شور حسینی مردم استان سمنان در سایه کرونا
عشق و ارادت به امام حسین (ع)، ریشه در اعماق جان ایرانیان دارد و در هر گوشه از این خاک، به شیوه و آیین خاصی که گاه ریشه‌ای صد‌ها ساله دارد در عزای امام شهیدان به سوگ می‌نشینند.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سمنان، دومین سال است که محرم برای مردم استان سمنان حال و هوای دیگری به خود گرفته است و روایت دلدادگی از نو به شکل جدیدی شروع می‌شود گویی که این فضا را می‌توان با پرچم‌های کوچک و سیاه رنگی که مزین به اسم ابا عبدالله (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) به نشانه عزاداری بر سردر هر دکان و خانه نصب شده است، حس کرد و از پیراهن‌های سیاه و از صدای نوحه‌ای که زیر علم‌های افراشته حسین (ع) بر تکایا و حسینیه‌ها و مساجد و ... پخش می‌شود، همراه شد و برنامه‌هایی سخنرانی و عزاداری در نقاط مختلف، اجرا می‌شود، دید. اوج‌گیری پیک پنجم کرونا در ماه محرم سبب شده تا کار هیئت‌های مذهبی و مساجد، بسیار دشوار‌تر شود.
در استان سمنان با توجه به رسم هر ساله چند روز مانده به ماه محرم، علاوه بر آنکه زنان و مردان هر محله به نظافت مساجد و حسنیه‌ها پرداخته، سر در خانه‌ها و بازار را سیاه پوش می‌کنند.
برپایی خیمه‌ها از دیگر برنامه‌های ویژه این ماه به شمار می‌آید چادر بزرگی موسوم به پوش یا خیمه به نشانه آغاز عزاداری برروی تکایای نقاط شهری و روستایی بر پا می‌گردد؛ که برپایی این خیمه‌ها را در نقاط مختلف شهر بیانگر خیمه‌های امام حسین (ع) و یارانش در کربلاست و مردم با زیارت این خیمه‌ها و گریستن در عزای حسینی، یاد شهدای قیام کربلا را در اذهان زنده می‌کنند.
در تمام نقاط استان سمنان از اول ماه محرم، مراسم روضه خوانی در مساجد و حسینیه‌ها برگزار شده و برخی افراد نیز به بر پایی این مجالس در خانه‌های خود مبادرت می‌ورزند. در طول شب‌های دهه اول محرم، پس از نماز مغرب و عشاء مجالس عزاداری و سوگواری در مساجد با حضور روحانیون و مداحان انجام می‌شد.
این رسم دلدادگی با ضرورت فاصله گذاری اجتماعی برای افراد، ضرورت استفاده از ماسک به صورت مدام با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی دسته روی یا دسته گردانی سیاه پوشان عزای حسین (ع) همراه است. معمولا از شب پنجم محرم به بعد دسته جات عزاداری از مقابل حسینیه یا تکایای خود حرکت و مسیر مشخصی را در هر یک از شب‌ها طی می‌کردند.
اطعام فقرا و عزاداران و نذری دادن نیز از دیگر سنت‌های مردم این استان در ماه محرم است، تعدادی از عزاداران و هیات‌های مذهبی سمنان نیز اقدام به توزیع نذر‌های خود با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی کردند که در روز‌های تاسوعا و عاشورا به اوج خود می‌رسد؛ و تعدادی دیگر با توزیع بسته‌های معیشتی به مردم نیازمند، ارادت خود به شهیدان کربلا را به نمایش می‌گذارند.
در جای جای استان سمنان آیین‌های گوناگونی وجود داشته و دارد که مردم این استان به وسیله آن‌ها عشق و ارادت خود را به سرور آزادگان جهان نشان می‌دهند.
از رایج‌ترین مراسم عزاداری مربوط به ماه محرم می‌توان به روضه خوانی، دسته گردانی، علم بندان، نخل گردانی و ادای نذورات اشاره نمود. در تمام نقاط استان سمنان از اول ماه محرم، مراسم روضه خوانی در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می‌شد .
