به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، منطقه حفاظت شده ساریگل به عنوان یکی از غنی‌ترین مناطق زیستی و باارزش کشور به شمار می‌آید و در برگیرنده تنوع گسترده‌ای از گیاهان و جانوران و انواع زیستگاه‌ها و چشم انداز‌های متنوع است.
ساریگل رویشگاه نمونه‌های زیادی از انواع گیاهان دارویی و صنعتی است. باتوجه به تنوع زیستی و اکولوژیکی آن، نه تنها درآینده بخاطر چشم انداز‌های زیبایش می‌تواند پاسخگوی نیاز‌های گردشگری منطقه باشد، بلکه به عنوان یکی از غنی‌ترین ذخیره گاه‌های ژنتیکی از جایگاه ویژه‌ای در ارتباط با موارد علمی و تحقیقاتی برخوردار خواهد بود.
اینجا طبیعت خلاصه تمام زیبایی ها است
تصمیم گرفتم برای تهیه این گزارش راهی این منطقه شوم سپیده دم راهی شدم. بوی خوش بهار همه جا پراکنده است و انسان را مدهوش این فصل سراسر شکوفه می‌کند. نم باران شب گذشته هنوز در خیابان‌ها به چشم می خورد و وزش ملایم نسیم صبحگاهی خواب را از چشمان می‌ربود.
استان خراسان شمالی علیرغم کوهستانی بودن و البته سوز سرمای زمستان، به بهار که می‌رسد مهربان می‌شود.
خروجی شهر دشت‌های سرسبز و باغ‌های پر از شکوفه خودنمایی می‌کند. سرسبزی آغاز شده و من در تصور رسیدن به سرچشمه این زیبایی‌ها سر از پا نمی‌شناسم.
بیشتر بخوانید
پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل در جنوب شرقی شهرستان اسفراین واقع است. مساحت پارک در حدود ۷۰۳۷ هکتار و منطقه حفاظت شده مساحتی بالغ بر ۲۱ هزار و ۳۰۰ کیلومتر، دارای اقلیم خشک میباشد. این منطقه در گذشته به نام «منطقه حفاظت شده شاه جهان» بوده است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به منطقه ساریگل تغییر نام و به صورت رسمی در شهریور ماه سال ۱۳۵۳ تحت حمایت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.
زیبایی‌های بی حدوحصر این منطقه تمام شدنی نیست، در حاشیه منطقه ساریگل روستا‌هایی با قدمت سالیان دراز بشارت حیات و زندگی را به انسان می‌دهد
سکونت‌گاه‌های موجود منطقه روستای گنجدان، روستای دهنه اجاق که در حاشیه این منطقه قرار گرفته است. این روستا‌ها که سال‌های گذشته و قبل از احداث جاده‌های عشایری تنها در فصل تابستان مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت با احداث جاده عشایری رونق بیشتری گرفته است. از موارد فوق که بگذریم تعارض سکونتی قابل توجهی در این منطقه باستثنای اسکان موقت عشایر و دامداران طی فصل ییلاق دیده نمی‌شود.
منطقه حفاظت شده ساریگل یکی از بکرترین مناطق برای دیدن حیات وحش است وارد منطقه که می‌شوی دیدن سنجاب، خرگوش و... کار چندان سختی نیست.
ساریگل منطقه‌ای با زیستگاه‌های متنوع کوهستانی
به ساریگل که رسیدم پیرمردی با موی سپید و دستان پینه بسته نظرم را جلب کرد. به سراغش رفتم و از او اطلاعاتی درباره ساریگل خواستم.
نامش را پرسیدم، با روی گشاده لبخندی زد و گفت:به من بگو باباعلی
باباعلی مهربان بود، سفره ساده و بی آلایشش را پهن کرد و از من خواست لقمه‌ای نان و ماست محلی میهمانش باشم.
باباعلی چندتایی گوسفند برای چرا آورده بود.
از او درباره ساریگل پرسیدم و او چنان با اشتیاق این منطقه را توصیف کرد که می‌شود کتاب گردشگری این منطقه تالیف کرد.
به گفته باباعلی پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل منطقه‌ای با زیستگاه‌های متنوع کوهستانی مرتفع و سرد، تپه ماهور‌های معتدل و سطح کم جلگه‌ای با اقلیمی نسبتا گرمتر در مقایسه با نواحی کوهستانی منطقه است.
