به گزارش گروه بین الملل باشگاه خبرنگاران جوان، چند روز پیش، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در واکنش به خروج آمریکا قانون فدرال خروج روسیه از پیمان آسمان‌های باز را امضا کرد.

در ۱۹ مه، قانون انصراف از معاهده آسمان‌های باز به اتفاق آرا  توسط دومای دولتی روسیه تصویب شد و در تاریخ ۲ ژوئن، شورای فدراسیون روسیه (مجلس عالی پارلمان) نیز به اتفاق آرا به آن رأی داد.

این معاهده به منظور تقویت اعتماد بین روسیه و کشور‌های غربی و به منظور اعزام هواپیما‌های نظارتی بر فراز پایگاه‌های نظامی امضا شده بود.

معاهده آسمان‌های باز چیست؟

پیمان آسمان‌های باز یک معاهده نمادین کنترل تسلیحاتی بین ۳۵ کشور جهان بود که در سال ۱۹۹۲ به امضا رسید و در سال ۲۰۰۲ به اجرا درآمد.

این پیمان به اجازه پرواز هواپیما‌های تجسسی بر فراز مناطق کشور‌های عضو این پیمان ارتباط می‌یابد. کارشناسان بر این باور بودند که با توجه به اینکه پیمان مذکور برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشور‌های امضاکننده در خصوص همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آن‌ها شود، امضا شده بود، خروج آمریکا از آن بذر بی‌اعتمادی را کاشته است چرا که این معاهده به منظور افزایش اعتماد میان کشور‌های عضو ناتو با بلوک شرق پس از جنگ سرد طراحی شده بود که آن هم از سوی آمریکا بی اثر شد.

البته با توسعه و پیشرفت فن آوری  و تجهیزات نظامی و جاسوسی، معاهده آسمان‌های باز بیشتر نمادین شده بود تا ماهوی. کشور‌ها همچنین می‌توانستند از استتار و سایر روش‌ها برای فریب دیگر کشور‌ها استفاده کنند؛ بنابراین، این تردید وجود داشت که این پیمان نمی‌تواند بطور دقیق میان کشور‌های عضو شفافیت ایجاد کند.

همچنین آمریکا اکنون می‌تواند از ماهواره‌های جاسوسی پیشرفته در فضا استفاده کند تا اطلاعات بسیار ارزشمندتر و قابل اطمینان تری را درباره ارتش روسیه جمع آوری کند و روسیه به دلیل تجهیزات شناسایی کمتر پیشرفته، بیشتر خواستار ماندن در این معاهده بود.

 به طور خلاصه، نهایتا آمریکا این پیمان را نامتقارن و برخلاف منافع ملی خود دانست و تصمیم به خروج از پیمان آسمان‌های باز گرفت.

خروج آمریکا از پیمان آسمان‌های باز

پیمان آسمان‌های باز بر تقویت اعتماد و امنیت در اروپا متمرکز بود و این یکی از دلایلی بود که دولت ترامپ باید به نظرمتحدان اروپایی خود برای ماندن در این پیمان اهمیت بیشتری می‌داد.

اما واشنگتن اول خرداد ماه سال گذشته مدعی شد که در واکنش به اقدامات روسیه از پیمان آسمان‌های باز خارج می‌شود. در واقع دلیل اصلی عقب نشینی آمریکا این بود که این پیمان را دارای ارزش استراتژیک کمی می‌دانست.

مقامات آمریکایی قبل از خروج از پیمان آسمان‌های باز مدت‌ها  مدعی بودند که روسیه این پیمان را نقض می‌کند. به عنوان مثال با محدود کردن پرواز‌های نظارتی آمریکا و اروپا بر فراز کالینینگراد و اطراف گرجستان. در نهایت در تاریخ ۲۱ مه ۲۰۲۰، ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا خروج این کشور از پیمان آسمان‌های باز را اعلام کرد.

ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو یک روز پس از اعلام تعلیق این پیمان با حضور در جمع خبرنگاران از مسکو (و نه از واشنگتن) خواست که مفاد این معاهده  را رعایت کرده و درباره اجرای آن تجدیدنظر و مذاکره کند و از روسیه خواست که جلوی محدودیت بازرسی‌های هوایی از کالینینگراد و اطراف گرجستان را بگیرد.

