به گزارش حوزه افغانستان باشگاه خبرنگاران جوان، توافق نامه‌ای که در ۲۹ فوریه سال ۲۰۲۰ بین آمریکا و طالبان امضا شد، نقطه عطفی در طولانی‌ترین جنگ آمریکا در افغانستان بود. بر این اساس، نظامیان ناتو با رهبری آمریکا تا یازده سپتامبر سال جاری بطور کامل از افغانستان خارج می‌شوند. همزمان با خروج نظامیان خارجی از افغانستان درگیری و خشونت در افغانستان به‌ طور چشمگیری افزایش یافته است.

افزایش بی‌ثباتی در افغانستان تأثیرات گسترده‌ای را از جمله افزایش مهاجرت و پناهندگان، افزایش قاچاق مواد مخدر و افزایش خطر تروریسم مرزی ایجاد می‌کند.

 افغانستان از لحاظ داشتن موقعیت خوب جغرافیایی از قدیم هدف حملات زیادی برای تسخیر این کشور قرار گرفته و هم اکنون نه تنها آمریکا بلکه کشور‌های زیادی برای حضور در این کشور با یکدیگر در رقابت هستند.

رقابت هند و پاکستان در افغانستان

هند و پاکستان اهداف منحصر به فردی را در افغانستان دنبال می‌کنند و از ابزار‌های مختلف برای دستیابی به اهداف خود استفاده می‌کنند. پاکستان از گروه‌های شبه نظامی از جمله طالبان افغانستان، به عنوان نماینده راهبردی خود استفاده می‌کند، در حالی که هند اهمیت قابل توجهی بر نفوذ قدرت نرم خود در میان افغان‌ها دارد.

این دو کشور اهداف و توانایی‌های یکدیگر را از دریچه خصومت مشاهده می‌کنند و فعالیت‌های یکدیگر در افغانستان را بد و مضر می‌دانند.

پاکستان کشوری است که بیشترین تأثیر را در افغانستان به دلیل حمایت از طالبان دارد. هند نیز معتقد است حمایت از سیستم موجود افغانستان به بهترین وجه، منافع آن را تأمین می‌کند اما دهلی نو بعید است قدرت نظامی لازم برای ایجاد شرایط مد نظر خود برای کابل را به دست آورد.

پاکستان ممکن است تصمیم بگیرد هند را در افغانستان به دلیل جریان منطقه مورد مناقشه کشمیر مجازات کند و با خروج نظامیان آمریکا و ناتو از افغانستان، انگیزه‌های اسلام آباد برای تشدید جنگ نیابتی علیه حضور هند در این کشور به شدت افزایش می‌یابد.

دارایی‌های هند در افغانستان از سوی گروه حقانی، یکی از جناح‌های بزرگ طالبان هدف قرار گرفته است. هند همچنین به دلیل حضور نیرو‌های تحت امر آمریکا که باعث ایجاد ثبات نسبی شده اند، تا حدی توانسته است در افغانستان سرمایه گذاری کند ولی با تغییر اوضاع، هند قصد دارد فورا اولویت‌های خود را تغییر دهد.

هند برای حفظ منافع خود در افغانستان باید آموزش‌های نظامی بیشتری را به نیرو‌های امنیتی افغانستان ارائه دهد و در برنامه‌های بلند مدت سرمایه گذاری کرده و فعالانه از اداره امنیت ملی این کشور حمایت کند. همچنین با توجه به ادامه افزایش خشونت‌ها و تأثیر ویروس کرونا در اقتصاد افغانستان، هند باید کمک‌های توسعه‌ای خود را نیز گسترش دهد.

مرز پاکستان با افغانستان پناهگاهی امن برای نیرو‌های طالبان است. جامعه بین المللی به ویژه آمریکا، اغلب پاکستان را به حمایت از گروه‌های شبه نظامی در افغانستان از جمله طالبان متهم کرده است.

پاکستان نیز از ترس اقدامات تنبیهی از سوی آمریکا و دیدن تلاش جامعه جهانی برای درگیر ساختن طالبان به عنوان یک پیروزی برای سیاست خود در افغانستان، از گفتگو‌های افغانستان حمایت کرده است.

ترکیه به دنبال نفوذ سیاسی در ناتو

آنکارا اخیرا آمادگی خود را برای ایفای نقش فعال‌تر در مذاکرات صلح افغانستان برای کمک به حل درگیری‌های طولانی مدت در این کشور جنگ زده ابراز داشته است. به گفته کارشناسان، توانایی ترکیه در همکاری با همه بازیگرانی بین المللی که علاقه‌مند به حضور در افغانستان هستند، این کشور را به عنوان گزینه‌ای ایده آل برای میانجیگری در روند صلح تبدیل می‌کند.

