائم منبرى رُبِّت فى الجنّة. قال: قلت: «هى روضة الیوم»؟ قال: «نعم، لو کشف الغطاء لرأیتم».
۵. سوره آل‏عمران، آیه ۱۳۳. (وسارعوا إلی مغفرة من ربّکم وجنّة عرض‌ها السّموات والأرض أُعدّت للمتّقین)
۶. تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۲۴۶، ح ۸۳.

منبع: تسنیم