به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان ایرانیان بلندترین شب سال را یلدا می‌نامند، شروع چله زمستان و سرمایی که از راه می‌رسد و مردم با شب نشینی و دورهمی سعی دارند شبی گرم و صمیمی را درکنار دوستان و آشنایان خود سپری کنند.

اهمیت و جایگاه این آیین دیرینه سبب شد که سازمان میراث فرهنگی در ۱۳۸۷ خورشیدی، مراسم شب یلدا را به عنوان یکی از آیین‌های باستانی ایران در تقویم رسمی کشور به ثبت برساند.

اصفهان از آن دسته استان‌هایی است که شب یلدا یا شب چله از زمان‌های قدیم در آن به عنوان یک آیین ویژه شناخته شده است و کم و بیش هنوز یلدا با رسوم قدیمی در برخی شهر و روستا‌های استان گرامی داشته می‌شود

در سال‌های اخیر و به خصوص با گسترش شبکه‌های اجتماعی، برخی از رسوم شب یلدا با تجملات و چشم و هم چشمی عجین شده و بجای دورهمی‌های ساده و صمیمی، رسوم شب یلدا به معضلی برای خانواده‌ها تبدیل شده است.

زمستان برای اصفهانی‌های قدیم به چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شد

نازنین اصفهانی، پژوهشگر تاریخ باستان ایران و استاد دانشگاه گفت: در باور اصفهانی‌ها زمستان به دو قسمت “چله بزرگ” و “چله کوچیکه” تقسیم می‌شود.

وی گفت: چله بزرگ از اول دی آغاز می‌شود و تا ۱۰ بهمن ماه ادامه دارد. روز‌های چله بزرگ همزمان با آغاز فصل زمستان، شروع سرما، پایان کشاورزی و در نتیجه افزایش گردهمایی‌های خانوادگی در خانه‌ها و قلعه‌ها بوده است.

این پژوهشگر تاریخ باستان گفت: در باور‌های کهن، چله بزرگ همزمان است با زایش مهر و کاسته شدن از شب اهریمنی یا همین شب یلدای امروزی، کشاورزان به استراحت و داد و ستد و بهره‌برداری از محصول و دسترنج خود مشغول هستند و شب‌ها پای کرسی و گرداگرد آتش به خوردن و آشامیدن و شب‌نشینی پای حکایات و روایات کهنسالان می‌گذراندند.

اصفهانی گفت: پس از چله بزرگ، چله کوچک از راه می‌رسد که سرمای طاقت فرسا را با خود همراه دارد. برخی منابع این چله کوچک را بیست روز و برخی چهل روزه دانسته‌اند. در افسانه‌ها و مَتل‌ها اشاره‌های خوبی به پیرزن که همان ننه سرماست، می‌شود.

شَوِ چِلَه در بادرود

در گویش بادرودی به شب یلدا «شَوِ چِلَه» می‌گویند. بادرودی‌ها پس از صرف شام دسته دسته به خانه پیرترین مرد یا زن فامیل می‌روند و در حالی که پدر یا مادربزرگ بر بالاترین جای کرسی تکیه زدهو به ترتیب سن مابقی دور تا دور کرسی حلقه می‌زنند. از رسوم شب یلدا می‌توان به نوع غذا‌ها و تنقلات آن که به اصطلاح محلی «شَوچٍره» می‌گویند، اشاره کرد.

پخت و تناول ۷ میوه که در زیر خاک به عمل آمده باشد مثل شلغم، چغندر، ترب سیاه، پیاز، هویج، سیب‌زمینی در خانواده‌ها معمول است و عقیده دارند که همان گونه که این محصولات در زیر خاک سرد مقاومند پس خوردن آن‌ها استحکام بین فامیل و بستگان را بیشتر می‌کند.

انار محصول باغی شاخص بادرود است و بودن آن بر سفره شب یلدا از ضروریات است.

انار به صورت خاصی تزئین می‌شود و به عنوان سرآمد میوه‌های شب یلدا بر مرکز کرسی قرار می‌گیرد.