در طول شب‌های دهه اول محرم، پس از نماز مغرب و عشاء مجالس عزاداری و سوگواری در مساجد با حضور روحانیون و مداحان انجام می‌شد.
برپایی این مراسم تا پایان ماه صفر به طول می‌انجامید. یکی از شیوه‌های عزاداری این ایام، دسته روی یا دسته گردانی است. معمولاً در سال‌های گذشته، از شب پنجم محرم به بعد دستجات عزاداری از مقابل حسینیه یا تکایای خود حرکت و هر دسته مسیر مشخصی را در هر یک از شب‌ها طی می‌کرد.
آیین علم بندان
علم، چوب بلندی است که یک پنجه فلزی در راس آن نصب شده است. علم بندان از دیگر آئین‌های محرم در سمنان است که در بیشتر نقاط شهرستان با اندکی تفاوت در زمان و نحوه اجرا، انجام می‌شود.
بسیاری از مردان و زنان به جهت بر آورده شدن حاجات خود در این مراسم شرکت نموده و نذورات خود شامل پول و پارچه‌ها را به علم می‌بستند. بدین ترتیب بدنه علم از پارچه‌های نذری اهالی پوشیده می‌شود.
پس از پوشیدن علم، آن را با احترام بلند کرده و در این لحظه همگان صلوات می‌فرستند. برخی از افراد بنا به نذر خود در جلوی علم گاو یا گوسفند قربانی می‌کردند.
فریاد یا عباس یا عباس پنجم محرم شاهرود
در پنجمین روز از ماه محرم، همه ساله فریاد یا عباس یا عباس درشاهرود طنین انداز می‌شود و مردم ولایتمدار و دوستدار سالار شهیدان یادوخاطره دلاوردی‌های قهرمان واسوه دشت کربلا حضرت ابوالفضل عباس (ع) را گرامی می‌دارند.
تمام شاهرودی‌ها اعم از پیر و جوان در قالب دسته جات عزاداری با فریاد‌های یا عباس علاوه بر گرامیداشت سقای دشت کربلا و برادر و عموی نمونه در طول تاریخ اسلام، نشان می‌دادند یا عباس اگر آن روز در عاشورا در صحرای کریلا نبودیم، اما امروز اعلام می‌کنیم که با تمام وجودمان، با مال و جان و فرزندانم در راه امام حسین هستیم، از اسلام و قیام عاشورا حمایت و به آیندگان منتقل می‌کنیم و علم حضرت ابوالفضل العباس (ع) را برافراشته نگاه می‌دارند.
مردم عزادار شاهرود در مراسمی تحت عنوان یا عباس یا عباس یا آیین طوق بندان (علم بندان) به صورت گسترده شرکت می‌کردند، مراسمی که مشابه آن در هیچ جای ایران وجود ندارد.
تکیه بازار شاهرود که به تکیه زنجیری نیز معروف است و از بزرگترین تکایای این شهر به حساب می‌آید وظیفه جمع آوری طوقها و برگزاری دسته طوق بندان را بر عهده می‌داشت. عزاداران به سوی تکیه بازار راه می‌افتادند و به چاوش خوانی پرداخته و با سوز و گداز می‌خوانند.ای داد از این عزا، بیداد از این عزا، فریاد ما مصیب و دو صد داد از این عزا و سپس دو بیت از اشعار محتشم کاشانی (باز این چه شورش است که در خلق عالم است و ...) خوانده می‌شد.
عاشقان ابوالفضل العباس (ع) سپس در قالب هیات‌های سینه زنی به سوی مساجد و تکایای دیگر به راه می‌افتند و در طول مسیر به چاوشی و خواندن مصیبت می‌پردازند.
سپس سه قسمت طوق به ترتیب (زبانه، بدنه و چوب طوقها) را روی دو دست گرفته و به راه می‌افتند و به این ترتیب تمامی طوقها را از محل‌های خود و منبرخانه‌ها جمع آوری کرده و به نزدیکترین تکیه و یا مسجد محل می‌برند.
