تا قبل از سال ۱۲۶۵ شمسی در ایران، تقویم رسمی هجری قمری بود.

باشگاه خبرنگاران جوان - «میرزا عبدالغفار اصفهانی» معلم ریاضی مدرسه دارالفنون بود و در حساب و هندسه و نجوم و جغرافی و نقشه‌برداری استاد بود و لقب نجم‌الدوله و نجم‌الملک داشت در دربار ناصرالدین قاجار؛ «عبدالغفار که مقدمات علوم را نزد پدر فرزانه‌اش ملاعلی محمد اصفهانی آموخته بود، همزمان به تکمیل ریاضیات قدیم پرداخت. سپس در دارالفنون ریاضیات جدید و شاخه‌هایی از علوم جدید را آموخت تا آنجا که سرانجام در ریاضیات و نجوم و تکلم، استاد شد و بر زبان‌های فرانسوی و انگلیسی تسلط یافت. وی دروسی مانند حساب و هندسه، جبر و مقابله، جغرافیا، مثلثات، نقشه‌کشی، مساحی و تقسیم اراضی، راه‌سازی، پل‌سازی و قلعه‌سازی را در نخستین مدرسه مدرن ایران تدریس می‌کرد».

هر بار هم ناصرالدین قاجار در سفر فرنگ با پدیده‌های جدید آشنا می‌شد یا می‌شنید که فلان کار را در فلان جای دنیا انجام داده‌اند با نجم‌الدوله مشورت می‌کرد که ببیند در ایران هم می‌توان آن کار را انجام داد یا خیر. نتیجه هم اینکه خیلی از کار‌ها را نجم‌الدوله بود که برای اولین‌بار در ایران انجام داد.

تاریخ «هجری شمسی» را این آقا حساب و کتاب و اختراع کرد

گوشه صفحه تقویم نوشت...

تا قبل از سال ۱۲۶۵ شمسی در ایران تقویم رسمی، هجری قمری بود و برخی منجمان و اهل علم نیز از «تقویم جلالی» خبر داشتند؛ همان تقویم معروف که دقیق‌ترین تقویم جهان است و به‌دستور «جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی» و توسط دانشمندان مشهوری نظیر «عمر خیام» تدوین شده بود. مبدأ این تقویم نیز سال جلوس ملکشاه بر تخت پادشاهی یعنی سال ۴۵۸ شمسی بود. در آن دوره استفاده از تقویم هجری قمری برای محاسبه زمان‌بندی امور کشاورزی، اخذ مالیات و همچنین امور تجاری دشوار بود؛ چون ماه‌های آن در فصول مختلف سال گردش می‌کرد و نگه داشتن حساب دقیق این تغییراتِ تقویمی کار آسانی نبود.

از سوی دیگر مردم عادی با تقویم شمسی یا همان جلالی نیز سروکار نداشتند و وضعیت این‌گونه بود که: «بعد از دایر شدن گمرک در ایران و تصدی خارجی‌ها در گمرکات و مالیه ایران، اختیار سال شمسی برای امور مالیه دولت لازم شد. خارجی‌ها از مردم سوال کردند سال چندم شمسی است؟ هیچ در دست نبود. مردم گفتند که در سال‌های منجمین [در تقویم و محاسبات منجمین]، بروج حمل، ثور و ... هست که آنان می‌دانند».

در چنین شرایطی، نجم‌الدوله محاسباتی انجام داد و مبدأ تقویم جلالی را به سال هجرت برد و تقویم هجری شمسی متولد شد؛ «عبدالغفار در سال ۱۳۰۳ هجری قمری مطابق با سال ۸۰۸ جلالی، در گوشه صفحه تقویم اشاره‌ای به سال هجری شمسی کرد و نوشت: سال ۱۲۶۵ هجری شمسی».

این تقویم بعد‌ها در دوران مشروطه بنا به تصویب مجلس شورای ملی مبدأ محاسبات مالی قرار گرفت و از سال ۱۳۰۴ شمسی نیز نام بُرج‌هایش از حمل و ثور و جوزا و... به ماه‌های فروردین و اردیبهشت و خرداد... تغییر کرد و شد تقویم رسمی ایران. تقویم ابداعی نجم‌الدوله که «هجری شمسی بُرجی» نامیده می‌شود در افغانستان نیز تقویم رسمی است.

تاریخ «هجری شمسی» را این آقا حساب و کتاب و اختراع کرد

نخستین نقشه دقیق طهران و سرشماری در پایتخت

نجم‌الدوله نخستین نقشه دقیق طهران را هم کشید. این نقشه که چهارمین نقشه دارالخلافه ناصری، ولی نخستین نقشه دقیق و مطابق اصول نقشه‌کشی مدرن بود، هنوز هست و در کتابخانه ملی نگهداری می‌شود. قسمت جالب ماجرا هم اینکه به‌گواهی تاریخ: «وی فواصل کوچه‌ها و خیابان‌های موجود در این نقشه را صرفا با راه‌رفتن اندازه گرفته است». دیگر اینکه وی نخستین سرشماری تاریخ ایران را در سال ۱۲۴۶ شمسی در طهران به همراه ۸ نفر از شاگردانش در کمتر از ۲ ماه انجام داد و معلوم شد جمعیت دارالخلافه ۱۵۵ هزار نفر است.

