شهرستان پاوه در شمال غربی استان کرمانشاه به دلیل موقعیت جغرافیایی، آب و هوای مناسب، طبیعت بکر و زیبا، رودخانههای پرآب و مردمان مهماننواز و خونگرم یکی از مقاصد اصلی گردشگری غرب کشور محسوب میشود و جاذبههای آن تحسین گردشگران و مسافران را به دنبال دارد.
این شهرستان از شمال و شمال شرقی به شهرستان مریوان در استان کردستان، از شرق و جنوب به شهرستان جوانرود و از غرب به کشور عراق محدود شده است و دارای سه بخش مرکزی، باینگان و نوسود و هفت دهستان است.
شهر پاوه مرکز شهرستان در ۱۱۲ کیلومتری شمال غربی شهر کرمانشاه قرار دارد و به دلیل ساختار پلکانی به هزار ماسوله غرب کشور معروف است.
جاذبههای مذهبی، بقاع متبرکه و زیارتگاهها
مسجد جامع پاوه یکی از مساجد قدیمی شهرستان و استان کرمانشاه است که در خیابان امام محمد شافعی در شمال شهر پاوه واقع شده است. این بنا بنابر شواهدی بر روی بقایایی از آتشکده دوره ساسانی پی ریزی شده است. این مسجد فاقد صحن بوده و از یک شبستان مستطیل شکل تشکیل شده که این شبستان به ابعاد ۱۵ در ۲۰ متر است.
مردم محل بنای این مسجد را به صدر اسلام نسبت میدهند و بر این باورند که در روزگار خلیفه دوم به دستور فرزندش عبدالله بن عمر بنا شده است. در سالهای اخیر این مسجد توسعه پیدا کرده و ساختمان جدیدی با استفاده از شیوه و سبک مسجد النبی در مدینه منوره در کنار آن ساخته شده است.
مسجد زمستانی پاوه: این مسجد در شهر پاوه به مسجد «کوچیکه» یا مسجد زمستانی معروف است که در جنب مسجد جامع شهر پاوه قرار دارد. این مسجد قدیمی دارای حمام موقوفهای است که متن وقفنامه آن به زبان عربی در مسجد قرار دارد و در میان مردم شهر پاوه دارای احترام خاصی است.
کوسه هجیج: آرامگاه امام زاده عبیدالله معروف به کوسه هجیج در حدود ۳۵ کیلومتری شمال غربی پاوه و در روستای هجیج قرار دارد.
مقبره سلطان اسحاق: این مکان مقدس در ۳۰ کیلومتری غرب پاوه، در نزدیکی روستای شیخان قرار دارد
از دیگر جاذبههای مذهبی میتوان به مسجد خضر زنده با بیش از ۷۰۰ سال قدمت و قرآنهای خطی و دست نویس روستاهای زردویی و دودان و مسجد دخان در شهر پاوه اشاره کرد.
جاذبههای طبیعی و زیست محیطی
این دسته از جاذبهها در منطقه اورامانات/ هورامان فراوان بوده و میتوان ادعا کرد که اورامان از این لحاظ کم نظیر است. اکنون برخی از آنان معروفیت جهانی پیداکرده و سالیانه دهها و شاید صدها هزار نفر از سرزمینهای دور و نزدیک به دیدار این جاذبهها میآیند.
کوهها
کوه شاهو با سه هزار و ۴۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا مهمترین ارتفاعات این منطقه است که از شمال شرق شهر روانسر شروع شده و تا کناره رودخانه سیروان در نزدیکی روستای داریان امتداد دارد.
کوه دالانی: از دیگر جاذبههای طبیعی و تفرجگاه مردم منطقه به ویژه در فصل بهار است که در شمال غربی منطقه اورامان قرار گرفته و شهرهای نوسود و نودشه در دامنه آن واقع شدهاند.
چشمهها
چشمه بل: این چشمه در کنار شاخه اصلی سیروان در نزدیکیهای روستای هجیج و حدود ۳۵ کیلومتری شمال شهر پاوه قرار دارد و آب آن طبق بررسیهای بهعمل آمده معدنی است.