بادرودی‌ها به سرخ گونه رنگ انار و هندوانه اعتقاد عجیبی دارند و بر این رسم پایبندند که رنگ سرخ گرمی کانون خانواده را در پی دارد. در این شب بلند سال تمام بستگان بایستی در زیر کرسی جمع شوند و تا دیر وقت به قصه‌های پیرترین عضو خانواده گوش فرا دهند.

"شو چلا " در ابیانه
شب یلدا که در ابیانه به آن شو چلا (چاهلا) گفته می‌شود، مصادف با ۲۴ آذر و بر اساس تقویم جلالی ۶ روز جلوتر است که در آن شب اقوام همسایگان در خانه بزرگان جمع می‌شدند.

شاهنامه‌خوانی

توسط افراد باسواد یکی از رسم‌های رایج این شب بود و مویز، مغز زردآلو، جوزقند، مغز گردو، برگه سیب و میوه‌هایی مانند سیب، گلابی، انگور و انار به‌عنوان تنقلات استفاده می‌شد. باید گفت خوردن هندوانه درگذشته مرسوم نبوده است و صرفاً میوه‌هایی تولید ابیانه و باغ‌های روستا‌های اطراف که متعلق به ابیانه‌ای‌ها بود سر سفره یلدایی خانواده‌ها گذاشته میشد.

از چلسمه خوری تا نگهداری انگور برای شب یلدا

اصفهانی‌ها در گذشته اعتقاد داشتند در شب یلدا حتما باید به خاطر خواص و فواید انگور حتما این میوه را بخورند. به همین خاطر در فصل انگور مقداری انگور در پارچه‌ای می‌پیچیدند و در زیرزمین خانه‌ها نگه می‌داشتند تا از بین نرود، شب چله آن را در سفره قرار دهند و میل کنند.

یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان خوردن «چلسمه» است. در زمان قدیم چلسمه به آجیل و تنقلاتی مثل گندم، مویز، کشمش، نخود و شاهدانه  گفته می‌شد. علاوه بر این میوه‌های فصل مثل خرمالو و انار از جمله حاضران همیشگی سر سفره شب یلدای اصفهانی‌ها بود و البته هندوانه حضور پر رنگی نداشت.

کشمش، گردو، بادام، برگه زردآلو یا برگه گلابی، جوزقند، انجیر و خرما از محبوب‌ترین شب چره‌های اصفهانی‌ها از گذشته تا امروز هستند.

یکی از غذا‌های مرسوم شب یلدای اهالی اصفهان و حومه آش کدو است. اگر شب چله برف ببارد خوردن شیره با برف از جمله خوراکی‌های محبوب اصفهانی هاست.

مضرات خوردن هندوانه در شب یلدا

 سیدمدنی متخصص طب سنتی گفت: یکی از بدترین مواردی که چند ده سال است به عنوان رسمی غلط در آمده، خوردن هنداونه در شب یلداست، در حالیکه طبق سفارش حکما در شب‌های طولانی زمستان، خوردن انار، کدو حلوایی، آجیل و خشکبار گرم و محصولات فصل زمستان مرسوم بوده است.

وی گفت: هندوانه دارای مزاج سرد و‌تر است و میوه تابستانی محسوب می‌شود. مزاج فصل زمستان سرد و‌تر است لذا خوردن این میوه در فصل سرما و بدتر از آن در چله زمستان و آنهم در شب (که خود شب هم دارای مزاج سرد و‌تر است) کاری کاملاً اشتباه است.

این متخصص طب ایرانی گفت: این کار قطعاً باعث غلبه بلغم در افراد می‌شود و برای بدن بیماری و عوارضی را به همراه خواهد داشت که در افراد با مزاج بلغمی یا سالمندان زیان بار‌تر است.

سیدمدنی گفت: سرمای فصل و سرد بودن ذات شب باعث می‌شود خوردن هندوانه عوارض بیشتری داشته باشد؛ بنابراین باید در این شب خاص، هندوانه فقط در حد رفع هوس مصرف یا برای کاهش عوارض، نبات، چای دارچین یا عسل بعد از آن میل شود.

شب چله‌ای بردن برای تازه عروس، رسم ساده‌ای که تجملاتی شد!

یکی از رسومی که از سال‌ها پیش در استان اصفهان در شب چله اجرا می‌شود بردن هدیه به همراه میوه و آجیل برای خانواده نوعروسان است.

