کلیات طرح شفافیت آراء ۱۵ بهمن ماه ۱۳۹۹ در مجلس اصولگرای یازدهم رد شد تا همچنان بلاتکلیف بماند. اگرچه به نتیجه نرسیدن شفافیت آراء اتفاق تازه‌ای نیست و در دوره قبلی مجلس هم دستاورد مشخصی نداشت.

برخی از نمایندگان مجلس یازدهم خودشان اذعان می‌کنند که «شفافیت آراء نمایندگان» وعده و قول به آنها به مردم بوده تا وقتی بر سر کار آمدند، آن را به نتیجه برسانند. 

وقتی کلیات طرح شفافیت آراء نمایندگان با ۳ رأی کمتر رد شد، برخی نمایندگان همزمان با فشار افکار عمومی درخواست کردند با اعمال اصلاحاتی، طرح زودتر از مهلت ۶ ماهه به دستور کار نشست‌های علنی مجلس بازگردد.

مجلس ۱۶ آذر ۱۴۰۰ در نشستی غیرعلنی در نهایت اعلام کرد طرح شفافیت آراء نمایندگان برای بررسی بیشتر به کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی بازمی‌گردد. سخنگوی هیئت رئیسه مجلس گفت که طرح شفافیت آراء برای گسترش شفافیت به دستگاه‌های دیگر کشور و جامع‌تر شدن محتوای آن، به کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی می‌رود. آقای سید نظام الدین موسوی نوضیح داد «برخی نمایندگان اعتقاد دارند شفافیت باید در دیگر دستگاه‌های کشور هم ایجاد شود.»

برخی نمایندگان پیش از آنکه مجلس تصمیم بگیرد طرح شفافیت به کمیسیون بازگردد، معتقد بودند این طرح نتوانسته اصلاحات قابل توجهی پیدا کند.

آقای جواد کریمی قدوسی عضو کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی در این گفت‌وگو توضیح داده که منظور از گسترش شفافیت به دستگاه‌های دیگر و جامع‌تر شدن آن چیست و آیا شفافیت آراء نمایندگان می‌تواند در یازدهمین مجلس به نتیجه برسد یا نه.

برخی اصولگرایان منطق اصلاح طلبان را برای شفافیت آراء نمایندگان پیش گرفتند

باشگاه خبرنگاران جوان: مجلس طرح شفافیت آراء نمایندگان را پس از رد کلیاتش در بهمن ماه دو سال پیش، آذر ماه پارسال به کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس برگرداند تا به نهادهای دیگر تعمیم پیدا کند و آنها هم شفاف شوند. درباره فضای مجلس نسبت به این طرح و اتفاقی که افتاد، توضیح دهید.

موضوع شفافیت آراء نمایندگان از شعار‌های محوری و کلیدی نامزد‌های جریان اصولگرا در مجلس یازدهم بود. این اتفاق می‌تواند اثر‌های بسیار مهمی در شفاف شدن اداره امور کشور در قوه مجریه، بخش‌هایی از قوه قضائیه و مجموعه‌های دیگر خدمات دهنده به مردم بگذارد؛ شروع آن هم باید از مجلس آغاز می‌شد، چراکه شفافیت در قانونگذاری، مادر همه شفافیت‌هاست.

متأسفانه هم در مجلس دهم و هم یازدهم برخی نمایندگان منطقی را روی دست گرفتند که شفافیت چیز خوبی است اما همه جا با هم باید شفاف شوند.

اصلاح طلبان مجلس دهم طرحی را برای شفافیت آراء نمایندگان تهیه کردند که آقای وکیلی برایش امضا جمع می‌کرد و پیش من هم آورد؛ به او گفتم این طرح را امضا نمی‌کنم، چون شما برای شفاف شدن، چیزی را از شورای نگهبان، مجلس خبرگان و مجمع تشخیص مصلحت نظام خواستید که در اختیار نمایندگان مجلس نیست.

باشگاه خبرنگاران جوان: چه چیزی را می‌خواستند؟

حرف و استدلالشان این بود که اگر مجلس بخواهد شفاف شود، باید همزمان آراء و نظر‌های شورای نگهبان، مجلس خبرگان، مجمع تشخیص و شورای عالی امنیت ملی هم شفاف شوند؛ یعنی با قانونگذاری می‌خواستند این نهاد‌ها را شفاف کنند. این موضوع را در مجلس دهم در حالی پیگیری می‌کردند که خلاف قانون اساسی بوده و هست. شورای نگهبان خودش آیین‌نامه‌اش را می‌نویسد، مجلس خبرگان، مجمع تشخیص و مانند اینها هم اختیار‌ها و ضوابط جداگانه خودشان را در چارچوب قانون اساسی دارند.

