باغ فردوس را به چشم یک بنای تاریخی عادی نگاه نکنید، البته که می‌دانم این همه زیبایی عادی نیست، اما منظورم چیز دیگری است. باغ فردوس نسبت به خیلی از بنا‌های تاریخی سن‌وسال زیادی ندارد، اما سرگذشتش سر دراز دارد؛ آن‌قدر مثل سیب از درخت افتاده چرخیده و چرخیده تا اینکه بالاخره در وضعیتی که حالا می‌بینیمش آرام گرفته است.

در دوره قاجار و در سال ۱۲۶۴ ه. ق محمدشاه قاجار دستور ساخت قصر بزرگی را در منطقه محمدیه صادر کرد. ساخت این قصر با دو عمارت شمالی و جنوبی در مساحتی نزدیک به ۲۰ هزار مترمربع توسط صدراعظم شاه، حاجی میرزا آقاسی آغاز شد، اما به علت بیماری محمدشاه قاجار و مرگ وی، ساخت قصر نیمه‌تمام باقی ماند. در حال حاضر عمارت شمالی به‌طور کامل از بین رفته، اما عمارت جنوبی باقی مانده است.

بیشتربخوانید

• شمیران؛ نگین هفت‌رنگ و تاریخی تهران را بهتر بشناسید + تصاویر

در همان دوران قاجار، ناصرالدین شاه باغ فردوس را به عنوان هدیه عروسی به دختر و دامادش، حسینعلی خان معیرالممالک سپرد. حسینعلی خان ساختمان نیمه‌کاره را با سبک معماری قاجاریه که به فیلگوش معروف است، تکمیل کرد و جشن عروسی خود را هم در همین باغ برگزار کرد. وجه تسمیه باغ فردوس را می‌توان قنات فردوس دانست که آب این محل و آبادی باغ‌های اطراف را تامین می‌کرده است.

در مرحله بعدی، باغ فردوس به دوستعلی خان نظام‌الدوله، پسر حسینعلی خان رسید. او با همراهی معماران بی‌نظیر یزد و اصفهان بنایی در بخش جنوبی باغ ساخت که با نام (رشک بهشت) شناخته می‌شد. رشک بهشت، عمارتی با پلکانی مرمرین بود که در ساخت بخش‌های مختلف آن از مرمر اعلای یزد استفاده شده بود و تماشای دیواره‌های داخلی آن که از کاغذ‌های برجسته طلایی پوشیده شده بود، چشم هیچ بیننده‌ای را از زیبایی سیر نمی‌کرد.

پس از دوستعلی خان، باغ فردوس به پسرش دوستمحمدخان معیرالممالک رسید. این دوران، خاطره خوبی برای باغ نیست، چون دوستمحمد خان هیچ توجهی به باغ نداشت. بخش غم‌انگیز ماجرا زمانی است که حتی به مرمر‌های عمارت رحم نکردند، مرمر‌های زیبای باغ را کندند و به عمارت امیریه (مدرسه نظام) انتقال دادند. در این دوران چیزی جز ویرانه از باغ فردوس باقی نمانده بود.

ژان دیولافوا، باستان‌شناس فرانسوی طی بازدید از این عمارت در دوران دوستعلی خان، در سفرنامه خود این چنین نوشته است:

«در اطراف تجریش، باغ‌ها و عمارات زیادی وجود دارد که یکی از آن‌ها باغ فردوس است. در وسط این باغ بزرگ که پر از چنار‌های قطور و بلند است قصر ناتمامی دیده می‌شود که در شرف خراب شدن می‌باشد. داخل عمارت تالاری وجود دارد، ازاره‌های تالار به شکل نور‌های عقیق‌مانند رنگ شده و در‌ها از جنس چوب سدر به نظر می‌رسد و با عاج، ختم‌کاری شده است. کف اتاق‌ها را با خاک پر کرده‌اند و کوبیده‌اند و حتی با آجر‌های معمولی هم فرش نکرده‌اند. به نظر می‌رسد که کف‌پوش‌های آن را کنده‌اند و دزدیده‌اند. این بنا به واسط بی‌مواظبتی در شرف انهدام است. ده سال دیگر بام‌ها خراب و بیست سال دیگر قصر مبدل به تپه خاکی خواهد شد.»