بعدازظهر روز پنجم محرم، خادمان تکیه بازار با چاوشی خوانی و صلوات طوقها راازمسجدآقا، تکیه‌های شریعت، گلشن، یزدی‌ها، حاج رضاعلی، اخیانی‌ها و تکیه مدرسه قلعه ومنبر خانه‌های برخی افراد جمع آوری کرده و در محله قلعه و در کوچه جنب مسجد نجفقلی نجفیان به هم وصل می‌کنند.
سیدعلی اصغر شریعت زاده محقق و پژوهشگر شاهرودی در کتاب فرهنگ مردم شاهرود نوشته است، نگهداری هر طوق و حرکت آن به عهده خدام مربوطه است، دراین موقع دسته طوق بنای داد از این عزارا سر می‌دهند و سپس دسته معروف به یا عباس یا عباس راه می‌افتد.
حرکت دسته در مسیر خیابان شهید صدوقی (خیابان مزار) شاهرود ادامه پیدا می‌کند تا به نزدیکی مزار قدیمی شهر که مدفن علمای بزرگی، چون مرحوم آیت الله سبزواری است می‌رسد، در این موقع سینه زنی و نوحه خوانی به اوج خود می‌رسد، آنگاه طوقها را به صورت خوابیده بر روی دوش خود می‌گذارند و یا عباس یا عباس گویان به تکیه بازار می‌روند.
سوگواران در این مکان پس از نوحه و مصیبت خوانی درحالی که بر سر و روی خود می‌زنند مراسم را خاتمه می‌دهند و خدام هر تکیه، طوق را به محل خود برده و در شاه نشین تکیه مربوطه نصب می‌کند.
آیین نخل گردانی
یکی دیگر از نشانه‌های عزاداری در نقاط مختلف استان سمنان نخل گردانی است. نخل را با پارچه‌های سبز و مشکی پوشش داده و در قسمت جلوی آن تصاویر امامان، شهدا و آینه می‌آویزند.
برای بلند کردن نخل عزاداران شال سیاه به گردن خود می‌اندازند. نخل را دربرخی نقاط، شب‌های محرم همراه با هیات‌های عزاداری حمل می‌کردند و در شهرستان شاهرود در عصر روز یازدهم محرم با امدن دسته جات از نقاط مختلف شهر و روستا‌های اطراف برگزار می‌شود و در روستا‌های استان این شیوه در روز‌های تاسوعا و عاشورا چشمگیرتر بوده است.
آیین روز تاسوعا و عاشورا
هر ساله ، اوج عزاداری ماه محرم در شب‌های تاسوعا و عاشورا بوده است. اهالی هر محله پس از تجمع در تکایا و حسینیه‌های خود به سوگواری پرداخته و سپس در قالب دستجات عزاداری در سطح شهر یا روستا به حرکت در می‌آیند.
در روز تاسوعا دستجات عزاداری مهدیشهر از حسینیه اعظم به طرف کوه تاسوعا حرکت می‌کنند. در میان دسته، علامت، علم، نخل و دیگر نشانه‌های عزاداری به چشم می‌خورد.
عزاداران این شهر زنجیروار نخل را در مسیری شیب دار به فراز کوه برده و پس از عزاداری به محل قبلی باز می‌گردانند. مراسم نخل گردانی شهمیرزاد در بعد از ظهر روز عاشورا انجام می‌شد.
عزاداران در قالب دستجات منظم همراه با حمل نشانه‌های عزاداری به ارتفاعات همجوار شهر رفته و از آن مکان به مقبره پیغمبران در ارتفاعات جانب دیگر شهر سلام می‌دادند. در میان دستجات این شهر حرکت ذوالجناح نیز مرسوم می‌باشد. عزاداران شهر سرخه بعد از نماز ظهر عاشورا نخل را در میان حسینیه، پنج نوبت می‌چرخانند.
آتش زدن خیمه‌ها از دیگر مراسم شهر سرخه و برخی نقاط استان بوده است. مراسم نخل گردانی محله جهادیه سمنان در بعدازظهر تاسوعا بسیار باشکوه بوده است و جمعیت زیادی برای شرکت در این مراسم در محل حضور می‌یایند.