البته مسکو اعلام کرده بود که این محدودیت‌ها طبق این پیمان مجاز است.

بنابر ادعا و بهانه منابع غربی اولین قدم برای سست شدن این پیمان، در سال ۲۰۱۴  از طرف روسیه پس از الحاق کریمه برداشته شد. در ۱۷ آوریل همان سال، آمریکا اعلام کرد که روسیه پیمان آسمان‌های باز را نقض کرده و اجازه پرواز در مرز روسیه و اوکراین را لغو کرده است. 

پس از خروج آمریکا روسیه دیگر نمی‌توانست پرواز‌های شناسایی بر فراز آمریکا انجام دهد، به همین دلیل دیگر ارزش چندانی برای آن نداشت و این منجر به سقوط این معاهده شد.

پس از خروج ترامپ از این پیمان، امید‌هایی وجود داشت که رئیس جمهور فعلی به دنبال بازگشت به معاهده باشد. این امید‌ها در ماه مه هنگامی که وزارت امور خارجه آمریکا به مسکو اطلاع داد که پس از نتیجه گیری عدم پایبندی روسیه به این پیمان، به سیاست ترامپ ادامه خواهد داد، ناکام ماند.

پایگاه دیفنس نیوز در این باره نوشت: «آمریکا به متحدان خود هشدار داد بازگشت به این معاهده «پیامی نادرست» به روسیه ارسال می‌کند.»

چرا روسیه پیمان آسمان‌های باز را ترک کرد؟

مسکو برای ادامه مأموریت‌های شناسایی بر فراز لهستان و آلمان که ارتش آمریکا در آن‌ها فعالیت دارد، در نظر داشت که در این پیمان باقی بماند.

کرملین تلاش کرده بود دوام این پیمان را حفظ کند، اما واشنگتن همکاری نکرد. وزارت خارجه روسیه، ادعای آمریکا علیه روسیه برای خروج از این پیمان را «بهانه‌ای ساختگی» خواند که باعث برهم زدن تعادل منافع در کشور‌های عضو این پیمان می‌شود.

همچنین کرملین  اعتراض کرد که حتی اگر آمریکا از این پیمان خارج شود، باز هم می‌تواند اطلاعات جمع آوری شده از روسیه توسط متحدان خود در ناتو را دریافت کند.

اما در نهایت و با قطع امید از بازگشت مجدد آمریکا به پیمان آسمان‌های باز، پارلمان روسیه چند روز پیش با توجه به اینکه پوتین قبلا طرح خروج از این پیمان را در ژانویه اعلام کرده بود، رأی به ترک این پیمان داد.

پیامد‌های خروج آمریکا از  پیمان امنیتی آسمان‌های باز

اقدام واشنگتن برای خروج از پیمان آسمان‌های باز در پی خروج از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد (INF) نشان می‌دهد که روسیه، هنوز از دید پنتاگون از نظر تهدید نظامی نسبت به چین در اولویت بالاتری قرار دارد.

اما خروج آمریکا از این معاهده پیامد‌های گسترده‌ای برای امنیت بین المللی داشت.

اولا، مکانیسم امنیتی منطقه را مختل خواهد کرد. پیمان آسمان‌های باز یک پیمان چند جانبه با ۳۵ کشور (با احتساب آمریکا) امضا کننده بود که در امنیت و ثبات در اروپا سهم به سزایی داشت. در راستای دکترین «اول آمریکا»، دولت ترامپ به وضوح منافع کشورش را بالاتر از متحدان اروپایی خود قرار داده بود و به همین دلیل پس از خروج او از این پیمان، اعتبار آمریکا به عنوان یک شریک امنیتی قابل اعتماد بیش از پیش کاهش یافت.

دوما، این اقدام تلاش جهانی برای کنترل تسلیحات را عقب انداخت. پیمان آسمان‌های باز به عنوان یک پیشرفت مثبت و ابتکاری در حوزه کنترل تسلیحات با هدف افزایش امنیت جهانی دیده می‌شد. اما یکجانبه گرایی آمریکا و تشویق دیگران برای دنبال کردن منافع کشور خود  و فدا کردن منافع مشترک باعث شد این هدف محقق نشود.

