به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، ورزش زورخانه‌ای یا ورزش باستانی و پهلوانی، نام مجموعه حرکات ورزشی بااسباب و بی‌اسباب و آداب و رسوم مربوط به آن‌هاست که در محدوده تاریخی و فرهنگی ایران از گذشته‌های دور تا کنون رواج داشته‌است؛ ورزشی که هیچ کشوری توان ادعا بر آن را ندارد و ایران را در بین سایر کشور‌ها یکه تاز می‌کند.

این ورزش برای پرورش جسم و آموزه‌های معنوی و ارتقای روح هم کاربرد دارد که با اصول اخلاقی در هم آمیخته و از افراد معمولی، پهلوان می‌سازد و از قدیمی‌ترین مظاهر فرهنگ باستانی ایران به شمار می‌رود.

جایی که در آن به ورزش باستانی می‌پردازند، زورخانه نام دارد که در این مکان علاوه بر ورزش زورخانه‌ای، کشتی پهلوانی نیز گرفته می‌شود.

ریشه آیین پهلوانی بر اساس گفته برخی از مورخان به زمان اشکانیان باز می‌گردد. اسطوره‌های پهلوانی در فرهنگ ایرانی، پهلوانان شاهنامه هستند.

پهلوانی در دوره بعد از اسلام با برخی مفاهیم اسلامی آمیخته گشت. علی فرزند ابوطالب در آیین پهلوانی بعد از اسلام معمولاً به عنوان نماد یک پهلوان کامل مطرح می‌شود.

در واقع این عنوان به فرد رشید و جوانمرد گفته می‌شود و از مهمترین ویژگی‌های یک پهلوان می‌توان به مواردی چون جوانمردی یا عیاری، ظلم ستیزی و  حق ستانی ضعیفان از زورمندان اشاره کرد.

پهلوانان ارزشمندترین طبقات اجتماع

از هزاران سال پیش تا کنون، پهلوانان از ارزشمد‌ترین طبقات اجتماعی بعد از موبدان در ایران به شمار می‌رفته‌اند و نزد عموم مردم محبوبیت داشته اند.

از آنجایی که جنگ‌آوری و رزم یکی از ارزش‌های دنیای باستان به شمار می‌آمد، پهلوانان به انواع فنون رزم مسلط بودند.

به تدریج و در گذر زمان، فنون رزمی در ورزش‌های آیینی در هم آمیخت و حالتی نمایشی پیدا کرد و افزوده شدن اصول اخلاقی به مجموعه این فنون نمایشی و رزمی سبب شد سبکی جدید به وجود بیاید که امروزه به مجموعه آن، آیین‌های پهلوانی یا ورزش‌های باستانی می‌گویند.

یک پهلوان نه تنها جنگاوری ماهر و ورزشکاری قوی بنیه است، بلکه به مهارت‌های ارتقای سطح معنوی روح نیز مسلط است.

همچنین پهلوان باید به ویژگی‌های اخلاقی از جمله جوانمردی، مهمان‌نوازی، دستگیری از ضعفا، کمک به فقرا، فروتنی و گشاده‌رویی مجهز باشد.

بیشتر بخوانید

• صعود بانوان فوتبالیست چهارمحال و بختیاری به لیگ برتر فوتبال

پهلوانی و قهرمانی

در آیین پهلوانی بیش از زورمندی و جنگاوری یک مبارز، خصوصیات مثبت اخلاقی او ملاک سنجش پهلوان است. یک پهلوان همیشه برنده هماورد و قهرمان نیست.

به‌طور مثال پوریای ولی که به عنوان یک پهلوان شناخته می‌شود در یک مبارزه از حریفی تازه‌کار به انتخاب خود شکست می‌خورد،

چون شب پیش از مبارزه صحبت‌های مادر او را شنیده‌است که شرایط پسرش و نیازش به بردن از پوریای ولی را می‌شنود.

جایگاه رزم در ورزش پهلوانی

کسانی بر این گمان هستند که مردان زورخانه در دوران باستان، آیین رزم هم می‌آموختند و می‌گویند ابزار و ورزش باستانی شباهت شگرفی به جنگ‌افزار روزگاران قدیم داشته است.