حضور ترکیه در افغانستان نیز بیانگر رابطه تاریخی آنکارا و کابل است که به دوران امپراتوری عثمانی برمی‌گردد. ترکیه با توجه به پیوند‌های تاریخی عمیق با افغانستان و ارتباطات منطقه‌ای و همچنین عضویت در ناتو و مشارکت با اتحادیه اروپا، موقعیت منحصر به فردی برای کمک به تسهیل حل و فصل صلح آمیز اختلافات در افغانستان دارد.

کسوار کلاسرا، روزنامه نگار ارشد مستقر در اسلام آباد، به دیلی صبح در این خصوص گفت: شاید ترکیه تنها قدرت جهانی باشد که طالبان و اتحاد شمال در افغانستان به آن اعتماد دارند.

اعتقاد بر این است ترکیه با توجه به روابط نزدیک با ذی‍‌‌نفعان این کشور از جمله پاکستان، ایران، کشور‌های آسیای میانه، روسیه، آمریکا و ناتو تنها کشوری در جهان است که می‌تواند صلح و ثبات را در افغانستان تضمین کند.

آنکارا همچنین با رشید دوستم و حامیان ازبک او که در واقع یک گروه قومی ترک مستقر در شمال افغانستان هستند و به دلیل زبان و فرهنگ مشترکشان با یکدیگر، بیشتر از دیگر از اعضای ناتو با ترکیه ارتباط برقرار کرده و  روابط نزدیک خود را حفظ کرده است. این مورد در باره گروه‌های عبدالله عبدالله، اشرف غنی و قبیله کرزای نیز وجود دارد.

به طور کل می‌توان گفت که ترکیه به دو دلیل کاندیدای مناسبی برای تعدیل گفتگو‌های صلح خواهد بود: یک، شناخت نقش بی‌نظیر ترکیه به عنوان بزرگترین و پیشروترین کشور عمدتا مسلمان در  ائتلاف ناتو و همچنین به دلیل تصور آن به عنوان یک کشور به اصلاح بی‌طرف در گفتگو‌های صلح.

مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه اخیرا تصریح کرد که آنکارا به امنیت افغانستان کمک کرده است و حضور خود را در این کشور حفظ خواهد کرد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز اعلام کرده که در صورت حفظ نیرو‌های خود در افغانستان برای محافظت و اداره فرودگاه بین المللی کابل، پس از عقب نشینی سایر نیرو‌های ناتو، کابل همچنان به کمک دیپلماتیک، لجستیکی و مالی از آمریکا نیاز خواهد داشت.

اردوغان در پایان سلسله جلسات با رهبران ناتو در حاشیه اجلاس اتحاد گفت: «ترکیه همچنین پس از عقب نشینی نیرو‌های ناتو به فرماندهی آمریکا، به دنبال مشارکت با پاکستان و مجارستان برای یک مأموریت جدید در افغانستان است.»

به طور فزآینده‌ای روشن است که ترکیه با تلاش مشترک برای افزایش تعاملات دیپلماتیک، توسعه‌ای و نظامی در این کشور، در تلاش بوده است تا نقش خود را در افغانستان جنگ زده و درگیر جنگ را گسترش دهد. دامنه و مقیاس منافع ترکیه در افغانستان بیانگر تغییر سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر آنکارا در این کشور است.

 دولت ترکیه این عقیده را دارد که باید عناصر سازگار طالبان را به جریان اصلی سیاست افغانستان وارد و بدون همکاری بیشتر بین افغانستان و پاکستان، نمی‌توان افغانستان را آرام کرد.

ترکیه علاوه بر اینکه در عملیات ناتو در افغانستان شرکت داشته است، در درگیری‌های بی پایان افغانستان و پاکستان نیز میانجیگری کرده است.

اگرچه ترکیه ادعا می‌کند در روابط خود با کابل و اسلام آباد بی طرف است، اما پنهان کردن طرفداری آنکارا از پاکستان دشوار است.

یکی دیگر از دلایل تمرکز فزآینده اردوغان بر افغانستان این است که ترکیه بتواند با میانجیگری در توافق صلح، از نفوذ سیاسی در ناتو برخوردار شود.

ترکیه همچنین اعلام کرده است که هرگونه تعدیل در تعداد نیرو‌های ناتو در افغانستان تاثیری بر حضور ترکیه نخواهد داشت.