باباعلی در ادامه گفتگو با خبرنگار ما، افزود:به فصل بهار که می‌رسیم اهالی منطقه که مجوز چرای دام را دارند دام هایشان به منطقه حفاظت شده ساریگل می‌آورند.
باباعلی به فعالیت خوب محیط بانی در منطقه اشاره و عنوان کرد:بخاطر وجود محیط بانان و فعالیت شبانه روزی آنان امنیت خوبی در این منطقه وجود دارد.
از باباعلی خداحافظی کردم به گشت گذار در منطقه ادامه دادم.
اختلاف ارتفاع بین پست‌ترین نقطه در دشت جنوبی (هزار و ۲۵۰متر) و مرتفع‌ترین نقطه در کوهستان‌های جنوب (۳ و ۵۰ متر) به حدود ۱۸۰۰ متر بالغ می‌گردد و این اختلاف ارتفاع اکوسیستم‌های متنوعی را در این منطقه ایجاد نموده که به تبع آن بر تنوع زیستی منطقه افزوده شده به طوری که بسیاری از گونه‌های گیاهی مناطق گرم و سرد را در ساریگل می‌توان مشاهده نمود.
در کف دره‌ها گونه‌های درختی و درختچه‌ای زرشک، بید، انجیر و گردو و در مناطق مرتفع گونه‌های ارس به صورت پراکنده و انبوه به وفور دیده می‌شود.
زیستگاه مهم قوچ اوریال / مهمترین قلل پارک ملی ساریگل
بلندترین قله ساریگل به نام کلنگاه با ارتفاع ۲ هزار و ۷۹۷ متر از سطح دریا است. ارتفاعات کلنگاه، قزل قلعه و دره گاویان تنها زیستگاه‌های کل و بز منطقه حفاظت شده ساریگل هستند و سایر نقاط این ناحیه مخصوصا ارتفاعات صیاد و کلوخی و زول از زیستگاه مهم قوچ اوریال است.
قله بیل باقلی با ارتفاع ۲ هزار و ۹۱۶ متر، قله صیاد ارتفاع ۲ هزار و ۴۱۹ متر، قله قوچ قلاقی ارتفاع ۲ هزار و ۴۴۱ متر، قله قره داش ارتفاع هزار و ۷۷۵ و شرقی‌ترین و مرتفع‌ترین قله این منطقه کرکزو که ارتفاع آن از سطح دریا ۲ هزار و۸۹۳ متر، از مهمترین قلل منطقه حفاظت شده ساریگل است.
آب همیشه آبادانی است/مهمترین چشمه‌های جوشان ساریگل
آب مظهر پاکی، زیبایی و عامل حیات بخش، تمام موجوادت است. آب همواره از تقدس و احترامی خاص برخوردار بوده و سرمنشاء حیات است.
این منطقه با توجه به بارش خوب سالانه و نوع بارش که مخصوصا طی فصل زمستان به صورت برف میباشد، خوشبختانه از نظر منابع آبی با محدودیت مواجه نبوده و آب به عنوان یک عامل محدود کننده در این منطقه مطرح نمی‌باشد.
در این منطقه علاوه بر فراوانی چشمه‌ها که از توزیع نسبتا خوبی برخوردارند، تعدادی از دره‌های منطقه دارای جریان دائم آب با دبی‌های متفاوت است. این وضعیت علاوه بر این که تنوع گونه‌های زیستی گیاهی و جانوری منطقه را گسترش داده و چشم انداز‌های زیبایی را ایجاد نموده که بر جذابیت منطقه افزوده است.
احداث سد بر رودخانه سر چشمه که از مرز شمالی منطقه می‌گذرد زیستگاه مناسبی را برای تعدادی از گونه‌های آبزی فراهم کرده است.
آق چشمه، چشمه پولاد، چشمه چهل مرغ، چشمه ترکال، چشمه آلبلاغ، گاو ارکی، چشمه یاق، شفتا لستان، چشمه کلوخی از جمله‌ی این چشمه‌های فعال منطقه حفاظت شده ساریگل است.
رودخانه گنجدان که از روستای گنجدان در منطقه حفاظت شده ساریگل شروع شده و در جهت شمال ادامه یافته و در روستای قلعه سفید پس از سیراب کردن اراضی گنجدان، قلعه سفید و مقداری از بیدواز در محل قلعه سفید به رودخانه اردغان می‌پیوندد.
پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده ساریگل
پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل با بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی از تنوع گیاهی مطلوبی برخوردار است. قسمت عمده گیاهان منطقه را گونه‌های گلدار تشکیل می‌دهند و از بازدانگان گونه شاخص در این منطقه ارس میباشد که به صورت تنک تا پراکنده از ارتفاع حدود ۱۶۰۰ متر به بالا در سرتاسر منطقه مشاهده می‌شود.
بیشتر بخوانید
این منطقه از نظر جغرافیای گیاهی بر اساس تقسیم‌بندی در منطقه رویشی ایران تورانی واقع گردیده است. بخش عمده‌ای از منطقه از اقلیم استپی سرد برخوردار است و جامعه گیاهی آن خصوصیات این اقلیم را دارا میباشد.
باریجه که مهمترین گیاه با ارزش منطقه ساریگل با اسم علمی Ferula gamosa میباشد گیاهی است پایا از خانواده چتریان Umbellifera که در اصطلاح محلی به آن قسنی اتلاق می‌شود و رویشگاه عمده آن آلبلاغ ترکان مهرگه، در قسمت شمالی منطقه ساریگل است.
گیاه غالب پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل درمنه است که به صورت درمنه دشتی در قسمت جنوبی و درمنه کوهی در کوهستان‌های منطقه دیده می‌شود. پس از درمنه گونه غالب کلاه میرحسن و گون که این دو گونه گیاهی عمدتا در کوهستان‌های شمالی منطقه دیده می‌شوند. در برخی از دره‌ها و مناطق مرتفع‌تر منطقه گونه‌های جنگلی از تنک تا نسبتا متراکم مشاهده می‌شود.
در ساریگل جنگل به معنای واقعی وجود ندارد، ولی دربرخی از دره‌ها و مناطق مرتفع‌تر گونه‌های جنگلی مشاهده می‌شود که در این جنگل‌ها گونه غالب درخت "ارس" است که در گذشته‌های دور به صورت جنگل‌های انبوه در منطقه وجود داشته است. پس از ارس، زالزالک، زرشک و نسترن وحشی جزو درختچه‌های جنگلی محسوب می‌شوند.
سوابق حاکیست در گذشته منطقه ساریگل پوشیده از جنگل‌های انبوه "ارس" و "زالزالک" بوده واین جنگل‌ها توسط انسان جهت مصارف خانه سازی، سوخت و علوفه تخریب شده است. طی سال‌های اخیر با جایگزین شدن سوخت‌های فسیلی به جای چوب خوشبختانه از فشار تخریب جنگل‌ها کاسته شده، ولی در عین حال هنوز هم چوب بیشترین درصد سوخت دامداران و عشایر تشکیل می‌دهد. سقف ۷۵% خانه‌های قدیمی روستا‌های اطراف منطقه از چوب ارس ساخته شده است.
در حال حاضر حدود ۲۰۰۰ هکتار از اراضی منطقه را جنگل‌های تنک از نوع ارس پوشانده است.
مهمترین گیاهان پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل عبارتند از: کلاه میرحسن، گل قاصد، عیس گل، نسترن، علف هفت بند، آلبالو وحشی، توت روباه و گیاهان دارویی منطقه شامل: اسفند، پونه، تلخه، گل گندم، خارشتر و گیاهان سمی شامل تلخه، زنبق، آلاله، ارزان، چوبک و لوبیای وحشی می‌باشند.
گونه‌های شاخص جانوری ساریگل چیست؟
پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل به لحاظ تنوع توپوگرافی و منابع آب نسبتا فراوان از تنوع جانوری قابل توجهی برخوردار است.
در سال‌های گذشته ناحیه دشتی پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل که در جنوب آن با حدود ۲۰۰۰ هکتار وسعت قرار گرفته زیستگاه گونه حمایت شده آهو بوده و جمعیت زیادی از این گونه در گله‌های متعدد پراکنده بوده است، که طی سال‌های اخیر به علت گسترش روستا‌ها و چرای مفرط دام و تخریب، این زیستگاه و جمعیت آهو در این منطقه تقریبا از بین رفته است.
قوچ و میش منطقه از نوع اوریال بوده و تا حدودی توانسته است خود را حفظ نماید، این گونه که زیستگاه آن محدود به نواحی شمال شرق کشور و عمدتا خراسان، در این ناحیه از جمعیت نسبتا پایداری برخوردار گشته است.
