به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، این روزها به هر طرف که قدم می گذاری چیزهای عجیب زیاد می بینی اما یکی از آن چیزها وجود حفره ها در زمین است . زمین تقریبا در این اطراف بیشتر شبیه به شانسی هایی که دیگر خالی است می ماند.
دشت های اصفهان هر چند متر، زمین همین شکلی است گویی قلب زمین را شکافته اند و برده اند شاید چند سال پیش هیچ کس به این موضوع فکر نمی کرد که روزگاری زمین را این گونه ببینید که آدم از راه رفتن بر روی زمین هم ترس داشته باشد .
از برخی از دوستانم در استان های دیگر از جمله فارس ، چهار محال و بختیاری و مشهد هم که پرسیدم آنها هم می گفتند که همین اتفاق در استان هایشان افتاده است. برایم جالب شد که چرا این اتفاق می افتد تا کی قرار است این وضعیت ادامه داشته باشد.
فرونشست زمین از جمله بحران هایی است که در دهه اخیر با آن روبرو هستیم.
خشکسالی، چاه های غیرمجاز ،کاهش بارندگی و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی از جمله علت های این بحران است . شاید برخی از این علت ها شاید در دست ما نباشد اما زدن چاه های غیرمجاز هنر دست ماست گویی خودمان با دست خودمان گور زمین را می کنیم.
نرخ فرونشست زمین در دشت‌های استان اصفهان ۱۵ تا ۱۸ سانتیمتر در سال گزارش شده است، دشت اصفهان، برخوار، مهیار، گلپایگان، کاشان، اردستان، آران و بیدگل درگیر بحران فرونشست زمین هستند که البته با نگاهی کوتاه تأثیرات آن بر روی زمین‌های زراعی و جاده‌ها را مشاهده خواهیم کرد.
زخم فرونشست زمین بر پیکر پل‌های تاریخی نصف جهان
اخبار روزهای اخیر نشان می دهد که تیغ تیز فرونشست یادگاری های خود را بر در و دیوار پل های تاریخی اصفهان گذاشته است و این آثار تاریخی از این زخم ها بی نصیب نمانده اند.
افشار کارشناس میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار ما گفت: میزان قابل توجهی از خاک به دلیل از دست دادن رطوبت به ویژه در دهانه‌های پل‌های تاریخی متلاشی شده و این موضوع بسیار آسیب‌رسان بوده است.
این کارشناس میراث فرهنگی اظهار کرد: خاک اصفهان به دلیل خشکسالی و برداشت‌های زیاد از سفره‌های آب زیرزمینی، رطوبت خود را از دست داده و امروز ما شاهد ترک روی پل‌ها و فرو نشست آنها هستیم.
افشار ادامه داد: از طرف دیگر باز و بسته شدن آب رودخانه زاینده رود و آن هم در مقاطع کوتاه، فرصت بازسازی و احیای خاک را به ساروج نمی‌دهد، درحالی که پایه‌های پل‌های تاریخی اصفهان باید دائماً در آب باشند.
نصف جهان نفس های آخر را می کشد
رضا اسلامی مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان با تاکید بر اینکه کل زندگی انسانی در نصف جهان تحت تاثیر فرونشست قرار گرفته، گفت: کل شهر اصفهان تحت تاثیر فرونشست قرار دارد؛ حال ممکن است در یکسری مناطق این فرونشست نمود خارجی پیدا کند و یا برعکس در برخی مناطق پنهان بماند. اتفاقاً مناطقی که ترک فرونشست ندارند، ممکن است تحت خطر بیشتری باشند و معمولاً درد پنهان کشنده‌تر خواهد بود.
وی ادامه داد: در مناطق شمال اصفهان فرونشست نمود بیشتری دارد، اما این بدان معنی نیست که مابقی مناطق در امنیت هستند، بلکه همه مناطق شهر در خطر قرار دارند.
مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان با بیان اینکه فرونشست بنا‌های تاریخی خارج از دایره فرونشست سایر بخش‌های استان نیست، خاطرنشان کرد: تخریب بنا‌های تاریخی تنها گوشه‌ای از تبعات فرونشست است، الان یک جمعیت ۲.۵ میلیون نفری در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
حجم آبخوان زاینده‌رود را محاسبه کرده‌اند و با ادامه روند فعلی کل آب قابل استحصال از آبخوان زاینده‌رود ۸.۴ میلیارد متر مکعب است، در صورت ادامه همین روند فعلی در برداشت از آبخوان، سال ۱۴۰۹ به کف آبخوان خواهیم رسید و عملاً آبی باقی نمی‌ماند که بتوان آن را استحصال کرد. این ارقام پیش‌بینی شده با حالت واقع‌بینانه در نظر گرفته شده و در خوشبینانه‌ترین حالت آبخوان زاینده‌رود سال ۱۴۱۸ به کف خود خواهد رسید.
وی افزود: باید پذیرفت که بازه زمانی ۲۰ سال برای رخ دادن فجایع محیط زیستی عدد قابل ملاحظه‌ای محسوب نمی‌شود، سال ۱۳۷۹ جریان دائمی زاینده‌رود قطع شد و امروز ۲۱ سال از این اتفاق گذشته و فرونشست وارد شهر شده است، تصور کنید در سال ۱۴۱۸ چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ زمان را نمی‌توان متوقف کرد. ما یک بازه زمانی بین ۹ تا ۱۸ سال همراه با ذخیره محدود آب در اختیار داریم و از طرفی می‌دانیم که یک زمستان کم بارش در پیش خواهیم داشت و عملاً آبخوان تغذیه نخواهد شد مگر آنکه ۱۰ سال به آبخوان‌مان استراحت داده و هیچ آبی برداشت نشود تا شاید آبخوان احیا شود.
فرونشست، زخم سر بازکرده زمین
محمد علایی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: در ۲۲ سال گذشته روند بارندگی در خراسان رضوی به جز ۲ سال آخر، کاهش داشته است و افزایش جمعیت و کاهش بارندگی، سرانه آب استان را از هزار و ۴۹۱ مترمکعب در سال ۱۳۸۵ به ۷۸۰ مترمکعب در سال ۱۳۹۵ رسانده و این عدد اکنون در استان حدود ۶۰۰ مترمکعب و در دشت مشهد کمتر از ۲۰۰ مترمکعب است.
او افزود: با افزایش تعداد و عمق چاه ها، شاهد کاهش آبدهی آنها و نابودی آبخوان‌های زیرزمینی در استان بوده ایم که این موجب نشست زمین، بروز شکاف و ترک در سطح زمین و شور شدن آب در دشت مشهد شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: در حال حاضر فقط ۲۸ درصد از ظرفیت مخازن سد‌های استان آب دارند، این در حالی است که در مدت مشابه پارسال ۵۷ درصد ظرفیت مخازن سد‌های استان آب داشت، امسال مجموع آب ذخیره شده در پشت سد‌های خراسان رضوی ۴۳۵ میلیون متر مکعب است که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۸۹۴ میلیون متر مکعب بود.
بحران تامین آب در خراسان رضوی
علایی بیان کرد: برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی سبب شده است تا مساله بحران آب و برخی مشکلات جانبی دیگر بروز کند که امروز خود به صورت مشکلاتی اساسی دامن‌گیر جامعه شده است و نه تنها بحران آب را جدی‌تر از همیشه کرده، که پیامد‌های منفی دیگری را نیز در پی داشته است.
او تصریح کرد: رودخانه هریرود، که منبع تغذیه سد دوستی به عنوان مهمترین منبع تامین آب شهر مشهد و بخش کشاورزی شهرستان سرخس است، امسال کمترین میزان آورد را داشته است بطوری که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ میزان آورد رودخانه هریرود به سد دوستی ۱۶ میلیون مترمکعب بود، اما امسال این رقم به کمتر از ۶ میلیون مترمکعب رسیده است.