بالاخره شخصی به نام حاجی میرزا حسین باغ را از دوستمحمد خان خرید. در این مدت مالکیت باغ از این دست به آن دست چرخید و چرخید تا اینکه در سال ۱۳۱۸ ه. ق در دوران مظفرالدین شاه قاجار، محمدولی خان، سپهسالار تنکابنی باغ فردوس تهران را خرید. دوران خوشی و آبادی برای باغ شروع شد. سپهسالار پس از مرمت و بازسازی باغ، فواره و استخری در آن ساخت. قنات باغ را احیا کرد و در نهایت سردر باشکوهی بنا کرد که در حال حاضر همان میدان‌گاه فعلی باغ فردوس است. متاسفانه سپهسالار به خاطر بدهی که به تجارت‌خانه طومانیانس داشت، مجبور شد باغ را تسلیم تجارت‌خانه کند. طومانیانس هم به خاطر بدهی‌هایش دوباره مجبور به تحویل باغ به دولت رضاخان شد.

دوران پهلوی، دوره‌ای برای شکوفایی دوباره باغ فردوس بود. در سال ۱۳۱۶ ه. ش باغ به دستور علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف به عنوان اموال وزارت معارف سابق (آموزش و پرورش) خریداری شد و پس از مرمت فعالیتش را به عنوان دبیرستان شاپور تجریش آغاز کرد. اما عمارت در دوران پهلوی دوم تبدیل به دفتر برنامه‌ریزی جشن‌های ملی شد.

فکر نکنید که ماجرا به همین‌جا ختم شد…نه…پس از این باغ فردوس مدتی به عنوان مرکز فرهنگی، هنری و نمایشگاهی تغییر کاربری داد و پس از انقلاب در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. جالب است بدانید بخشی از این باغ از سال‌های ۱۳۵۲ به عنوان محلی برای استقرار لغت‌نامه دخدا و موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران واگذار شده که هنوز هم به همین شکل باقی مانده است.

در نهایت پس از فرازونشیب‌های زیاد در سال ۱۳۸۱ باغ فردوس توسط بنیاد سینمایی فارابی، سازمان میراث فرهنگی کشور و شهرداری تهران خریداری شد تا به عنوان موزه سینما مورد استفاده قرار بگیرد. در حال حاضر باغ فردوس تهران با نام موزه سینمای ایران و باغ موزه فردوس نیز شناخته می‌شود. باشد که آغوش گرم سینما، محلی برای آرام گرفتن باغ فردوس پس از این سال‌های سخت باشد.

معماری باغ فردوس

همان‌طور که پیش از این گفتم، باغ فردوس در گذشته وسعت زیادی داشت و دارای دو عمارت جنوبی و شمالی بود که در حال حاضر تنها عمارت جنوبی آن باقی مانده است. از ورودی باغ که عبور کنید، درخت‌های چنار قدیمی باغ راه را به شما نشان می‌دهند و عمارت جنوبی در انتهای باغ نمایان می‌شود. سبک معماری و تزیینات عمارت باغ فردوس تهران چیزی است که آن را جاودانه کرده است.

عمارت باغ فردوس، ساختمان سه و نیم طبقه در مساحت ۱۰۰۰ مترمربع است که ایوان آن رو به باغ حوض وسط باغ جا خوش کرده است. از حوض وسط باغ با درخت‌های چنارش ساده نگذریم؛ حوض و فواره‌هایی که می‌بینید تنها آثار باقی‌مانده از استخر‌های گذشته است که با در نظر گرفتن فرآیند شکست نور طراحی شده و اثری شگفت‌انگیز است.

عمارت باغ فردوس در شیب تندی از سمت شمال غربی به جنوب غربی قرار گرفته است، به‌طوری که کف طبقه اول بنا، با بخش جنوبی باغ هم‌سطح است و سقف طبقه اول با قسمت شمالی باغ! سالن‌ها، اتاق‌ها و ستون‌های ایوان عمارت همگی با گچ‌بری‌های ظریف و هنرمندانه‌ای که طرحی از شاخ و برگ انگور هستند دلبری می‌کنند و ترکیبی از سبک یونانی، رومی و ایرانی را به نمایش گذاشته‌اند. از من به شما نصیحت، ایوان عمارت با گچ‌بری‌های منحصربه‌فردی که دارد بهترین محل برای عکاسی است. لازم به ذکر است که فضای داخلی عمارت با توجه به کاربری موزه که دارد تغییراتی داشته و در آن تقسیم‌بندی‌ها و نورپردازی‌هایی با هدف کاربری جدید صورت گرفته است.