تاریخ «هجری شمسی» را این آقا حساب و کتاب و اختراع کرد

نجم‌الدوله تألیفات متعددی دارد؛ از جمله کتاب «قانون ناصری» که به نجوم اختصاص دارد. وی کتابی مشهور به «مجموعه علوم ایرانی» هم تدوین کرد که شامل ۴ نسخه خطی درباره اصول و روش‌های کشاورزی و همچنین شرح مفصل آنهاست و به قول خودش: «این مجموعه را محض خدمت به ملت و انتشار معارف ایرانی در امور فلاحت درصدد جمع‌آوری و تصحیح برآمد [برآمدم]به‌قدر وسع، چرا که این نسخه‌ها منحصربه‌فرد بود و تعدد نداشت تا از روی مقابله، تصحیح و تکمیل شود و بعضی لغات آن را شرح نمود [شرح نمودم]و چنانچه نظر به بعضی نواقص، دیگر این صدد برنمی‌آمد [این کار انجام نمی‌شد]شاید به‌کلی از میان می‌رفت». این کتاب در کتابخانه مجلس موجود است.

خلاصه اینکه نجم‌الدوله از این‌جور کار‌ها و خدمات زیاد دارد در کارنامه عمر؛ از آن آدم‌های به‌دردبخور بود در تاریخ ایران.

وی که از پایه‌گذاران دانش ریاضی نوین در ایران بود، عاقبت در سال ۱۲۸۷ شمسی درگذشت و در مقبره صفاییه شهرری آرام گرفت؛ روحش شاد.

تاریخ «هجری شمسی» را این آقا حساب و کتاب و اختراع کرد

منبع: فارس

انتهای پیام/

برچسب ها: هجری شمسی ، قاجاریه
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۱۲
در انتظار بررسی: ۰
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۰۰ ۰۷ اسفند ۱۴۰۰
چه عجب ، بالاخره یک دانشمند بسیار عالی وتراز اول در زمان معاصر معرفی شد .
من که کیف کردم .
احتمالا تاریخ از این دست دانشمندان و نخبگان کم و بیش باید داشته باشد .
لطفا در کتابهای درسی و حتی در صدا و سیما ایشان را معرفی کنید تا از کنج تاریخ بیرون بیاید .
ممنون از مقاله عالی تان
Iran (Islamic Republic of)
یک هموطن
۰۸:۱۷ ۰۷ اسفند ۱۴۰۰
بسیار عالی
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۸:۰۰ ۰۶ اسفند ۱۴۰۰
روحش شاد و یادش گرامی.
ایکاش در کتب درسی مفاخر ایرانی بیشتری را میشناختیم.
Germany
ناشناس
۰۷:۵۵ ۰۶ اسفند ۱۴۰۰
روحش قرین رحمت الهی..
تمام عمرش رو صرف خدمت به کشور کرده.
جا داره فیلمی از زندگی این شخصیت بزرگ ساخت تا بیشتر آشنا بشیم
United States of America
بشناس
۱۸:۴۸ ۰۵ اسفند ۱۴۰۰
نمی شد تاریخ قمری کنه
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۳:۳۶ ۰۵ اسفند ۱۴۰۰
ما مردم ایران از تلاش های این انسان فرزانه سپاس گذاریم روحش شاد و یادش گرامی.
Iran (Islamic Republic of)
مصطفی
۰۴:۴۷ ۰۵ اسفند ۱۴۰۰
سلام . حیف که با این همه نسخ خطی و کتب کاربردی و غنا در مبداء علوم باز و فقط و تاکید میکنم و فقط به علوم غربی گرایش پیدا کردیم . الان چی میشد همین کتاب ایشون در باب کشاورزی مورد تدریس و بررسی دانشگاه های ما قرار می گرفت. همه ی زحمات هزار ساله آباء و اجدادمون رو به باد فراموشی سپردیم و هر روز بدتر از دیروز میشیم.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۵۲ ۰۴ اسفند ۱۴۰۰
این متن آدم رو می بره به تاریخ
احساس می کنی توی دوره های قبلی هستی و داری به گذشته سفر می کنی
جاده های خاکی، آسمان آبی، چشمه ها، سایه درختان، سوار بر درشکه
چه حس جالبی
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۵۰ ۰۴ اسفند ۱۴۰۰
جالب بود
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۴۱ ۰۴ اسفند ۱۴۰۰
روحشون شاد ، واقعا كار بزرگي انجام دادند و ايراني‌ها رو از سرگرداني تو ماه هاي قمري نجات دادند.
Iran (Islamic Republic of)
اسد اله
۱۳:۴۷ ۰۴ اسفند ۱۴۰۰
خدا رحمتش کند . جا دارد که نام و زندگی نامه چنین بزرگانی در کتب درسی مدارس گنجانده شود .
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۳:۰۹ ۰۴ اسفند ۱۴۰۰
دقیقا