پستانداران
مهمترین پستانداران پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل عبارتند از: پلنگ، کفتار، گرگ، کاراکال، روباه معمولی، گربه وحشی، قوچ اوریال، کل و بز، آهو، گراز، سمور، رودک، خارپشت، موش، دوپا، هامستر، تشی، سنجاب، خرگوش. برابر آخرین سرشماری سال ۸۱ جمعیت قوچ و میش منطقه ۱۸۱۴ راس برآورد شده است.
برابر آخرین سرشماری انجام شده در سال ۱۳۸۱ که توسط ۱۳ گروه در یک روز انجام شد، جمعیت پستانداران مشاهده شده عبارت بود از:قوچ ۲۸۵ راس، میش ۸۲۸ راس، کل ۱۵ راس، بز ۴۳ راس، آهو ۱۸ راس.
خزندگان
از جمله خزندگان منطقه راسته مار‌ها هستند که عبارتند از: کور مارشنی، مارآتش (مار سرجه)، آلوسر، مار جعفری، افعی.
پرندگان
از ۵۰۲ گونه پرنده شناخته شده در کشور ۷ گونه در این منطقه مشاهده می‌شود. پرندگان این منطقه عبارتند از: پیغوی کوچک، سنقر سفید و خاکستری، عقاب پریا، عقاب دوبرادر، عقاب طلایی، هما، کرکس، لیل، دلیجه، شاه بوف، مرغ حق جنوبی، بحری، بالابان، کبک، تیهو، قرقاول، چاخلق، کوکرشکم سیاه، قمری معمولی، شبگرد معمولی، بادخورک معمولی، زنبورخور، سبزقبا، هدهد، چلچله رودخانه ای، چلچله کوهی، چکاوک، دم جنبانک زرد و ابلق، سنگ چشم دم سرخ، سنگ چشم خاکستری، سار، زاغی، زاغ نوک سرخ، صعوه کوهی، صعوه ابرو سفید، سسک باغی، مگس گیر سینه سرخ، دم سرخ کوهی، کمرکلی بزرگ، سهره یال سرخ، زردپره گونه سفید، زردپره مزرعه، گنجشک سینه سیاه و تعدادی گونه بومی دیگر.
ماهیان
بعضی از انواع ماهی در آب‌های منطقه و مجاور آن از خانواده کپور ماهیان Cobitidae دیده می‌شود، که دو گونه Nomalaptuhus و N.Cristatu از جنس Noemacheilus بیشترین فراوانی را دارا می‌باشند.
ساریگل مهمترین زیستگاه پلنگ
جعفری رئیس اداره حیات وحش خراسان شمالی گفت:پارک و منطقه حفاظت شده ساریگل، پارک ملی سالوک و منطقه حفاظت شده قرخود از بهترین زیستگاه‌های پلنگ در کشور است، اما منطقه حفاظت شده ساریگل اسفراین از پرتراکم‌ترین زیستگاه‌های این گونه ارزشمند در جهان است.
جعفری افزود:بیشتر کوهستان‌های این استان زیستگاه پلنگ است و این استان به لحاظ جمعیت این گربه‌سان زیبا وضعیت مطلوبی دارد.
او افزود:نحوه سرشماری از گونه‌های پستانداران و علف خوار‌ها باید براساس مشاهدات عینی و دوربین‌های تله‌ای در طول شبانه روز باشد.
رئیس اداره حیات وحش خراسان شمالی اظهار کرد:البته نمی‌توان آمار دقیقی از جمعیت پلنگ در استان ارائه داد، پلنگ حیوانی شبگرد و منزوی است و عمدتا خود را مخفی می‌کند از این رو، کمتر مشاهده می‌شود، اما در چند سال گذشته، طعمه‌های طبیعی و دوربین‌های تله‌ای کار گذاشته شده در ساریگل اسفراین، تصاویر متعددی از پلنگ ثبت کرده که آمار نسبتا خوبی از این گونه جانوری در استان محسوب می‌شود.
جعفری در خصوص چرای دام در این مناطق گفت:در پارک ملی ساریگل چرای دام وجود ندارد، اما در منطقه حفاظت شده در ساریگل، قرخود، سالوک و گلیل و سرانی دامداران برای چرای دام باید پروانه چرای دام داشته باشند.
به گفته جعفری مجوز چرای دام را باید از منابع طبیعی دریافت کرد که این مجوز برای برخی از فصول صادر می‌شود.