نگاهی به امکانات و جاذبه‌های باغ فرودس

باغ فردوس تهران علاوه‌بر اینکه از نظر تاریخی یکی از جا‌های دیدنی تهران به‌شمار می‌رود، دارای بخش‌های مختلفی است که می‌تواند ساعت‌ها گردشگران را سرگرم کند. از جمله بخش‌های باغ فردوس می‌توان به سینما موزه با تالار‌های مختلف، کتابفروشی و غرفه صنایع دستی، سالن سینما و کافه‌های آن اشاره کرد که در ادامه به معرفی دقیق هرکدام از بخش‌های باغ خواهم پرداخت تا اگر به آن سر زدید، هیچ گوشه و کناری از قلم نیفتد.

ساخت موزه‌ای با عنوان موزه سینما در ایران، سال ۱۳۷۱ توسط مدیران مرکز توسعه فضا‌های فرهنگی شهرداری مطرح شد. پس از چندین سال، این موزه در سال ۱۳۷۷ با هدف جمع‌آوری، حفظ و نمایش میراث سینمایی کشور با تلاش هنرمندانی مثل عباس کیارستمی، عزت‌الله انتظامی، غلامرضا جلال امیدی، امید ثباتی، عزیزالله ساعتی و بهزاد رحیمیان در خیابان لاله‌زار فعالیت خود را آغاز کرد. از جمله فعالیت‌های موزه سینما در آن دوران می‌توان به برگزاری جشن ۱۰۰ سالگی سینمای ایران، انتشار کتاب‌های مختلف و مجموعه‌های موسیقی متن فیلم و… اشاره کرد.

در سال ۱۳۸۱ با همکاری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت امور سینمایی و سید محمد خاتمی (رئیس جمهور وقت)، موزه سینما به باغ فردوس تهران انتقال پیدا کرد که اولین مدیر عامل آن هم عزت‌الله انتظامی بود.

موزه سینما، تنها موزه سینمایی ایران است که در عمارت باغ فردوس قرار گرفته است. این موزه مجموعه‌ای با چند بخش مختلف با نام‌های تالار نام‌آوران، تالار آغازگران، تالار بین‌الملل، تالار معاصران، شاه‌نشین عمارت، تماشاخانه، خانه فرهاد، نمایشگاه ارامنه، سینمای دفاع مقدس، بخش سینمای کودک و نوجوان و بخش صدا و دوبله است.

تالار نام‌آوران

هر کدام از این تالار‌ها دربردارنده مجموعه‌ای ارزشمند از عکس‌های هنرمندان سینمای ایران و پوستر‌های مختلف فیلم، آرشیو کاملی از نشریات و مجلات، مستندات و تجهیزات فیلم‌سازی از گذشته تاکنون، جوایز کسب‌شده توسط هنرمندان ایرانی در جشنواره‌های مختلف و مجموعه‌ای از ۴ هزار فیلم‌نامه و نمایش‌نامه ایرانی است. توجه داشته باشید که اگر قصد عکاسی از داخل عمارت و تالار‌های موزه سینما را دارید، باید مجوز عکاسی را از گیشه ورودی دریافت کنید. اگر هنوز امکان بازدید از موزه سینما را ندارید، می‌توانید از طریق بازدید مجازی سایت موزه سینمای ایران، تجربه قدم زدن و بازدید از این موزه را داشته باشید.

تالار آغازگران

همان‌طور که نام این تالار می‌توان حدس زد، تالار آغازگران، تالاری از (اولین‌های) سینمای ایران است. اگر اهل سینما باشید، حتما با دیدن اولین تجهیزات فیلم‌برداری در ایران نفستان بند خواهد آمد و از دیدن اولین عکس‌های قدیمی اساطیر سینما ایران شگفت‌زده خواهید شد. تالار آغازگران، شرح آغازی از مسیر سینما در ایران است.

تالار بین‌الملل

اگر اخبار موفقیت‌های سینمای ایران را در عرصه‌های بین‌المللی شدیدا دنبال می‌کنید، تالار بین‌الملل جای شماست. تمامی جوایز بین‌المللی کسب‌شده توسط هنرمندان ایرانی از جمله نخل طلایی کن، شیر ونیز، خرسی برلین و… در این تالار به نمایش گذاشته شده است. علاوه‌براین تالار بین‌الملل در موزه باغ فردوس، مجموعه‌ای کامل از پوستر فیلم‌های ایرانی راه‌یافته به جشنواره‌های بین‌المللی دارد که برای طرفداران سینما هیجان‌انگیز است.