چشمه هانهکوان: در حدود سه کیلومتری جاده پاوه – نوسود، جادهای فرعی، اما آسفالته به طرف روستای دشه در غرب شهر پاوه منتهی میشود و چشمه هانه کوان در نزدیکی روستای دشه، در قعر دره پاوه رود و بر دامنه کوه آتشگاه قرار گرفته است.
آبدهی «هانه کوان» نیز دائمی بوده و از جمله چشمههای پرآب منطقه اورامان محسوب میشود. هم اکنون در کنار این چشمه توسط بخش خصوصی تاسیسات محدودی به منظور پذیرایی از گردشگران مستقر شده است.
آبشارها
درگماله: این آبشار بر دامنه کوه دالانی و در نزدیکی شهر تاریخی نوسود قرار دارد.
مجموعه آبشارهای روستای شرکان: این مجموعه آبشارها در دامنههای کوه دالانی و در نزدیکی روستایی به همین نام قرار گرفتهاند. روستای مذکور برفراز این آبشارها قرار دارد. آب این مجموعه نیاز باغهای شرکان را که بیشتر آنها باغ انار هستند، تأمین نموده و با طی فاصله کمی وارد رودخانه سیروان میشود.
برای دیدن این سایت گردشگری باید از نوسود به سمت شرق و به طرف روستاهای وزلی، نروی و در نهایت شرکان حرکت نمود.
دشه: این آبشار بر دامنه کوه آتشگاه و در پایین دست روستای دشه در حدود هشت کیلومتری غرب شهر پاوه قرار گرفته است. برای دیدن این آبشار باید همان مسیری را طی کرد که به چشمه هانه کوان ختم میشود.
دریبر: این آبشار فصلی بر دامنههای کم ارتفاع کوه شاهو و در نزدیکی روستای متروکهای به همین نام و در مسیر جاده اصلی پاوه- نوسود قرار گرفته است.
غارها:
غار مورگهبا: این غار در نقطه صفر مرزی ایران – عراق و در ساحل رودخانه سیروان و در دل جنگلهای منطقه مرخیل قرار دارد.
درهها و رودخانهها
دره گنجگه: این دره در ادامه مسیر پاوه رود به سمت سیروان قرار دارد. این دره از روستای دشه به پایین بسیار سخت و سختگذر بوده و فقط افراد حرفهای قادر به طی این مسیر میباشند.
دره زیته: این دره از نزدیکیهای روستای دودان شروع شده و بخشی از مسیر شاخه مرخیل، رودخانه سیروان را تشکیل میدهد. حرکت در این دره نیز پر هیجان و فقط کار گردشگران ماجراجو و حرفهای است.
رودخانه سیروان: سیروان مهمترین و معروفترین رودخانه شهرستان پاوه است و مسیر نسبتاً طولانی و پرپیچ و خمی دارد. این رودخانه پرآبترین رودخانه استان کرمانشاه محسوب میشود. سیروان در بخش غربی و شمال غربی منطقه اورامان قرار گرفته و شاخههای فراوانی دارد.
مهمترین شاخههای سیروان آن عبارتند از: ژاوه رود، پاوه رود و مرخیل رود. بخش اعظم آب این رودخانه از چشمههای دامنه کوههای شاهو، کوسالان، دالانی، آتشگاه و ماکوان و نیز بخش شمالی اورامان تأمین میگردد.
جاذبههای تاریخی و معماری
غار دست ساز مرحوم خالو حسین: خالو حسین کوهکن با نام اصلی حسین عثمانی مردی است که نامش همانند نام اساطیر بزرگی، چون فرهاد کوهکن پرآوازه گشته و، چون افسانهای جاودان، همگان را در بهت و حیرت واداشته است.