او در ادامه به برداشت گیاهان دارویی اشاره و عنوان کرد:باریجه مهمترین گونه گیاهان دارویی در منطقه است و برداشت این گیاه و دیگر گونه‌ها نیز باید با مجوز منابع طبیعی صورت گیرد.
بی عشق حتی باران هم بوی تشنگی می‌دهد/محیط بان سبز پوش بی ادعا
امروز هم بدون اینکه کسی بداند ساعت‌ها کوه را برای حفاظت از کل و کبک و سهره سپری میکنم، آتش دامن درخت و گون را خاموش می‌نمایم، آبشخور را تمیز و پر آب میکنم و بدون اینکه کسی خستگیم را خسته نباشید بگوید روزم سپری می‌شود. شاید همین چند کلمه درست‌ترین معرفی برای محیط بانان بی ادعاست.
صالحی فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان گفت:در منطقه ساریگل ۳ پاسگاه حفاظت محیط زیست با ۸ محیط بان مشغول به خدمت هستند.
او افزود:حفاظت و نگهبانی از منطقه ساریگل بصورت شبانه روزی و باگشت زنی حداقل ۴ تا ۵ محیط بان انجام می‌شود.
صالحی افزود:پارک و منطقه حفاظت شده ساریگل منحصر به فردترین زیستگاه پلنگ در شمال شرق کشور به شمار می‌رود.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان در خصوص شکار در این منطقه گفت:آمار تفکیکی از شکار در مناطق حفاظت شده وجود ندارد، اما متاسفانه شکار غیر مجاز وجود دارد و محیط بانان هر از گاهی درگیر می‌شوند.
صالحی در ادامه به جرائم کیفری شکارغیرمجاز اشاره و عنوان کرد:جریمه‌ی شکارچیان بنا به دستور مقام قضایی و میزان جرم اعلام می‌شود، اما جریمه نقدی شکار پلنگ ۱۲۰ میلیون تومان است.
او با بیان اینکه مناطق تحت حفاظت ذخیره گاه ژنیتیکی محسوب می‌شوند، افزود: حفاظت و محیط زیست و افراد شاغل در این حوزه با همیاری مردم موظف به پاسداری از این میراث طبیعی هستیم.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان با اشاره به اینکه حفاظت از محیط وظیفه ذاتی هر انسانی است، اظهار کرد:مجموعه فعالیت حفاظت محیط زیست تنها به حوزه حیات وحش خلاصه نمی‌شود و حفظ و نگه داری از منابع غنی گیاهان دارویی از دیگر وظایف این سازمان به شمار می‌رود.
صالحی در خصوص جمع آوری گیاهان دارویی توصیه‌های به طبیعت دوستان کرد و گفت:فرهنگ اشتباهی که در جمع آوری گیاهان دارویی بین مردم رواج دارد ریشه کنی این گیاهان است که سبب می‌شود این گیاهان که منابع غنی دشت های ما محسوب می‌شوند در گذر زمان رویش مجدد نداشته باشد.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان در پایان از مردم خواست در جمع آوری گیاهان دارویی دقت بسیاری داشته باشند تا آسیبی به بافت اصلی گیاهان وارد نشود و گیاهان سطحی و به میزان کم جمع آوری شود و ریشه گیاهان حفظ شود.
تمام مناطق حفاظت شده و پارک‌های ملی ذخیره گاه‌های ژنیتیکی محسوب می‌شوند و آسیب رساندن به مکان و حیات وحش این مناطق در نهایت به خودمان ضربه می‌زند، شکار بی رویه و غیرمجاز، قطع بی رویه درختان در مناطق جنگلی، آتش سوزی‌های گاه عمدی، زخم زباله‌های سرگردان ناشی از یک روز خوش در طبیعت همگی از عواملی است که آلودگی زیست محیطی را به همراه دارد و نسل‌های بعدی را از تماشای این همه زیبایی محروم می‌کند.
اما هنوز هم دیر نشده و ماهی گرفته شده از آب، اینبار هم هر زمان باشد تازه است؛ اینجا هم همت ما در حفظ محیط زیست است که از هر لحظه‌ای آغاز شود نتیجه خواهد داد فقط کافی است یاد بگیریم به طبیعت و محیط اطراف خود احترام بگذاریم.
نویسنده گزارش اکرم دانش طلب
انتهای پیام/د