تالار معاصران

بیش از ۷۰۰ پرتره از کارگردانان، بازیگران، آهنگسازان و سایر دست‌اندکاران مهم سینمای ایران در تالار معاصران موزه سینمایی باغ فردوس قرار گرفته است. این مجموعه بی‌نظیر از هنرمندان معاصر سینمای ایران یکی از بخش‌های دیدنی موزه به‌شمار می‌رود. این تالار علاوه‌بر پرتره‌ها، دارای غرفه‌های اختصاصی است که متعلق به هنرمندانی مثل عزت‌الله انتظامی، پوران درخشنده، رخشان بنی‌اعتماد، داریوش مهرجویی و… هستند.

شاه‌نشین عمارت (اتاق علی حاتمی)

به عنوان طرفدار پروپاقرص فیلم‌های علی حاتمی، حتما دوست دارید که از نزدیک او را ببینید. در بخش شاه‌نشین عمارت، اتاقی به نام اتاق علی حاتمی ساخته شده است که در این اتاق علی حاتمی به همراه عزت‌الله انتظامی پشت میز تدوین فیلم حاجی واشنگتن نشسته است.

تماشاخانه

تالار تماشاخانه در عمارت باغ فردوس، جایی است که تعدادی از سینما‌های دهه ۳۰ و ۴۰ ایران در آن شبیه‌سازی شده است. اگر دلتان می‌خواهد چند لحظه‌ای خودتان را روی صندلی‌های چوبی سینما مایاک تصور کنید، حتما به این بخش سر بزنید. این بخش با عنوان بخش شاه‌نشین عمارت نیز شناخته می‌شود که اتاق علی حاتمی نیز در این بخش قرار دارد.

خانه فرهاد

خانه فرهاد، یادگاری‌های زیادی از این خواننده محبوب دارد. در این بخش می‌توانید با صدای دلنشین فرهاد مهراد که در فضا پخش می‌شود، در بین یادگاری‌ها، ساز و کتاب‌های او چرخی بزنید و زیر لب زمزمه کنید «گنجشکک اشی مشی…لب بوم ما مشین…»

نمایشگاه ارامنه

ارامنه نقش مهمی در سینما ایران داشته‌اند و تصویربرداری بسیاری از فیلم‌های سیاحتی ایران به توسط این افراد صورت گرفته است، برای همین هم بخشی از موزه سینما باغ فردوس به نمایشگاه ارامنه اختصاص یافته است.

بخش سینمای دفاع مقدس

با توجه به اهمیت دفاع مقدس در سینمای ایران، بخشی جداگانه با عنوان سینمای دفاع مقدس در موزه سینما باغ فردوس وجود دارد. در این بخش تصاویر مربوط به فیلم‌های دفاع مقدس، بازیگران و سایر عوامل فیلم‌های جنگی به نمایش گذاشته شده است.

بخش سینمای کودک و نوجوان

در کودکی همه فیلم‌هایی هست که هرگز فراموش نمی‌شود. بخش سینمای کودک و نوجوان موزه باغ فردوس هم محلی برای دیدار دوباره شما با فیلم‌هایی است که در کودکی و نوجوانی دیده‌اید. در این بخش عروسک‌های قدیمی مثل کلاه قرمزی و پسرخاله و… به همراه تعدادی از بازیگران و دست‌اندرکاران سینمای کودک به نمایش گذاشته شده است.

بخش صدا و دوبله

در بخش صدا و دوبله لحظاتی از اولین فیلم‌های دوبله‌شده در ایران را تماشا خواهید کرد. در کنار این تجربه شیرین، می‌توانید از ابزار‌های قدیمی صدابرداری و غرفه مربوط به علی کسمایی، پدر دوبله ایران دیدن کنید.

زیرگذر تاریخ

زیرگذر تاریخ بخشی از موزه سینما است که در آن اولین ابزار خلق تصویر به همراه تصاویر خلق‌شده به نمایش گذاشته شده است. گذر از زیرگذر تاریخ، شما را با تئاتر سایه در چین و هند و اولین نگاره‌های ایرانی از شاهنامه آشنا خواهد کرد. در حال حاضر سه بخش زیرگذر تاریخ، نمایشگاه ارامنه و تالار دوبله و صدا فعال نیست و امکان بازدید از آن‌ها وجود ندارد.