عواملی، چون ناتوانی، معلولیت، فقر، عجز و آوارگی ناشی از جنگی خانمانسوز نه تنها خالو حسین را محکوم به فلاکت نمیکنند بلکه تبدیل به شیپوری میشوند که نام خالو حسین را به گوش اعصار و دوران بخواند. خالو حسین در ابتدا تنها میخواهد جایی کوچک برای نماز گذاردن خود بسازد، اما هر روز که میگذشت عزمش بیشتر میشد تا بنایی را بناء نهد که در طول ادوار، باقی بماند و نمادی برای پایداری و پایمردی مردمان دیار خود باشد.
روستای هجیج: روستای هجیج یکی از پرجاذبهترین نقاط استان کرمانشاه و از مناطق دیدنی اورامانات، که در ۳۴ کیلومتری پاوه و ۱۲۳ کیلومتری کرمانشاه قرار گرفته است. این روستا علاوه بر جاذبههای طبیعی جذاب از نظر صنایع دستی و بافت روستایی نیز حایز اهمیت است.
امام زاده سید عبید الله (کوسه هجیج) و رودخانه سیروان از جاذبههای این روستا میباشند.
سد داریان: سد داریان سد خاکی ساخته شده بر روی رودخانه سیروان، تقریبا در ۲۵ کیلومتری شهر پاوه و در مجاورت روستای داریان و هجیج است. این سد چشم انداز زیبایی را به روستاهای هجیج، هیروی و داریان داده است.
روستای شمشیر: این روستا بر دامنه جنوبی شاهو و در کیلومتر ۱۱۰ جاده اصلی کرمانشاه - پاوه واقع شده است. زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل از ویژگیهای آب و هوایی شمشیر قلمداد میشود. ارتفاعات شاهو در محدوده این روستا همواره مقصد گردشگران و کوهنوردان است.
روستای خانقاه: این روستا در ۲ کیلومتری جنوب شهر پاوه و روبروی کوه آتشگاه واقع شده و از هر چهار طرف توسط درختان باغی محصور شده است. جاده پاوه به خانقاه و ادامه آن تا روستای گلال آسفالت بوده و عبور از این مسیر ۱۰ کیلومتری به دلیل وجود باغهای میوه و طبیعتی زیبا برای هر گردشگری پر از مناظر دیدنی وجذاب است.
اکوکمپ ساتیار: ساتیاری یکی از قدیمیترین و زیباترین روستاهای اورامانات از توابع شهرستان پاوه و بخش مرزی باینگان که فاصله آن تا مرکز بخش سه کیلومتر و تا مرکز شهرستان ۲۴ کیلومتر و تا مرکز استان کرمانشاه ۱۲۵ کیلومتر میباشد.
گردشگری دفاع مقدس
یادمان شهدای پاوه: در محاصره شهر پاوه در مرداد سال ۵٨ به وسیله نیروهای ضدانقلاب، تعدادی از مدافعان مجروح بومی و غیربومی شهر در بیمارستان پاوه بستری شدند که نیروهای ضدانقلاب پس از درگیری نابرابر، مجروحان را از بیمارستان خارج و همگی را در محوطه بیمارستان، قتل عام میکنند. پس از این واقعه و رسیدن نیروهای آزادی بخش و شکست حصر پاوه، شهدای بومی را در قبرستان محلی و ۹ نفر رزمنده غیر بومی را در این محل به خاک میسپارند. توسعه این یادمان در سال ٨۵ انجام گرفت و اکنون یکی از مقاصد کاروانهای راهیان نور و گردشگری دفاع مقدس میباشد.
از صنایع دستی شهرستان پاوه هم میتوان به قالیبافی، گیوه بافی (زیر پارچه ای) پارچه بافی (چوخه رانک)، نساجی و سبد بافی اشاره کرد.
از جمله سوغاتهای معروف منطقه پاوه و اورامانات میتوان به محصولات باغی، کشاورزی ولبنی شامل: توت، انار، انجیر، انگوردیم، گردو و مویز، رب انار، سقز کردی، روغن حیوانی و کشک، کلاش هورامی، سجاده نماز و پارچه شال اشاره نمود.