او با اشاره به اجرای برنامه مدیریتی برای کاهش برداشت آب از چاه‌های استان افزود: با اجرای این برنامه، میزان برداشت آب از چاه‌های خراسان رضوی از چهار میلیارد و ۶۲۲ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۹۵ به سه میلیارد و ۶۸۷ میلیون مترمکعب در شرایط کنونی رسیده است که طبق برنامه باید این میزان برداشت در گام نهایی به ۶۸۷ میلیون مترمکعب کاهش یابد.
۶ دشت بحرانی خراسان رضوی در معرض فرونشست
غلامرضا نعیمی مجد رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل اداره کل راه و شهرسازی خراسان رضوی در این باره گفت: فرونشست یک معضل جهانی است که فقط به ایران مربوط نمی‌شود، این معضل در استان‌های مختلف کشور متناسب با میزان خشکسالی و برداشت بی رویه از سفره‌های آب‌های زیرزمینی با شدت و ضعف‌هایی وجود دارد.
او افزود: براساس اطلاعات موجود، فرونشست در ۶ دشت خراسان رضوی بحرانی شده است که شامل دشت‌های مشهد، نیشابور، کاشمر، بردسکن، خواف و جوین می‌شود.
فرونشست زمین در استان مرکزی مستند علمی ندارد
عزت الله آمره‌ای مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مرکزی درباره مطالبی که اخیرا درباره فرونشست زمین در استان مرکزی مطرح شده است در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک، گفت: تا به حال مطالعات فرونشست در استان مرکزی صورت نگرفته است و مطالبی که در این زمینه با موضوع استان مرکزی منتشر می‌شود مستند علمی ندارد.
آمره‌ای افزود: فرونشست زمین نیاز به مطالعات علمی و کامل زمین شناسی دارد و متولی این موضوع سازمان زمین شناسی است و این سازمان تا به حال مطالعات زمین شناسی فرونشست در استان مرکزی انجام نداده است .
او اضافه کرد: ممکن است فرو رفتن زمین در نقطه‌ای به سبب حفره‌هایی در آن نقطه باشد، اما این به معنی فرونشست زمین نیست و برای اثبات فرونشست باید مطالعات دقیق علمی انجام شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مرکزی بیان کرد: فرونشست در اثر برداشت‌های بیش از حد سفره‌های آب زیرزمینی در منطقه وسیعی صورت می‌گیرد و در پی این برداشت زیاد، آب زمین زیر سطح خالی شده و موجب فرو نشستن و فرو رفتن زمین در این مناطق می‌شود.
او ادامه داد: سفره‌های آب در زیر زمین استحکام لایه‌های زیرین را حفظ می‌کند، اما برداشت زیاد و خالی شدن از سفره آب زیر زمینی موجب ریزش و فرونشست سطح زمین می‌شود و فروچاله‌ها را ایجاد می‌کند.
زیر پای چهارمحال و بختیاری در حال خالی شدن است
مهدی نادری استادیار گروه مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد، گرم شدن زمین، کاهش بارندگی‌ها و مصرف آب زیرزمینی را از جمله عوامل دخیل در فرونشست زمین برشمرد و اظهار داشت: گزارش‌های علمی همبستگی بسیار بالا و مثبت ارتباطی میان گرم شدن زمین و ایجاد فروچاله‌ها را نشان می‌دهد.
او با اشاره به وجود چاه‌های غیر مجاز در دشت‌ها گفت: در دشت‌هایی که آب کافی برای کشاورزی وجود ندارد، وجود چاه موجب کاهش آب زیرزمینی و زهکشی در کارست‌ها و لایه‌های رسی زمین می‌شود.