متأسفانه باید عرض کنم در مجلس یازدهم، افرادی از جریان اصولگرا همین منطق اصلاح طلبان را روی دست گرفتند؛ یکی از آن‌ها آقای مصری، نایب رئیس مجلس است که درباره این هدف در طرح شفافیت، با او بحث و مناظره داشتم. افرادی مانند آقای مصری این منطق را در مجلس یازدهم دارند که همزمان با شفافیت مجلس، همه ارکان باید شفاف شوند.

قالیباف از مخالفت دوباره نمایندگان با طرح شفافیت در صحن علنی مجلس نگران بود

این موضوع به کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس آمد. من در این کمیسیون مسئولیت کمیته تدوین طرح شفافیت را بر عهده دارم؛ از مرکز پژوهش‌های مجلس و مؤسساتی بیرون از قوه مقننه، کارشناسانی آمدند و طرح شفافیت آراء نمایندگان در حدود ۷ جلسه تدوین شد و به صحن مجلس رسید. به نظرم جریان اصولگرا که به تصویب طرح شفافیت تمایل داشت، عجله کرد و با تهیه نامه‌ای، خواستند نوبت و اولویت طرح شفافیت آراء از ردیف هفتم به اول بیاید تا زودتر در نشست علنی بررسی شود.

البته نظر من این بود که باید آرام آرام درباره طرح شفافیت آراء اعتمادسازی می‌شد و با مخالفان آن هم گفتگو می‌کردیم، اما دوستان عجله کردند. دست آخر طرح شفافیت وارد دستور کار نشست علنی شد و برای تصویب، دو سوم رأی حاضران در جلسه را نیاز داشت که عدد بالایی هم هست. پس از رأی گیری، ۳ رأی از دو سوم آراء حاضران کمتر کسب کرد و کلیات طرح شفافیت آراء رد شد.

پس از رد شدن کلیات طرح شفافیت، بر اساس آیین‌نامه داخلی مجلس بررسی طرح در صحن پارلمان تا ۶ ماه قابل انجام نبود. در کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی اصلاحاتی را روی طرح انجام دادیم که عموم آن اصلاحات اهمیت نداشت. با گذشت زمان، طرح شفافیت را در دستور قرار دادیم؛ مدتی هم در دستور کار نشست علنی بود، اما با بررسی طرح‌ها و لایحه‌های دیگر، نوبت رسیدگی به آن نمی‌رسید و در همان ردیف هفتم دستورکار‌ها درجا می‌زد.

اینکه طرح شفافیت پس از اصلاح مدتی در دستور کار ماند، به علت نگرانی آقای قالیباف رئیس مجلس و برخی افراد دیگر بود. آن‌ها نگران بودند که اگر طرح شفافیت دوباره در دستور نشست علنی بیاید، ممکن است با مخالفت تعداد بیشتری از نمایندگان مواجه شود.

خود من هم این نگرانی را دارم. در جلسه غیرعلنی چند ماه قبل که درباره طرح شفافیت آراء بحث شد، برخی نمایندگان مجلس مخالفت‌هایی داشتند و فریاد‌ها می‌کشیدند که طرح شفافیت چه نفعی دارد، امنیت جانی و اجتماعی ما زیر سؤال می‌رود، دفاتر کارمان را ممکن است آتش بزنند، آزادی ما گرفته می‌شود، اسرائیل از طرح ما خوشحال می‌شود و... و متأسفانه جریان اصولگرا هم همین گفته‌ها را بیان می‌کردند.

جمع بندی من این است که اگر طرح شفافیت با شرایط کنونی دوباره در دستور کار قرار بگیرد، همان ۳ رأی کمتر، به ۳۰ رأی کمتر می‌رسد و تعداد مخالفان کلیات آن بیشتر می‌شود. تدبیر آقای قالیباف برای بازگشت طرح شفافیت به کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی این بود که کمیسیون با نمایندگان مخالف، برای اقناع‌سازی آن‌ها و هماهنگی بیشتر، نشست‌هایی داشته باشد تا اگر طرح دوباره در دستور کار قرار گرفت، این مخالفان شاخص جریان اصولگرا مخالفت نکنند.

در حال حاضر هم در مرحله‌ای قرار داریم تا مشخص شود در فرصت باقیمانده از مجلس، چه کاری می‌توان انجام داد.