عربستان در نقش ویرانگر مذاکرات صلح

کشور‌های حوزه خلیج فارس نقش مهمی در درگیری‌های افغانستان داشته‌اند. اهمیت آن‌ها در منطقه پس از عقب نشینی نیرو‌های آمریکایی هم ادامه خواهد یافت. با توجه به اهمیت عربستان در جهان اسلام، باید از موقعیت خوبی برخوردار باشد تا روند موفقیت آمیز صلح افغانستان را تسهیل کند اما این کشور این قصد را ندارد. نقش عربستان در بازی صلح و جنگ افغانستان، همچنان مانند گذشته، منفی، ویرانگر و خطرناک است.

البته در این میان، نباید نادیده گرفت که دولت افغانستان، همواره نسبت به خاندان سعودی ارادت داشته‌ است. رفتار‌های متملقانه سران سیاسی افغانستان در برابر سعودی‌ها که گاه حتی از عرف دیپماتیک نیز فراتر می‌رود، خود بیانگر آن است که عربستان صرفا قبله‌گاه اعتقادی مسلمانان افغانستان نیست؛ بلکه سیاستمداران کابل، به ریاض مثل یک قبله گاه سیاسی نیز نگاه می‌کنند. این رویکرد، در دوره حکومت اشرف غنی، پررنگ‌تر و عیان‌تر و علنی‌تر بوده است.

عربستان برای حضور خود در افغانستان راه‌های مختلفی را مانند رابطه با گروه‌های تروریستی، تبلیغ و اشاعه وهابیت و راه اندازی مراکز شبه فرهنگی مانند مدرسه علمیه و دانشگاه و... دنبال می‌کند.

 عربستان و سایر کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس، مخفیانه میلیارد‌ها دلار پول را به سازمان‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها می‌پردازند تا آینده نسل بعدی این کشور را شکل دهند.

نگرانی ریاض درباره افغانستان عمدتاً ناشی از نقشی است که دو رقیب اصلی او یعنی  ایران و قطر در آنجا دارند.

قطر نه تنها در پیشنهاد خود برای میزبانی دفتر طالبان برنده شد بلکه در چندین دور مذاکرات نیز میانجیگری کرده است. این کشور به نوبه خود به لطف حضور دفتر طالبان در دوحه  در سیاست افغانستان تأثیر می‌گذارد. عربستان با افزایش نقش سیاسی خود در افغانستان، قصد دارد با نفوذ قطر در سیاست افغانستان مقابله کند و اهمیت دیپلماتیک دوحه را کاهش دهد.

رقابت منطقه‌ای عربستان سعودی با ایران همچنین در بخش انرژی و واردات گاز از ایران یکی دیگر از دلایل علاقه مندی عربستان به حضور در افغانستان است. جایگاه اقتصادی ایران در افغانستان به عنوان بزرگترین شریک تجاری خود از سال ۲۰۱۸ همچنین نگرانی‌هایی را برای مقامات سعودی و پاکستانی ایجاد کرده است.

اما حل موفقیت آمیز بحران افغانستان نیاز به توافق چند جانبه گسترده‌ای میان کشور‌های مختلف از جمله ایران، روسیه، پاکستان و سایر کشور‌ها دارد.

روسیه، نگران از رشد افراط گرایی

مسکو نیز به دنبال افزایش نفوذ خود در کابل در پی خروج نظامیان آمریکا از افغانستان است. روسیه اگرچه همسایه افغانستان نیست، اما روابط تاریخی نزدیکی با این کشور دارد.

با گذشت بیش از یک دهه از  حادثه ۱۱ سپتامبر، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، واشنگتن و متحدان آن را به خاطر به عهده گرفتن بار مبارزه با تروریسم در افغانستان ستود و از آن‌ها خواست تا به کار خود ادامه دهند.

چندی پیش، ولادیمیر پوتین در سخنرانی خود با اشاره به داشتن مرز مشترک افغانستان با تاجیکستان که پایگاه نظامی روسیه در آن قرار دارد، اعلام کرد که خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان  برای مسکو بسیار حائز اهمیت است. او در این باره گفت: اینکه چطور روابط خود در این منطقه را تنظیم کنیم و چگونه امنیت منطقه را تضمین کنیم، مسئله‌ی کاربردی مهمی است.

روسیه و چین از تلاش‌های واشنگتن برای پایان دادن به جنگ در افغانستان از طریق مذاکرات بین طالبان و دولت افغانستان حمایت کرده اند. چندی پیش، وزارت خارجه روسیه  از آتش بس کوتاه مدت بین طالبان و دولت افغانستان به مناسبت عید فطر ابراز امیدواری کرد و خواستار رفع همه موانع و حل و فصل جامع مسئله افغانستان شد.

اعتقاد بر این است که روسیه اکنون به فکر نفوذ خود در افغانستان است تا از این طریق بر آمریکا و چین برتری یابد.

