گیلان نیز همانند استان‌های دیگر طی ۲ سال اخیر از سال ۱۳۹۸ با همه گیری ویروس کرونا به خواب زمستانی و سخت گردشگری رفت. این ویروس کشنده با چهره‌ای خشن بیشترین خسارت را به صنعت توریسم وارد کرد که ریشه در سفر‌های جمعی و تفریح دارد.
بنابر آمار‌های رسمی شیوع ویروس کرونا بیش از ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان خسارت زد در حالی که این امار مربوط به اقامتگاه‌های رسمی بوده و شامل اقامتگاه‌های غیر رسمی و مشاغل مرتبط نمی‌شود.
بر اساس استاندارد به ازای هر شغل رسمی در صنعت گردشگری سه تا چهار شغل غیر مستقیم در این حوزه فعال هستند که اگر این الگو را برای میزان خسارت در نظر بگیریم باید خسارت کرونا به گردشگری گیلان را بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان تخمین زد.
بازگرداندن صفحه بازی به نفع گردشگری
با وجود امواج پی در پی کرونا وتاسف برای از دست دادن جان هزاران هم وطن، اما واکسیناسیون همگانی که از شهریور ماه سال گذشته برای بزرگسالان و از مهرماه ۱۴۰۰ برای کودکان آغاز شد، علاوه بر گسترش امنیت سلامت، صفحه را به نفع گردشگری به خصوص استان گیلان برگرداند.
طبق آمار‌های رسمی تاکنون حدود پنج و نیم میلیون دز واکسن کرونا در گیلان تزریق شد که از این میزان بیش از ٢ میلیون و ۳۰۰ هزار دز مربوط به نوبت اول و ٢ میلیون و ۱۰۰ هزار دز مربوط به مرحله دوم است. این میزان واکسیناسیون با توجه به جمعیت ۲ و یم میلیون نفری گیلان به منزله امنیت تقریباً ۱۰۰ درصدی است. البته بخشی از جمعیت گروه سنی زیر پنج سال هستند که هنوز مجوزی برای تزریق واکسن دریافت نکردند.
البته برای بازگشت رونق به گردشگری نیاز بود که ساکنان استان‌های دیگر نیز در واکسیناسیون همت داشته باشند که خوشبختانه همین طور هم شد و در‌های باز سفر برای نوروز ۱۴۰۱ نز گواه همین فضای امن سفر بود.
استان گیلان نوروز امسال میزبان حدود هشت میلیون نفر مسافر بود که طبق اظهارات مسئولان رسمی رشد حدود ۳۵ درصدی نسبت به نوروز گذشته داشته است که البته شاید نسبت به دوران پیشاکرونایی رقمی بزرگ نباشد، اما آغازی دوباره برای حیات سفر و گردشگری است.
طبق برآورد‌های رسمی در استان‌های شمالی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد اشتغال و اقتصاد در حوزه گردشگری است که البته این برآورد‌ها مربوط به دوران پیشاکرونایی است و هنوز گزارش دقیقی در این حوزه پس از عبور ۲ ساله کرونا وجود ندارد.
گردشگری پساکرونایی و چالش‌های آن
حال گیلان با پشت‌سر گذاشتن نوروزی مطلوب از نظر مسافر پذیری، پس از ۲ سال تمرین خوبی برای بازگشتی دوباره به صنعت پر رونق گردشگری داشته است که البته با چالش‌هایی نیز مواجه خواهد بود.
این چالش‌ها البته فقط مربوط به خسارات و آسیب‌های دوران کرونا نیست و برخی از ان‌ها ریشه در چندین دهه بی برنامگی و رهاسازی گردشگری به عنوان یک صنعت درآمدزا دارد که امروزه به پاشنه آشیل این حوزه تبدیل شده است و در برخی مواقع از توان مدیران محلی خارج است.
چالش‌هایی همچون ویلا‌های استجاری غیر مجاز، اقامت‌های غیررسمی، تبدیل مسافران به مشتری اقامت دائم، فقدان تنوع در اقامتگاه‌های رسمی برای تمامی طبقات اقتصادی و اجتماعی، توسعه نامتوازن خدمات گردشگری در شهرستان‌های دور از مرکز و محروم از سرمایه گذاری، تمرکز سرمایه گذاری بر برخی مناطق خاص و مواردی از این دست چالش‌های فنی و زیربنایی گیلان محسوب می‌شوند.
هنوز شهرستان‌هایی همچون صومعه سرا، تالش، لنگرود، املش، رضوانشهر، رودبار و برخی مناطق دیگر از سرمایه‌گذاری محسوس در گردشگری بی بهره هستند در حالی که تمام سرمایه‌گذاری در شهرستان‌هایی همچون لاهیجان، رشت و انزلی متمرکز شده است. حتی در رودسر که در همسایگی رامسر مازندران قرار دارد و از نظر جاذبه طبیعی چیزی از آن کم ندارد نیز از نعمت سرمایه گذاری محروم است.