سیدهاشم فاطمی کارشناس حوزه آب استان چهارمحال و بختیاری گفت: آبخوان‌های چهارمحال و بختیاری دارای ضخامت متوسط ۵۰ تا ۶۰ متر هستند (ضخامت کمی دارند) و همین موضوع باعث می‌شود نسبت به برداشت بیشتر و بارش بیشتر واکنش نشان دهند یعنی هم سریعتر تخلیه می‌شوند و هم در صورت بارش مطلوب سریعتر سطح ایستابی آنها بالا می‌آید.
فاطمی گفت: به واسطه خشکسالی، عدم بارش مطلوب و عدم بارش برف طی دو دهه گذشته سطح ایستابی در دشت‌های استان به شدت افت کرد که در این ارتباط می‌توان به افت سطح ایستابی به میزان ۳۰ متر در دشت خانمیرزا، ۲۵ متر در دشت سفید دشت و ۱۹ متر در دشت شهرکرد اشاره کرد.
او افزود: کسری مخزن در دشت شهرکرد حدود ۲۹۰ میلیون مترمکعب است و اکنون با توجه به کاهش شدید منابع آبی و کاهش تخلخل در قسمت عمیق‌تر آبخوان‌ها سرعت افت سطح ایستابی به شدت افزایش پیدا کرد.
فاطمی اضافه کرد: به طور مثال افت سطح ایستابی در دشت خانمیرزا در سال زراعی ۱۴۰۰-۹۹ بیش از ۲ متر و ۳۰ سانتیمتر و در دشت شهرکرد حدود یک متر و ۳۰ سانتیمتر بوده است.
او ادامه داد: با در نظر گرفتن وضعیت آبخوان‌های استان چهارمحال و بختیاری که از ارتفاع بالایی برخوردار بوده و معمولاً در ابتدایی حوضه‌های آبریز کارون و زاینده رود واقع هستند و متاسفانه این دشت‌ها فاقد جریانات سطحی نیز هستند و لذا وابستگی بسیار شدیدی به منابع آب زیرزمینی برای تامین آب در همه بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی است.
فرزاد رضازاده رئیس اداره مهندسی و مطالعات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: با توجه به خشکسالی‌های چند سال گذشته و برداشت بی رویه آب‌های این استان که هیچ گونه مدیریتی در این خصوص نیز حاصل نشد طبیعی است که با پدیده فرونشست رو به رو شویم.
او افزود: علاوه بر فرونشست آتش سوزی‌های زیرزمینی یا همان خودسوزی در دشت‌هایی که مواد آلی دارند مانند دشت خانمیرزا دور از انتظار نیست.
رضازاده اضافه کرد: فرونشست در استان چهارمحال و بختیاری در ابتدای مسیر است، ولی با این وجود به حدی رسیده است که از خط قرمز هم عبور کرده است.
او ادامه داد: با توجه به این که دشت‌های چهارمحال و بختیاری دشت‌های محدودی هستند (وسعت آنها زیاد نیست) و پدیده فرونشست در این دشت‌ها بیشتر حس می‌شود به گونه‌ای که فرونشست در دشت‌های خانمیرزا و شهرکرد زنگ خطری بزرگ برای استان است.
نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و لوله زایی چاه‌ها می‌گردد. لوله زایی به پدیده‌ای گفته می‌شود که در آن به دلیل نشست زمین قسمتی از لوله چاه به خارج از سطح زمین رانده می‌شود.
برای مقابله با فرونشست زمین چه می توان کرد؟
شریفی معاون اداره کل زمین شناسی شمال شرق در گفت گو با خبرنگار ما گفت: اداره کل زمین‌شناسی منطقه شمال شرق در مدت ۲ سال، هشت گزارش کامل از دشت‌های بحرانی شامل نرخ نشست در هر یک از دشت‌های خراسان رضوی، نقشه پهنه‌بندی فرونشست، اطلاعات وضعیت چاه‌های بهره‌برداری آب، تغییرات سطح آب، کسری مخزن، وضعیت قنوات، موقعیت و ابعاد تعقیب دقیق ترک‌ها و فروچاله‌ها، نقشه دقیق موقعیت مراکز جمعیتی و زیرساخت‌های حیاتی را تهیه و در اختیار مسئولان قرار داده است.