با گرزو میل چوبی زورخانه، سپر و تخته بسیار سنگین مشهور به سنگ و کمان و کباده زورخانه که با آن عضله می‌پرورانند، به عنوان جنگ‌افزار روزگاران قدیم استفاده می‌شدند.

در هر حال فنون رزم و ورزش، دیر زمانی است که هر یک به راه خود رفته‌اند حتی چرخ زدن هم آیین رزم خودش را دارد به‌طوری‌که جوانی که بر بزرگ‌تر خود کنده می‌کشد و از او خواستار است که نخست من می‌چرخم فلسفه آیین رزمی‌اش این است که می‌خواهد بگوید بگذار نخست من شهید بشوم؛ من خواستار جنگ در میدان هستم.

صفاری یکی از ورزشکاران این حرفه گفت: بیش از یک هزار و ۲۰۰ سال پیش که صلح نسبی بر ایران حکم فرما بود، جنگجویان ایرانی افزار‌های نبرد از جمله گرز، کمان و سپر را جهت آماده‌سازی بدن برای آینده، تبدیل به افزار ورزشی نموده به ورزش با آنان پرداختند.

زورخانه نماد تمدن ایرانیان

زورخانه، نماد تمدن ایرانیان است و ورزش زورخانه‌ای ریشه در تاریخ کهن و فرهنگ غنی ایران دارد. پس از ظهور اسلام، سیر تکاملی ورزش زورخانه‌ای شدت یافت و پس از اینکه فرهنگ ایران با عرفان اسلامی عجین شد و به اوج رسید، زورخانه بر پایه اعتقادات شیعه شکل گرفت.

ورزش زورخانه‌ای از قرن هشتم هجری قمری در هندوستان، پاکستان، عراق و آسیای میانه گسترش یافته و علاوه بر رشد و توسعه در ایران، امروزه با نمایش، آموزش و برگزاری مسابقات چند جانبه بین المللی، آسیایی، اروپایی، آفریقایی و جهانی در سطح دنیا معرفی شده است.

کشتی پهلوانی گل ورزش زورخانه‌ای

کشتی پهلوانی، گل ورزش زورخانه‌ای است که ریشه کشتی امروزی در دنیا محسوب می‌شود. انتخاب پهلوان کشور در گذشته، بیشترین هیجان ورزشی و پیامد‌های اجتماعی را در بر داشته است.

چون یک پهلوان فقط یک قهرمان کشتی نبوده که بر حریفانش پیروز شده باشد بلکه وظایف اجتماعی نیز برعهده وی بوده است.

اخلاق، کردار، منشور و زندگی پهلوانان در طول تاریخ نشان می‌دهد که عده‌ای فقط عنوان پهلوانی را به یدک می‌کشند و عده‌ای دیگر صفات پهلوانی را بر زندگی خود منطبق می‌کنند بنابراین بعضی پهلوانی‌ها جاودانه و بعضی زودگذر است.

حرکات پهلوانی فعالیت روزمره ایرانیان

ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزء فعالیت‌های اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده‌است. جامعه آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکارانی قائل می‌شد که برای قدرت بدنی و شجاعت روحی که در اختیار داشتند، شکرگزار بودند.

ورزشی به قدمت تاریخ ایران باستان

زورخانه درحدود ۷۰۰ سال پیش به وسیله پوریای ولیکه ظاهراً از مردم آذربایجان بوده، سازمان دهی شده‌است. با این حال بر پایه رفتار و منش تاریخی و اسطوره‌های ایران زورخانه می‌تواند دست کم در ایران تاریخی بسیار کهن‌تری داشته باشد.

جایگاه زورخانه پس از اسلام در زنده‌کردن فرهنگ و آیین افتادگی و برادری که از عهد باستان در ایران رواج داشته‌است، اهمیت ویژه دارد.

روزی به نام فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای

بیستم خرداد ماه یا ۱۷ شوال را روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای می‌دانند. این روز، نماد شجاعت و جوانمردی حضرت علی (ع) است که توانست عمر بن عبدود، نماد شرک و بت پرستی را شکست دهد.

حضرت علی (ع) که نماد جوانمردی و بزرگی در تاریخ جهان است، در میان شیعیان جایگاه والایی دارد. به همین دلیل ۱۷ شوال را روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای نامیده‌اند چرا که ورزش زروخانه‌ای نماد جوانمردی، فروتنی، تواضع و بزرگی است.