به موارد بالا باید نبود خدمات گردشگری با کیفیت برنامه محور و تداوم خدمات دیمی و سنتی، قیمت پرانی‌ها و نبود نرخ‌های ثابت و رسمی و مواردی از این دست میتواند ضربه‌های سنگینی بر پیکر خسته از کرونای گردشگری گیلان وارد کند.
به همین منظور در دوران پساکرونا لازم است مدیران اقتصادی و گردشگری با ورود جدی و نگاهی اقتصاد محور وارد این حوزه شوند و ساماندهی بنیادی برای صنعت توریسم گیلان ترسیم و اجرا کنند.
چالش‌های کرونایی
مهم‌ترین چالشی که کرونا بر صنعت گردشگری گیلان روا داشته توقف سرمایه گذاری و توسعه بوده است. زیرا این صنعت طی ۲ سال اخیر به دلیل فقدان فعالیت و کسب درامد نتوانسته آنطور که باید خود را نوسازی و بروزرسانی کند.
حمایت دولت و همچنین تشویق سرمایه گذاران بخش خصوصی میتواند برای حل این چالش کمک مهمی باشد. دولت سیزدهم نیز سال گذشته در سفر به گیلان بسته حمایتی خود برای گردشگری استان را مصوب کرد که همین مسئله قدمی نخست برای احیای گردشگری گیلان است.
آیت الله سیدابراهیم رییسی رئیس جمهور در ادامه سفر‌های استانی دولت سیزدهم، هشتم بهمن ماه به گیلان سفر کرد و ثمره یک روز کاری فشرده وی و هیات همراهشان لمس مشکلات و دغدغه‌های استان و همچنین تخصیص اعتبارات برای برون رفت گیلان از عقب ماندگی‌ها بود.
پس از این سفر سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان از اختصاص ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار از محل اعتبارات مصوبات سفر ریاست محترم جمهور به استان گیلان به منظور توسعه طرح‌های گردشگری گیلان خبر داد.
ولی جهانی می گوید توسعه طرح‌های گردشگری استان به ویژه در مناطق روستایی از جمله مؤثرترین راه‌ها در توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال مؤثر و پایدار در زنجیره گردشگری گیلان است.
به گفته وی این اداره‌کل با هدف افزایش مزایای ثبت‌های ملی و جهانی شهر و روستا‌های استان با محوریت صنایع‌دستی، پایداری پروژه‌های ثبت جهانی، توسعه پایدار صنایع‌دستی، جذب مسافران و گردشگران داخلی و خارجی و در نتیجه تحقق هدف اشتغال‌زایی در جوامع محلی و معرفی و اطلاع‌رسانی شایسته داشته‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی استان طرح‌های توسعه حوزه زیرساخت و گردشگری را تدوین کرده است.
جهانی می گوید از این رو در جریان سفر ریاست محترم جمهور و هیأت دولت به استان گیلان مبلغ یادشده برای اجرای این طرح‌های توسعه‌محور در سطح استان گیلان اختصاص داده شد.
آزادسازی سواحل و هموارسازی مدیریت گردشگری
استان گیلان ۲۸۶ نوار ساحلی دارد که از آستارا تا چابکسر کشیده شده است و این سواحل زیبا و بکر هرساله مقصد میلیون‌ها مسافر و گردشگر داخلی و خارجی است که تاثیر بسزایی در رونق صنعت گردشگری (۲۸۵ هتل، مجتمع اقامتی و تفریحی و خانه مسافر) و اشتغال این استان دارد.
دستور آزادسازی سواحل خزر در حریم ۶۰ متری توسط رییس جمهور دولت سیزدهم که اکنون در حوزه دستگاه‌های دولتی به طور کامل انجام شد، فرصتی جدید برای مدیریت و برنامه ریزی و همچنین جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی جهت ارتقاع صنعت سفر ارائه داده است.
علاوه بر این آزادسازی سواحل همچنین بهانه چندین دهه‌ای بی میلی سرمایه گذاری حوزه گردشگری را نیز از میان برداشت و حالا راه برای توسعه اقتصاد توریستی کاملا هموار شده است.
گیلان نیازمند خدمات گردشگری تخصصی
به گفته و اعتقاد کارشناسان و متولیان و همچنین برخی فعالان تخصصی حوزه گردشگری آنچه به عنوان خدمات گردشگری مطرح است سوای خدمات روزمره شهروندی، خدماتی است که یک گردشگر و مسافر را از انتخاب مقصد خود راضی می‌کند. علاوه بر این خدمات گردشگری باید به گونه‌ای باشد که برای مبدا ایجاد درآمد کند و در ازای خدمات خود برای جامعه محلی آورده داشته باشد.
بنابر گفته‌های کارشناسان گردشگری این خدمات میتواند شامل ارتقای ساحل در جنبه‌های مختلف، کیفیت اقامتگاهی، ایجاد تفرجگاه‌ها و مجموعه‌های سرگرمی، تدارک برنامه‌های فرهنگی، زیبا سازی ورودی شهرها، ایجاد بازار‌های بومی و محلی و مدیریت سفر گردشگر است.