 مسکو هنوز نگران قاچاق مواد مخدر، حضور داعش در افغانستان و تهدید‌هایی است که متحدان آسیای میانه آن را هدف قرار داده است و این امر همچنین برای نفوذ گسترده منطقه‌ای آن‌ها بر آسیای میانه، به ویژه تاجیکستان که با افغانستان مرز مشترک دارد، کلیدی است.

برخلاف اوکراین یا سوریه، بعید به نظر می‌رسد که دولت فعلی افغانستان و حتی طالبان از حضور نظامی روسیه در افغانستان درخواست یا از آن استقبال کنند زیرا اشغال نافرجام کشورشان از سوی شوروی هنوز از حافظه جمعی افغان‌ها فراموش نشده است.

روابط روسیه با افغانستان روابط پیچیده‌ای است و ترس از اوضاع در آسیای میانه، روابط خود با آمریکا و آسیب‌های ناشی از جنگ شوروی و افغانستان در دهه ۱۹۸۰ باعث پیچیدگی بیشتر این رابطه شده است.

روسیه دولت فعلی افغانستان را خودمختار نمی‌داند و سعی دارد تعادل را بین تمام نیرو‌های مختلفی که در آنجا قدرت را به دست دارند، ایجاد کند تا در صورت سقوط یکی از این نیرو‌ها، نفوذ خود را حفظ کند. مسکو دولت افغانستان را به عنوان یک دست نشانده آمریکایی می‌داند که هر لحظه ممکن است به حمله طالبان بیفتد. به همین دلیل، روسیه قصد ندارد تمام تخم مرغ‌های خود را در یک سبد قرار دهد و بر این باور است که حفظ روابط قبل از هر چیز نه با کابل بلکه با سران محلی غیر رسمی، به ویژه در استان‌های شمالی که با  شوروی سابق مرز مشترک داشتند، ضروری است.

اگر این کشور به هرج و مرج کشیده شود و دولت مرکزی سقوط کند، این رویکرد باید روسیه را قادر سازد تا اهرم‌های نفوذ خود را در افغانستان حفظ کند.

در واقع روسیه کشوری است که در نهایت اهدافش برای حضور در افغانستان مشخص نیست و متناسب با شرایط موضع گیری او نیز تغییر می‌کند.

با وجود همه این‌ها نیرو‌های طالبان اعلام کرده‌اند که کشور‌های خارجی نباید امیدی به حفظ حضور نظامی خود در افغانستان پس از خروج نیرو‌های ناتو از این کشور داشته باشند. با این حال آمریکا هنوز هم مایل به حضور در این کشور است.

گردآوری و تنظیم: فاطمه دخیلی

انتهای پیام/

منابع

(۲ ژوئن ۲۰۲۰) مقابله با طالبان: استراتژی هند در افغانستان پس از خروج ایالات متحده

https://carnegieindia.org/۲۰۲۰/۰۶/۰۲/dealing-with-taliban-india-s-strategy-in-afghanistan-after-u.s. -withdrawal-pub-۸۱۹۵۱

(۲۱ مارس ۲۰۲۱) روابط ترکیه با بازیگران در افغانستان به نقش واسطه اشاره دارد

https://www.dailysabah.com/politics/news-analysis/turkeys-ties-with-actors-in-afghanistan-point-to-mediator-role

رابطه کشور‌های خلیج فارس با صلح و افغانستان

https://www.risetopeace.org/۲۰۲۱/۰۴/۰۲/the-gulf-states-relationship-with-afghanistan-and-peace/risetopece/

(۱۵ مارس ۲۰۲۱) چرا روسیه در افغانستان شرط بندی می‌کند

https://carnegie.ru/commentary/۸۴۰۷۰

(۳۱ مارس ۲۰۲۱) ترکیه می‌تواند چه نقشی در روند صلح افغانستان بازی کند؟

https://www.gmfus.org/publications/what-role-can-turkey-play-afghanistan-peace-process

(۸ مه ۲۰۲۱) مثلث خائنانه: افغانستان، هند و پاکستان پس از خروج آمریکا

https://thediplomat.com/۲۰۲۱/۰۵/treacherous-triangle-afghanistan-india-and-pakistan-after-us-withdrawal/

(۱ اکتبر ۲۰۱۸) آیا عربستان می‌تواند در افغانستان به صلح بازی کند؟

https://www.trtworld.com/opinion/can-saudi-arabia-play-peacemaker-in-afghanistan-۲۰۵۶۵ (۲ ژوئن ۲۰۲۰) مقابله با طالبان: استراتژی هند در افغانستان پس از خروج ایالات متحده

https://carnegieindia.org/۲۰۲۰/۰۶/۰۲/dealing-with-taliban-india-s-strategy-in-afghanistan-after-u.s. -withdrawal-pub-۸۱۹۵۱