باستانی کاران به یاد مولایشان علی (ع) مشق پهلوانی می‌کنند

بیش از یک هزار و ۴۰۰ ورزشکار که در این گود مقدس به انجام فعالیت‌های پهلوانی می‌پرداختند، در دوران کرونا هم با تهیه و توزیع بسته‌های معیشتی و کمک‌های مومنانه به یاد مولایشان علی (ع) مشق پهلوانی می‌کنند.

سهراب مهدیان عضو شورای راهبردی و کمیته مرشدان فدراسیون ورزش‌های پهلوانی گفت: بیش از ۵۰ بسته معیشتی با اعتباری بالغ بر ۶۰ میلیون ریال توسط ورزشکاران این حرفه تهیه و بین نیازمندان و آسیب دیدگان از کرونا در استان توزیع می‌شود.

او افزود: تجلیل از مرشدان، تجلیل از رزمندگان ورزشکار، تجلیل از خانواده شهدا، تجلیل از پرستاران و کادر درمان از برنامه‌های در دست اجرا در هفته پهلوانی است.

ثبت جهانی آیین‌های پهلوانی

پرونده ثبت جهانی آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای به کوشش فدراسیون ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تدوین شد و در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۹ برابر با ۱۶ نوامبر ۲۰۱۰میلادی، در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت جهانی رسید.

دیرینگی فرهنگ کشتی در ایران

ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزء فعالیت‌های روزانه ایرانیان در دوران باستان بوده‌است. جامعه آن روزگار ارج ویژه‌ای به ورزشکاران خود می‌نهادند و آنان با داشتن نیروی بدنی و دلاوری در هنگام نیاز برای دفاع از خانواده و سرزمین خود آماده جانفشانی بودند.

پهلوانان جایگاهی ویژه در میانه نبرد‌ها داشتند و گاه سرنوشت جنگ‌ها را هم رقم می‌زدند؛ بدین سان که پهلوان‌های دو سوی جنگ بدون درگیر شدن لشکر‌ها و با یک رقابت پهلوانی سرنوشت جنگ را مشخص می‌کردند.

نام کشتی از کمربندی به نام کُستی گرفته شده که زرتشتیان به کمر خود می‌بستند و در برابر کانون آتش به نیایش می‌پرداختند. کشتی گرفتن به معنی کمر یکدیگر را گرفتن است. اصل آن در زبان پهلوی، کُستیک و در زبان فارسی دری گُشتی خوانده می‌شود.

پهلوانان، کُستی را سه بار بر کمر می‌بستند که یادآور سه اصل زرتشت یعنی «گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک» بود.

جز منابع زرتشتی، نوشته‌های تاریخ‌نگاران یونانی و رومی و نیز شاهنامه فردوسی، نیز بر دیرینگی فرهنگ کشتی و پهلوانی در ایران اشاره کرده‌اند.

آداب ورزش زورخانه‌ای

ورزش زورخانه‌ای آداب و سنتی خاص دارد. آداب و سننی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای دوره باستانی و تاسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خُلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزشکاران برمی‌انگیزد یا نیرو می‌بخشد.

این ویژگی‌های نیک و در قالب شعر‌ها و داستان‌هایی به صورت آهنگین و به همراهی ضرب زورخانه که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی مرشد خوانده می‌شود.

ورزش کاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد، جست و خیر می‌کنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش می‌گذارند.

زورخانه مسجد دوم شیعیان

شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است به‌طوری‌که شیعیان معتقدند زورخانه مسجد دوم شیعیان است. این ورزش در بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف و با اصول زیادی همراه است. به‌طور مثال تمامی حرکات با اجازه از ساداتو پیش کسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف هست انجام می‌شود.

عقیل مرشد سید مصطفی محسنی دهکردی گفت: یکی دیگر از اصلی‌ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی را مثل فروتنی و از خود گذشتگی، مروت، مردانگی، سفره داری، پاکیزگی، کمک به فقرا و تنگ دستان و دیگر صفات پهلوانی را رعایت کند.