جاده‌های گیلان برغم همه سرسبزی که میتواند وجه امتیاز بزرگی برای جذب گردشگر باشد، امروزه به دلایل مختلف همچون عرض کم، ترافیک، زشتی چهره با وجود مراکز تعمیراتی بد شکل و بی روح، استقرار انواع ماشین‌ها برای فروش کالا در لب جاده‌ها بسیار خسته کننده و روح فرسا شده است.
همچنین رودخانه‌های استان که پیشتر با عبور از شهر‌های گیلان خودنمایی می‌کرد و به تنهایی جاذبه‌ای بی نظیر برای مسافران بود، امروزه در برخی شهر‌های گردشگری مثل رشت حتی نسبت به چندین دهه سال پیش بدتر نیز شده است و با آلودگی چهره زشتی از خود به جای می‌گذارد.
جای خالی ایده‌های جدید
علاوه بر این به نظر می‌رسد گیلان نیازمند ایده‌های تازه برای گردشگری است که البته بوم گردی طی سال‌های اخیر تاحدودی به عنوان ایده‌ای جدید ظهور کرده است. اما الگوگیری از کشور‌های دیگر به خصوص کشور‌های اسلامی موفق در حوزه گردشگری میتواند فضای تازه‌ای برای توسعه گردشگری به خصوص گردشگری خارجی فراهم اورد.
منظور از خلاقیت و نوآوری در گردشگری این است که راهکار‌های تازه و نو در جهت گستردگی خدمات، کیفیت بخشی به خدمات گردشگری و جذب حداکثری گردشگری ارائه کنیم. اما مهم‌ترین راهکاری که همواره از سوی مسئولان ارشد استان تاکید شد، ارائه ایده‌های جدید برای استفاده حداکثری اقتصادی از ظرفیت‌های گردشگری است تا بتوانیم پایه‌های اقتصادی و مالی استانی و بومی را تقویت کنیم.
اما امروز جای این ایده‌ها و خلاقیت‌ها در جلسه مدیران خالی است و یا رسانه‌ها از ان بی خبر هستند. البته ایده‌هایی همچون هدایت گردشگران به سمت مناطق روستایی نیز در واقعیت ناکارآمد است. زیرا اگر به روستا‌های گیلان سری بزنید گردشگران و مسافران بسیار زودتر از مسئولان مناطق توریستی آن را کشف کرده و حتی بهتر بگوییم در آنجا ویلاسازی نیز کرده‌اند.
در هر حال رونق گردشگری گیلان سهل و ممتنع است و این امر نیاز به کار تخصصی دارد، موضوعی که در همه مراکز مهم گردشگری جهان به ان توجه شده است و به طور حتم مسیری فعلی مسیری نخواهد بود که مازندران را در میزبانی از رویداد پایتخت گردشگری کشور‌های اکو موفق کند.
لزوم تکیه گیلان بر اقتصاد گردشگری
مقام معظم رهبری در سخنان خود بار‌ها بر بحث اقتصاد مقاومتی در کشور تأکید کرده‌اند. به گفته ایشان: «کاهش وابستگی به صنعت نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است، این وابستگی، میراث شوم صد ساله ماست.»
رهبری در خصوص استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی گردشگری گفته اند: «من تصورم این است که اگر مسئولان کشور بتوانند از همین مسئله گردشگری به شکل درست، با تبلیغات صحیح و با جهت‌گیری صحیح استفاده کنند، درآمد آن، کشور را از همه معونه‌های دیگر بی‌نیاز می‌کند.»
حال با چنین نگاهی لازم است مسئولان استانی به خصوص در گیلان برای رونق گردشگری و رفع مشکلات و نواقص آن ورود جدی داشته باشند. هم اکنون بسیاری از کشور‌های دنیا فقط با تکیه بر اقتصاد گردشگری اداره می‌شوند در حالی که شاید نیمی از ظرفیت‌ها و جاذبه‌های تفریحی و طبیعی استانی همچون گیلان را ندارند.
برای مثال استان آنتالیا در ترکیه سالانه میزبان بیش از ۱۰ میلیون گردشگر خارجی است که درآمد حدود چهار میلیارد دلاری را برای این استان در پی دارد در حالی که همین استان ساحلی بجز مجاورت با دریای مدیترانه، حتی نیمی از طبیعت و زیبایی استان گیلان را نیز ندارد. در حالی که تعداد گردشگران خارجی گیلان در نوروز ۱۴۰۱ از ۴۰۰ نفر نیز فراتر نرفت.
آنچه مسلم است نه تولیدات صنعتی و نه کشاورزی آینده اقتصاد گیلان نخواهند بود که البته آن‌ها نیز جایگاه ویژه‌ای هم در اشتغال و هم در درآمد دارند. اما آسیب پذیری این ۲ حوزه شاید بیش از منابع شان باشد و با توجه به مشکلات زیست محیطی و همچنین کاهش ذخایر آبی، باید به جرات گفت که گردشگری تنها راه دائمی اقتصاد پایدار برای استان گیلان و کشور خواهد بود.