شریفی اظهار کرد:در خصوص راهکارهای موجود برای مهار فرونشست‌ها افزود: در حال حاضر ۲ اقدام عاجل در زمینه مدیریت بحران فرونشست زمین در استان باید انجام گیرد که اقدام نخست "مدیریت بحران در مناطق بحرانی فرونشست" و دومی "پیش‌بینی و پیشگیری از گسترش وسعت پهنه‌های فرونشست" است.
او افزود: به منظور عملی کردن ۲ هدف یاد شده، این اداره‌کل از سال ۱۳۹۵ طرحی را به عنوان "پایش فرونشست" با تلفیق استفاده از داده‌های راداری، شبکه جی‌پی‌اس، داده‌های ژئوفیزیک زمینی، زمین‌شناسی و ژئوتکنیک تهیه و اجرا کرده است.
معاون اداره کل زمین شناسی شمال شرق ادامه داد: اهداف اجرای این طرح ارائه میزان دقیق نرخ نشست در سطح دشت‌های استان و ارائه نقشه پهنه‌بندی خطر برای شناسایی مناطق بحرانی و ارائه راهکارهای پیشگیرانه از جمله کاهش برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی با تغییر الگوی کشت" و "تهیه نقشه راه به منظور توسعه طرح‌های زیربنایی جدید در دشت‌های مذکور و در بستری با ضریب امنیت بالاتر" است.
شریفی بیان کرد: با وجود هشدارهای داده شده در گزارش ها در جلسات متعدد ستاد بحران و کارگروه‌های مرتبط در استان، علی‌رغم تأیید ضرورت انجام مطالعات جامع در زمینه فرونشست توسط مسئولان استانی، حتی اعتباری حداقلی در زمینه انجام طرح پایش فرونشست تخصیص نیافته است.
او تصریح کرد: این در حالی است که طرح پایش فرونشست در ۶ دشت بحرانی مشهد، نیشابور، خواف، کاشمر، جوین و بردسکن از محل اعتبارات ملی سازمان زمین‌شناسی انجام شده و در سایر دشت‌ها نیازمند تخصیص اعتبار است.
گسل‌ها و ناپایداری خاک شیرازی‌ها را تهدید می‌کند
غلامعلی ترابی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر شیراز در سخنانی اعلام کرده بود که ۲۵۰ هکتار از مناطق شیراز روی گسل قرار دارد و ساخت و ساز در این نقاط خبری به مراتب بدتر از سیل ۹۸ را به همراه دارد. ترابی عمده این گسل را در نقاط شمال غربی شیراز اعلام و خواستار پیگیری برای ساخت و ساز در این نقاط شده بود.
طهمورث یوسفی، مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات جنوب کشور نیز به تشریح وضعیت شیراز به لحاظ وجود گسل پرداخت و اظهار داشت: در اینکه شیراز توسط گسل‌ها احاطه شده است، شکی نیست و این گسل‌ها در نقاط مختلف شهر وجود دارند.
مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات جنوب کشور با بیان اینکه این گسل‌ها باعث تغییر ساختار‌های زمین‌شناسی شدند و یک پهنه هستند نه فقط یک قسمت افزود: تقریبا می‌توان گفت این گسل‌ها تمام نقاط شیراز را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند و در ساخت و ساز‌ها باید جانب احتیاط را رعایت کرد.
مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات جنوب کشور با بیان اینکه نقاطی از شیراز گسل ندارد، اما خاک ناپایداری دارد که به مراتب خطرناکتر از گسل است، تصریح کرد: بزرگترین زلزله تاریخی در شیراز ۶.۲ ریشتر در منطقه گویم بوده به این معنا که هر ساختمانی در هر نقطه‌ای باید در مقابل زلزله ۶.۲ ریشتری تاب‌آوری داشته باشد.