در قدیم در شهرستان‌های استان اصفهان این کار به شکل ساده‌ای مرسوم بود، اما امروزه تجملاتی، به موضوعی برای چشم و هم‌چشمی و معضلی برای خانواده تازه داماد‌ها تبدیل شده است.

مریم صادق میرزایی جامعه شناس گفت: امروز چشم و هم چشمی فلسفه و هدف کهن آیین‌های ملی را تغییر داده است، چون افراد به جای توجه به کارکرد‌های اصلی آیین‌ها به ظواهر و تشریفات آن بیشتر اهمیت می‌دهند.

وی گفت: ظهور شبکه‌های مجازی یلدا را به بازار نمایش انواع تشریفات و خوراکی‌ها تبدیل کرده است، به طوری که در بیشتر خانواده‌ها طولانی‌ترین شب سال فقط با انتشار چند عکس از اقلام گران و لوکس در فضای مجازی به پایان می‌رسد، این در حالی است که فلسفه شب یلدا چیزی جزنیکی، مهرورزی و امید به روشنایی نبوده است.

این جامعه شناس گفت: در سال‌های اخیر هزینه‌های شب یلدا بار اقتصادی بر دوش خانواده‌ها تحمیل می‌کند،نباید اجازه داد که آداب و رسوم بلندترین شب سال جای خود را به تجملات و خودنمای بدهد.

صادق میرزایی گفت: بردن شب چله‌ای برای عروس، در قدیم بهانه‌ای برای تبریک به زوج تازه ازدواج کرده فامیل بود که در کمال سادگی انجام می‌شد و خانواده‌ها خود را به زحمت و و تکلف نمی‌انداختند.

وی گفت:  اما امروز این رسم به یکی از معضلات جدی عروس و داماد‌ها تبدیل شده و با اموری مانند میوه آرایی، گل آرایی و تدارک هدیه‌های مختلف و گران قیمت، سادگی و صفای این سنت را به معضلی جدی تبدیل کرده است.

یلدا، شبی مختص به خانواده‌ها یا فضای مجازی؟!

بیژن شمس استاد دانشگاه، با تأکید برای آنکه باید شب یلدا را مختص خانواده دانست گفت: شب یلدا را باید مغتنم بدانیم و از این فرصت برای دید و بازدید و صله‌رحم استفاده کنیم و بدانیم، ساعات این شب تنها مختص به خانواده است.

وی گفت: رسم و رسومات شب یلدا که از گذشته در بین مردم بوده و تا امروز ادامه دارد اعم از صله رحم و دور هم نشینی، رفت و آمد با اقوام و بزرگان و به پند و اندرز آن‌ها گوش دادن از امور سفار شده در اسلام است، هرچند که امروزه پیوند جوانان در خانواده‌ها و آشنایان بسیار کمرنگ شده و گاهی با یکدیگر احساس غریبی می‌کنند.

این استاد دانشگاه گفت: شب یلدا باید فرصتی باشد تا حضور فعال خود در فضای مجازی را کنار بگذاریم و بدانیم که حضور فیزیکی، روحی، کلامی، نگاهی و عاطفی ما، فقط برای خانواده است.

شمس گفت: انتقال تجربیات سینه به سینه در حال حذف شدن است و نسل بعدی تجربه شنیدن قصه از مادربزرگ و پدربزرگ‌های خود را نخواهد داشت، بیشتر افراد وقت خود را به تنهایی می‌گذرانند و در فضا‌های مجازی سیر می‌کنند، بنابراین باید به بهانه سنت دیرینه شب یلدا به دنیای واقعی بازگشت و در کنار خانواده‌های خود جشن واقعی را برگزار کرد.

تا زمانی که آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان قدیم به شکل عقلانی و به دور از تجملات و چشم و هم‌چشمی‌ها برگزار می‌شد، این شب نشینی زمستانه باعث نزدیک شدن دل‌ها، صمیمیت افراد و کنار گذاشتن کینه‌ها می‌شد؛ اما سال هاست که این رسوم جای خود را به تجملات داده و دورهمی‌ها را از زیر کرسی پدربزرگ و مادربزرگ به بستر بی سامان مجازی کشانده است.

گزارش از سولماز محمدی
انتهای پیام/ی