در ایام تاسوعا و عاشورا در میان دستجات عزاداری نشانه‌هایی، چون نخل، علم، علامت، پرچم، سقا، چلچراغ و ... مشاهده می‌گردد، پخت غذای نذری و تقسیم آن در بین اهالی هر محله از دیگر آداب این ایام است.
مراسم سنتی یازدهم محرم، باشکوه‌ترین مراسم عزاداری در دامغان
در یازدهمین روز محرم شهرستان دامغان یکپارچه تعطیل و حال و هوای خاصی بر این شهرستان حاکم می‌شد. عزاداران حسینی در مراسم این روز که یکی از اجتماعات بسیار مطرح سوگواری در کشور برای سرور و سالار شهیدان کربلا حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است، از همه نقاط روستایی و شهری این شهرستان از صبح هنگام به شهر دامغان می‌آمدند و با حرکت در خیابان‌های این شهر عزدارای می‌کردند.
دسته‌ها و هیئت‌های سینه زنی و زنجیرزنی روستا‌ها و شهر‌های دامغان پشت سر هم و بر اساس نظم خاصی عزاداری می‌کردند که این مهم جلوه‌ای ویژه به این مراسم می‌دهد. در این روز اهالی شهر دامغان، عزاداران دیگر نقاط این شهرستان و شهرستان‌های دیگر استان و کشور را بر سر سفره‌های اطعام نذری خود پذیرایی می‌کردند.
آیین معنوی "چِلچِلا" در شهر تاریخی مجن
شهر زیبا و پلکانی شکل مُجن که در فاصله ۳۳ کیلومتری شمال غرب شاهرود واقع شده است از شب سوم ماه محرم در صحن دو تکیۀ بزرگ مجن تکایای بالا و پایین مقارن با غروب آفتاب مراسم با شکوهی تحت عنوان "چِلچِلا" انجام شده و این آیین تا شب دهم با حضور خادمین و انبوه عزاداران ادامه می‌یابد.
در تکیۀ پایین قبل از غروب آفتاب ابتدا فراشان تکیه را آب و جارو می‌کنند پس از آن فضای تکیه را با تعدادی جاجیم و چادر شب فرش نموده و چهل پایه چراغ شمعدان برای برگزاری مراسم در محل می‌چیینند. گویا به همین دلیل است که این مراسم زیبای معنوی را چلچلا یا همان چهل چراغ نامیده اند.
خدام تکیه مقابل چراغ‌ها و رو به جمعیت حاضر می‌ایستند و فردی که غالباً متولی و به اصطلاح محلی‌ها بابای تکیه است، شروع به خواندن دعا با لحنی دلنشین می‌نماید.
زنان و دختران بر پشت بام‌های پلکانی اطراف تکیه به تماشای مراسم می‌نشینند. ایشان بر این باورند که هنگام غروب دعا زودتر مستجاب شده و نباید این فرصت را از دست بدهند.
تکیه پایین از فضای معنوی خاصی برخوردار است. پوششی چادری که بروی صحن تکیه و بر فراز ستون چوبی برافراشته شده نمادی از خیمه گاه اباعبداله الحسین (ع) است.
در این آیین پس از ذکر صلوات قسمت‌هایی از دعای زیارت عاشورا خوانده می‌شود آنگاه برای سلامتی و فرج آقا امام زمان (عج) دعا می‌کنند و حضار همگی با الهی آمین پاسخ می‌گویند. در همین حین مردم نذورات خود که بیشتر شامل نان محلی و قند بوده و برای مراسم اطعام روز بعد عزاداران مورد استفاده قرار می‌گیرد را به تکیه آورده و بروی سفره‌های کرباسی قرار می‌دهند ایشان در قبال آن بسته‌ای کوچک از نبات را به عنوان تبرک از خادمان دریافت می‌کنند.