گل‌ریزان در فرهنگ پهلوانی

یکی از رسم‌های شیرین و معروف زورخانه گل‌ریزان است که در جشن‌ها و اعیاد و میلاد‌های چهارده معصوم و در برخی موارد برای قدردانی از زحمات پیشکسوتان گرفته می‌شود و در آخر دو جوان دو طرف لنگی را گرفته و دور گود می‌چرخندتا مردم پول در آن بیندازند.

حرکات و آداب در ورزش زورخانه‌ای

ورود به گود در ورزش زورخانه‌ای آدابی مخصوص دارد. به این ترتیب که نخست ورزشکاران در زورخانه به ترتیب کسوت و در مسابقات با نظر مربی وارد می‌شوند و به ترتیب مراحل زیر را انجام می‌دهند:

رخصت قبل از ورود به گود، زمین بوسی، ورود به گود، برداشتن تخته شنو، جرگه زدن و کنده زدن «سلام باستانی»، شنو رفتن، نرمش پشت تخته، میل گیری، پا زدن، دعا کردن، کباده زدن، چرخ زدن، سنگ گرفتن و سنگ.

سلسله مراتب در زورخانه

پهلوانی مقامی نیست که یک شبه به دست آید. برای رسیدن به این مقام سال‌ها ورزش و تمرین و پرهیزگاری لازم است. در زورخانه متناسب با سن افراد و مدتی که از حضورشان در صحنه ورزش‌های باستانی می‌گذرد، سلسله مراتبی وجود دارد. مرشد مسئول اجرای تشریفات مربوط به این سلسله مراتب به شمار می‌رود.

منصور بنی مهدی یکی دیگر از باستانی کاران گفت: اگر فردی که وارد زورخانه می‌شود تازه کار و یا غیر ورزشکار باشد، مرشد فقط می‌گوید خوش آمدی.

او افزود: اگرتازه‌وارد، سابقه دارباشد، مرشد پس از گفتن خوش آمدید از حضار طلب می‌کند که برای ورود او صلوات بفرستند.

بنی مهدی اضافه کرد: اگر تازه وارد، پیش‌کسوت باشد، مرشد می‌گوید صفای قدمت. سپس از حضار می‌خواهد برای او صلوات بفرستند و بعد به افتخار پیش‌کسوت ضرب می‌گیرد.

او ادامه داد: اگر تازه‌وارد پهلوان باشد، مرشد افزون‌بر ادای تشریفات مربوط به درجه پیش‌کسوت، زنگ را نیز به احترام او به صدا در می‌آورد.

رتبه‌ها در ورزش زورخانه‌ای

در ورزش زورخانه‌ای هم مانند برخی از ورزش‌ها مثل کاراته و کونگ فو، افراد با گذشت تعداد سال‌هایی که در زورخانه ورزش می‌کنند، به درجاتی می‌رسند و ورزشکاران بر اساس رتبه‌ای که دریافت می‌کنند حرکات را به نوبه خود انجام می‌دهند.

• رتبه یک: ورزشکار بعد از یک سال ورزش کردن به هنگام چرخ زدن مرشد برای او منکری می‌فرستد و می‌گوید: (بر منکر علی و دیگران لعنت بیش باد)

• رتبه دو: ورزشکار بعد از سه سال ورزش کردن به هنگام چرخ زدن مرشد برای او صلوات می‌فرستد.

• رتبه سه: ورزشکار بعد از شش سال ورزش کردن و داشتن حداقل ۱۸ سال سن، به هنگام بالا و پایین آمدن از گود مرشد برای او صلوات می‌فرستد.

• رتبه چهارم: ورزشکار بعد از ۱۲ سال ورزش کردن و داشتن حداقل ۲۲ سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه مرشد برای او صلوات می‌فرستد.

• رتبه پنجم: ورزشکار بعد از ۱۵ سال ورزش کردن و داشتن حداقل ۲۵ سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گود مرشد برای او ضرب می‌نوازد.

• رتبه ششم: ورزشکار بعد از ۱۸ سال ورزش کردن و داشتن حداقل ۲۸ سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه مرشد برای او ضرب می‌نوازد.

• رتبه هفتم: ورزشکار بعد از ۲۴ سال ورزش کردن و داشتن حداقل ۳۲ سال سن به هنگام چرخ زدن مرشد برای او زنگ می‌زند.