او با تکرار این موضوع که نقاط بدتر و ناایمن‌تری نیز غیر از گسل‌ها در شیراز وجود دارد، تصریح کرد: برخی از نقاط شیراز فرسایش شدید خاک وجود دارد که باید در هنگام ساخت و ساز زهکشی و مدیریت یکپارچه لحاظ شود قبل از اینکه تقسیم واحد و کار به پیمانکار سپرده شود.
مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات جنوب کشور با بیان اینکه در ساخت و ساز‌های شهری فقط گسل و زلزله نیست که باید مورد توجه باشد، گفت: زمین‌شناسی منطقه و بستر رسوبات نیز مهم است امکان دارد که جایی روی سنگ ساخت و ساز شود، اما سنگ امکان حرکت و رانش داشته باشد مانند اتفاقی که در منصورآباد رخ داد.
یوسفی با بیان اینکه در ساخت و ساز‌ها باید به اتصال زمین‌شناسی و ساخت و ساز‌ها توجه شود، افزود: به صورت مثال در منطقه دراک نوع خاک مهم است که باید مدیریت یکپارچه وجود داشته باشد و سازه‌ها براساس بستر خاک طراحی شود.
مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات جنوب کشور تاکید کرد: راه درست این است که ساخت و ساز‌ها در شیراز با مطالعات علمی و سازگاری با سازه‌های زمین‌شناسی باشد.
عزت الله رئیسی پدرعلم آب شناسی ایران و پژوهشگر، زمین شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز پیشتر با اشاره به اینکه در اکثر محدوده مطالعاتی میزان بارندگی در استان فارس بیلان منفی داشته، ادامه داد: میزان برداشت از سطح سفره آب‌های زیرزمینی نه تنها در استان فارس بلکه در کشور با میزان بارندگی هم خوانی ندارد از این رو با افت شدید آب‌های زیرزمینی و به دنبال آن ایجاد فرونشست در زمین روبه‌رو هستیم.
وی با انتقاد از اضافه برداشت از منابع زیرزمینی افزود: پایین آمدن سطح آب‌های زیرزمینی باعث ایجاد فرونشست در استان شده و تا زمانی که مردم مانند سال‌های ترسالی اقدام به کشت محصولات کشاورزی کنند قطعاً این روند ادامه دارد در حالی که باید مسئولان راهکارهایی ارائه دهند که در زمان‌های خشکسالی مردم مانند زمان قحطی کشاورزی کنند.
بحران فرونشست زمین هم مانند بحران کم آبی جدی گرفته نشد
نگاهی به خبرها و گزارش های سال قبل نشان می دهد که طی سال های گذشته بسیار در این باره صحبت و هر کدام به شکلی نقل شده و بارها اخطارهایی نیز داده شده و کارشناسان محیط زیست به شکل های مختلف مردم و مسئولان را از آینده این موضوع ترسانده اند اما اوضاع و احوال امروز می گوید که هم مردم و هم مسئولان یا گوش های خود را گرفته ند تا چیزی نشنوند یا شاید هم فکر می کردند که موضوع اصلا جدی نیست .
عواقب فرونشست و یک هشدار جدی
خشک شدن زمین‌های حاصلخیز، ایجاد شکست در ساختمان‌ها، پل‌ها، راه‌های ارتباطی و سایر سازه‌ها و ایجاد فروچاله‌ها از عواقب فرونشست دشت‌ها است اما سوال اینجاست چه باید کرد تا در نهایت روزی روزگاری زمین دهان برای بلعیدن هر آنچه که به راحتی بر روی آن زندگی می کند باز نکند و یا این فروچاله هایی که از پس این فرونسشست ها ایجاد می شود موجب بروز خسارت نشود .
گزارش از رقیه سیف الهی
انتهای پیام/ب