سوما، واشنگتن سیگنال خطرناکی را با این اقدامش به کشور‌های دیگر ارسال کرد. با تمایل به آمادگی برای دوران رقابت بزرگ قدرت‌ها، آمریکا به طور جدی در حال بازسازی آرایش نظامی خود برای دوران پس از جنگ سرد است. این کشور در حال حاضر تعدادی از معاهدات کنترل تسلیحات از جمله پیمان موشک ضد بالستیک و پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان برد را لغو کرده است. این اقدام جدید آمریکا نشان دهنده رویکرد مقابله‌ای آن  با رقبای استراتژیک خود خواهد بود.

بطور کلی در بهترین حالت، خروج از پیمان آسمان‌های باز، واشنگتن را در راهی برای یک مسابقه تسلیحاتی قرار می‌دهد و در بدترین حالت احتمال درگیری هسته‌ای را افزایش می‌دهد.

 دیگر پیمان‌های امنیتی روسیه و آمریکا که از سوی واشنگتن نقض شدند

تصمیم آمریکا برای خروج از پیمان آسمان‌های‌ باز در حالی است که آمریکا در آگوست ۲۰۱۹ از پیمان «منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» (INF) و خیلی قبل‌تر از آن در سال ۲۰۰۱، از پیمان «موشک‌های ضد بالستیک» (ABM) خارج شد.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۹ خروج کشورش را از پیمان «منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» (INF) با روسیه اعلام کرد. ترامپ ضمن اعلام این خبر، روسیه را متهم به نقض این پیمان کرد. او گفت: «روسیه متأسفانه این پیمان را محترم نشمرده و به همین دلیل ما این توافقنامه را فسخ کرده و از آن خارج می‌شویم.»

این پیمان در سال ۱۹۸۷ میان دو کشور شوروی و آمریکا بسته شده بود و هدف آن جلوگیری از تولید و همچنین نابودی موشک‌های هسته‌ای کوتاه‌برد و میان‌برد و همچنین موشک‌های نامتعارف هر دو کشور بود.

همچنین پیمان «موشک‌های ضد بالستیک» (ABM) بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی برای محدودسازی سیستم موشک‌های ضدبالستیک مورد استفاده در مقابل موشک‌های بالستیک یا جنگ‌افزارهای هسته‌ای بسته شده بود. این پیمان سیستم ضد موشک بالستیک مسکو و واشنگتن را به تعداد معدودی موشک محدود می‌ساخت اما آمریکا در سال ۲۰۰۱ از پیمان «منع موشک‌های ضد بالستیک» (ABM) نیز خارج شد.

پیمان «استارت نو» که توافقی برای کاهش تسلیحات استراتژیک دو جانبه میان آمریکا و روسیه است، روز هشتم آوریل ۲۰۱۰ (فروردین ۱۳۸۹) میان رئیس جمهور وقت آمریکا و همتای روس او در شهر پراگ، پایتخت جمهوری چک به امضا رسید. بر اساس این پیمان، دو طرف با کاهش زرادخانه هسته‌ای خود موافقت کردند.

پیمان «استارت نو» که آخرین و تنها پیمان کنترل تسلیحاتی باقیمانده میان آمریکا و روسیه به حساب می‌آمد در ۵ فوریه (۱۷ بهمن) به پایان می‌رسید، اما این دو کشور آن را برای ۵ سال آینده نیز تمدید کردند.

منابع

(۷ ژوئن ۲۰۲۱) /روسیه رسما از پیمان آسمان باز خارج شد

https://www.dw.com/en/russia-officially-withdraws-from-open-skies-treaty/a-۵۷۷۹۸۵۳۹

یوان شا (۲۳ نوامبر ۲۰۲۰) /خروج آمریکا از پیمان آسمان باز امنیت بین المللی را تضعیف می‌کند

https://news.cgtn.com/news/۲۰۲۰-۱۱-۲۳/U-S-withdrawal-from-Open-Skies-Treaty-Implications-for-the-future-VEutqUbiIE/index.html

(۲۹ مه ۲۰۲۰) /پیامد‌های خروج آمریکا از پیمان آسمان باز

https://thediplomat.com/۲۰۲۰/۰۵/implications-of-the-us-withdrawal-from-the-open-skies-treaty/

(۱۹ نوامبر ۲۰۲۰) /آمریکا در آستانه خروج از پیمان آسمان باز

https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/۲۰۲۰/۱۱/۱۹/the-looming-us-withdrawal-from-the-open-skies-treaty/

انتهای پیام/