کتابفروشی و گالری‌های صنایع دستی باغ

همان دم‌دم‌های ورودی باغ، چشمتان به یک تلویزیون قدیمی معروف قرمز می‌افتد که روی یک چهارپایه قرار گرفته است و روی آن نوشته شده: «به جاش کتاب بخونین.» این تلویزیون دعوتنامه‌ای از طرف کتابفروشی حوض نقره‌ای است که همان بدو ورود به باغ فردوس توجه همه را به خودش جلب می‌کند. کتابفروشی حوض نقره‌ای دارای مجموعه کاملی از کتاب‌های ادبی، سینمایی، فلسفی و… است که در کنار آن‌ها محصولات فرهنگی و هنری، صنایع دستی و… نیز به علاقمندان این حوزه ارائه می‌شود.

سالن‌های سینما در باغ فردوس

مگر می‌شود موزه سینما ایران، سینما نداشته باشد؟ باغ فردوس تهران دارای سه سالن سینما است که همواره در حال پخش آخرین فیلم‌های اکران‌شده هستند. سینما فردوس با ظرفیت ۱۰۹ نفر، سینما توگراف با ظرفیت ۲۰۵ نفر و سینما تمدن با ظرفیت ۵۲ صندلی، سه سینمایی است که در باغ فردوس قرار دارند. برای آشنایی با برنامه سینما‌ها می‌توانید از تابلو اعلانات در بخش ورودی باغ کمک بگیرید و از گیشه فروش بلیط که همان‌جا قرار دارد، بلیط تهیه کنید.

کافه باغ فردوس

کافه باغ فردوس یا کافه سینما یکی از جا‌های تفریحی باغ فردوس تهران است. این کافه در سمت غربی عمارت، درست بالای سینما توگراف قرار دارد. هرموقع از گشت‌وگذار در باغ خسته شدید یا دلتان می‌خواست درباره فیلمی که دیدید با دوستتان گپ بزنید، می‌توانید با نوشیدن قهوه یا چای به خودتان استراحتی بدهید.

باغی که ناصرالدین شاه در مراسم عروسی به دخترش هدیه کرد

این کافه دارای انواع نوشیدنی و غذا‌های متنوع است و از دو بخش به نام‌های پالت و تراس آفتاب‌مهتاب تشکیل شده است. از جذابیت‌های این کافه شکل‌وشمایل منو آن است که شبیه المان‌های سینمایی ساخته شده است. کافه باغ فردوس معمولا کافه شلوغی است و نباید توقع محیطی آرام و ساکت از آن داشته باشید.

ساعت بازدید از باغ فردوس چه وقت است؟

بازدید از باغ فردوس تهران با توجه به بخش‌های مختلف باغ، ساعات متفاوتی دارد:

ساعت بازدید باغ فردوس: همه روزه از ساعت ۹ صبح تا ۲۳

ساعت بازدید از باغ موزه فردوس: یکشنبه‌ها تا جمعه‌ها از ساعت ۱۰ تا ۱۸، این مجموعه روز‌های شنبه و ایام سوگواری تعطیل است.)

باغ فردوس تهران کجاست؟

آدرس باغ فردوس: تهران، خیابان ولیعصر، نرسیده به میدان تجریش، کوچه بخشایش، باغ فردوس

مسیر دسترسی به باغ فردوس چطور است؟

دسترسی به باغ فردوس تهران از طریق مترو، ماشین شخصی، تاکسی و اتوبوس امکان‌پذیر است.

مترو: اگر برای بازدید از باغ فردوس از مترو استفاده می‌کنید، باید سوار خط یک مترو شده و در ایستگاه تجریش پیاده شوید. فاصله ایستگاه تجریش تا باغ فردوس مسیر پیاده‌روی ۲۰ دقیقه‌ای است که اگر حوصله پیاده‌روی نداشتید می‌توانید سوار تاکسی یا اتوبوس بی آر تی شوید.

اتوبوس: برای بازدید از این باغ از طریق اتوبوس‌های بی آر تی، کافی است سوار اتوبوس‌های خط تجریش- راه‌آهن شده و در ایستگاه باغ فردوس پیاده شوید.

ماشین شخصی: اگر قصد بازدید با ماشین شخصی را دارید، بهتر است بگویم پیدا کردن جای پارک در این منطقه کار آسانی نیست. احتمالا مجبور خواهید شد ماشین خود را در کوچه‌های اطراف یا پارکینگ عمومی میدان تجریش پارک کنید. برای پیدا کردن آدرس با ماشین شخصی، می‌توانید از آدرس باغ فردوس روی گوگل مپ استفاده کنید.

منبع: آنا