در پایان مراسم نیز جهت آمرزش اموات، شفای بیماران و رفع و دفع بلیات و قبولی نذورات دعا و فاتحه می‌خوانند سپس چراغ‌ها را دست به دست می‌بوسند و می‌چرخانند و برای اقامه نماز مغرب آماده می‌شوند. آیین معنوی "چلچلا" بهمن ماه ۱۳۹۱ در هفتمین اجلاس شورای ثبت آثار معنوی کشور در شاهرود به ثبت رسیده است.
مراسم سنگ زنی
مراسم سنگ زنی یکی از شیوه‌های سنتی عزاداری ماه محرم در برخی از نقاط استان سمنان است که به شماره ۸۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این مراسم سنتی در استان سمنان بیش از ۲۰۰سال قدمت دارد.
سنگ زنان در این مراسم ۲چوب کوچک دایره‌ای شکل به اندازه کف دست با قطر تقریبی ۷سانتی متر را با هدف عزاداری، همراه با آهنگ نوحه و در ۲شیوه تک ضرب و ۳ضرب به هم می‌زنند. مراسم سنتی سنگ زنی همه ساله و در ایام دهه محرم در روستای کهن آباد گرمسار، صالح آباد و دامغان، علاء (سمنان) و شهر بسطام برگزار می‌شود.
شام غریبان
غروب روز عاشورا، شام غریبان شهدای کربلاست. از این رو عزاداران هر محل از خواندن نماز مغرب و عشا در حالی که شمع یا فانوسی در دست دارند در تاریکی اقدام به دسته گردانی در نقاط مختلف می‌نمایند.
در نقاطی، چون افتر، فولاد محله و شهمیرزاد، مراسم دسته روی و سوگواری تا سیزدهم محرم که اصطلاحاً سوم امام نام دارد انجام می‌گیرد.
در شهمیرزاد و سرخه در غروب روز سوم جماعتی در قالب قوم بنی‌اسد به نشانه دفن نمادین اجساد شهدا در حال حمل بیل و کلنگ و شبیه نعش اقدام به دسته گردانی و سوگواری می‌نمایند.
تعزیه یکی از این سنت هاست که طرفداران زیادی دارد، هنرمندان این استان تعزیه را نوعی هنرنمایی برای تثبیت و تجلی نهضت حسینی و قیام عاشورا می‌دانند و معتقدند زیبایی نهضت کربلا در تعزیه ناب و اصیل متجلی می‌شود. تعزیه در حقیقت نوعی پیام رسانی است که برای نهادینه کردن فرهنگ عاشورا می‌توان از آن استفاده کرد که نمونه ارزشمندی از این ارادت است.
اجرای تعزیه، تشکیل هیات‌های عزاداری، سینه زنی و زنجیرزنی، حرکت شتران با کجاوه به عنوان نمادی از کاروان کربلا و اسرا، نخل گردانی، اطعام دادن و نذری دادن بویژه در شب‌های تاسوعا و عاشورا و شام غریبان از جمله سنت‌هایی است که هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار می‌شود.
آنان با برپایی این آیین نمادین نشان می‌دهند که اگر در هنگام شهادت علمدار کربلا نبودند که به یاریش بشتابند امروز همه آماده اند تا به یاد آن روز علم حضرت ابوالفضل العباس (ع) را برافراشته نگاه دارند.
شرایط کرونایی کشور و جهان باعث شد که امسال زائران حرم حسینی طعم فراغ را چشیده و از منازل و تکیه‌های خود به آن امام سلام دهند، سلامی که با شکوائیه و حاکی از درد دوری و جدایی از امام حسین (ع) است.
اگرچه با شیوع ویروس کرونا بسیاری از این آداب و رسوم انجام نمی‌شود یا به صورت محدود برگزار می‌شود، روضه خوانی‌ها با رعایت موارد بهداشتی، فاصله گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک در اکثر مناطق برپاست و برخی دیگر از آیین‌ها از جمله جا به جا شدن هیئت مذهبی در محلات، پختن آش نذری، نخل گردانی و ... برای حفظ سلامت مردم برگزار نمی‌شود، اما مردم این استان به روش‌های خاص و ویژه به گرامیداشت این روز‌ها می‌پردازند.
گزارش از سیده نسترن حسن آبادی
انتهای پیام / ن