جامع‌تر شدن طرح شفافیت «سنگ بزرگ علامت نزدن» است

باشگاه خبرنگاران جوان: در مدت اخیر، کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس برای گسترش شفافیت به دستگاه‌ها چه اقدامی انجام داده است؟ چون سخنگوی هیئت رئیسه مجلس میان خبرنگاران اعلام کرده بود که ظرح شفافیت جامع‌تر می‌شود.

منظور از جامع شدن طرح شفافیت، همان شفاف کردن شورای نگهبان، مجلس خبرگان و... است که خلاف قانون اساسی است.

باشگاه خبرنگاران جوان: در نتیجه اصل بازگرداندن طرح شفافیت به کمیسیون هم زیر سؤال می‌رود.

این جامعیت ابتکار اصلاح طلبان مجلس قبل بود که یعنی «سنگ بزرگ علامت نزدن». این یعنی نمی‌خواهیم تصویب کنیم، چون خلاف قانون اساسی است و مصلحت نیست همه مذاکرات مجلس خبرگان یا شورای نگهبان برای مردم پخش شود.

باشگاه خبرنگاران جوان: چون نام اصلاح طلبان هم پیش می‌کشید و می‌گویید آنها تفکر گسترش شفافیت را مطرح کردند و موجب شد اصولگراها هم بپذیرند، فکر نمی‌کنید اصولگرایان به خودی خود و بدون تأثیرپذیری از اصلاح طلبان، پذیرفته‌اند که شفافیت می‌تواند برای آنها هم دردسر داشته باشد و شورای نگهبان هم ممکن است برای انتخابات‌های دیگر،  رد صلاحیتشان کند؟

برداشت من این است که همفکرهایم در مجلس، ژرف‌نگری لازم را درباره موضوع شفافیت ندارند و جمعی هم تحت تأثیر یک فضا مانند «جامعیت شفافیت» قرار می‌گیرند و می‌گویند چیز خوبی است. از طرفی تحت تأثیر افراد دیگری هم قرار می‌گیرند که می‌گویند اگر طرح شفافیت تصویب شود، آزادی نمایندگان سلب می‌شود و... .

این گروه از همفکر‌های ما دقت نمی‌کنند که نه تنها با طرح شفافیت آراء آزادی از آن‌ها گرفته نمی‌شود، بلکه این آزادی با شفافیت ارتقاء پیدا می‌کند. برخی نمایندگان هراس دارند اگر با طرح یا لایحه‌ای مانند رتبه بندی معلمان که حالا به قانون تبدیل شده، مخالفت کنند، معلمان در شهرهایشان مقابل دفاتر کار آن‌ها حضور پیدا می‌کنند و دست به اعتراض می‌زنند.

البته همین الان هم شفافیت آراء نمایندگان در مجلس نسبتاً وجود دارد؛ زمان بررسی طرح‌ها و لایحه‌ها مخالفان و موافقان فرصت اظهار نظر دارند و حتی حدود ۱۰۰ نفر برای اظهار موافقت یا مخالفت ثبت نام می‌کنند. برای اینکه چند نفر موافق و مخالف صحبت کنند، قرعه‌کشی انجام می‌شود و برخی اعتراض می‌کنند چرا نام آن‌ها در نمی‌آید تا در نشست علنی اظهار نظر داشته باشند. صحبت‌های مخالف و موافق از تریبون پخش می‌شود و همه مردم می‌توانند بشنوند.

در کمیسیون تدوین آیین‌نامه برخی اعضا رأی موافق دادند و از طرح شفافیت دفاع کردند، اما بعضی از آن‌ها دو روز بعد مصاحبه کردند و گفتند ما در رودربایستی رأی داده بودیم! یکیشان هم گفت از جانش می‌ترسد. روز‌های بعد هم در جلسه کمیسیون گله کردم که چنین اتفاقی افتاده. اگر در فضای غیرعمومی و همراه با آرامش به نحوی تعدادی از نمایندگان اقناع شوند، طرح شفافیت می‌تواند به نتیجه برسد.

پیشنهادم این است که آقای قالیباف در دفترش جلسه‌ای با چند نفر از مخالفان و موافقان برگزار کند تا موضوع با حضور کارشناسان نقد و بررسی شود. اگر با این تدابیر پیش برویم، امسال قبل از در دستور کار قرار گرفتن برنامه هفتم توسعه، طرح شفافیت می‌تواند رأی پیش برود.

اگر ما هم شفافیت را جلو نبریم، مردم دست از مطالبه بر حق خودشان بر نمی‌دارند که این مطالبه نظام اسلامی هم هست. این عهد و پیمانی است که بر اساس آن، از مردم رأی گرفتیم، اما متأسفانه به آن عمل نمی‌کنیم.

ابراهیم اسدی بیدمشکی