• رتبه هشتم: ورزشکار بعد از ۳۲ سال ورزش کردن و داشتن حداقل ۴۲ سال سن به هنگام بالا و پایین آمدن از گود مرشد برای او زنگ می‌زند.

• رتبه نهم: ورزشکار بعد از ۴۵ سال ورزش کردن و داشتن حداقل ۶۵ سال سن به هنگام آمدن و رفتن از درب زورخانه مرشد برای او زنگ می‌زند که به این ورزشکاران زنگی می‌گویند که تعدادشان در کشور بسیار کم است.

سید بودن و داشتن مقام در مسابقات به کسب کردن رتبه قبل از زمان موعود تأثیر دارد. ورزشکار بعد از کسب کردن رتبه جدید، امتیازات رتبه قبل نیز برایش به احتساب می‌آید.

بازشناسی فرهنگی هنری ورزش زورخانه‌ای

بنیاد فردوسی پس از بستن تفاهم‌نامه همکاری‌های فرهنگی و اجرایی با فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران توانسته‌است، فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای را در ایران و جهان به گونه فرهنگی هنری معرفی نماید.

مهم‌ترین دستاورد‌های بازشناسی فرهنگی هنری ورزش زورخانه‌ای از سوی بنیاد فردوسی عبارت‌انداز:

• همکاری در برپایی سومین جشنواره شاهنامه‌خوانی عشایری و آیین‌های پهلوانی در فرهنگستان هنر.

• همکاری در برگزاری نخستین جشنواره مرشدان برتر ایران برای تقدیر از مرشدان زورخانه.

• همکاری در برگزاری گردهمایی هزاره شاهنامه در فرهنگستان علوم اتریش همراه با اجرای طرح ضرب و نقل با حضور تیم ملی ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران.

• همکاری در برپایی دو دوره، آیین روز ملی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای در تالار وحدت و برپایی هفته هنر پهلوانی درخانه هنرمندان ایران و....

به همین منظور بنیاد فردوسی، به عنوان برترین سازمان مردم‌نهاد ایران در زمینه ترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای معرفی شده‌است.

جایگاه امروزی ورزش باستانی

اگر چه شاید امروزه ورزش باستانی دارای رونق کم‌تری باشد، اما هنوز هم برای کسانی که در گود‌های زورخانه پیر شده‌اند خاطره‌انگیز است. در چهارمحال و بختیاری ۱۲ زورخانه و شش سالن ورزشی فعال است.

ورزش زورخانه‌ای امروزی با ورزش چند سال اخیر تفاوت بسیاری از نظر ظاهری و نوع ورزش کرده‌است.

به‌طور مثال استفاده از لنگ در ورزش باستانی از سوی فدراسیون این ورزش ممنوع شده‌است. اما در شهر‌هایی مانند کرمانشاه و اراک (در زورخانه متقین) هنوز از لنگ استفاده می‌شود.

امروزه مسابقات ورزش باستانی به صورت تیمی در یکی از شهر‌های ایران صورت می‌گیرد که در آن هر تیم شامل ده نفر شامل یک مرشد، هشت ورزشکار و یک میاندار است که ورزش را با پیچیدگی بسیار زیادی نسبت به ورزش ساده زورخانه‌ای انجام می‌دهند.

کلام آخر

فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای به عنوان میراث معنوی ایرانیان شناخته می‌شود که قدمت باستانی داشته و در تفکرات و عقاید تک تک مردم ایران جا خوش کرده است.

با ظهور اسلام و رشد باور‌های دینی، فرهنگ پهلوانی از میان داستان‌های باستانی شاهنامه بیرون آورده شد و در زورخانه‌ها با عنوان ورزش زورخانه‌ای به حیات خود ادامه می‌دهد.

با حمایت بیشتر مسئولان، چه بسا روزی برسد که پرچم این ورزش ناب و غنی ایرانی در بلندترین قله ورزش دنیا به احتزاز در بیاید.

پهلوانی یک نماد است که هر انسانی روی این کروه خاکی می تواند آن را داشته باشد فقط کافی است که صفات پاک و نیک انسانی را در وجود خود پیدا کند.

گزارش از عرفانه نعمتیان

انتهای پیام/ع