شمشاد جنگلهای شمال؛
انقراض به تاخت پیش می‌رود و احیای کم رمق به دنبال آن!
شمشاد خزری یکی از مهمترین گونه‌های درختی جنگلهای هیرکانی است که به دلیل تخریب رویشگاه‌های آن جزو گونه‌های در حال انقراض محسوب می‌شود.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری، نه جنگلهای شمال و نه گونه‌های منحصر به فرد در آن، هیچ یک در امان نیستند و سال هاست تهدیدات انسانی و غیرانسانی در برهم زدن آرامش خطه سرسبز شمال ایران در رقابت بوده اند.
بنابر آمار ارائه شده سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، از گستره قریب به یک میلیون و ۹۴۰ هزار هکتاری جنگلهای شمال، دو درصد یعنی ۴۲ هزار هکتار آن دارای پوشش گیاهی شمشاد است و این درخت‌های همیشه سبز یکی از گونه‌هایی هستند که در یک دهه گذشته به سرعت سمت خشکی می‌روند.
فصل خزان شمشاد‌ها از چه سالی کلید خورد؟
شمشاد از گونه‌های منحصربه فرد جنگلهای هیرکانی است که رویشگاه آن منحصر به جنگلهای شمال کشور است و در دنیا با نام شمشادهای هیرکانی شناخته می‌شود.
شمشاد هیرکانی در جنگلهای استان‌های گیلان، مازندران و گلستان می‌روید، به تغییرات ایجاد شده در اکوسیستم، حساسیت بالایی نشان می‌دهد و به دلیل تخریب جنگل‌ها در ارتفاعات پایین و ناسازگاری با ارتفاعات بالا محدودیت رویشگاه دارد.
اوایل دهه ۹۰ بود که رسماً آلودگی درختان شمشاد به نوعی بیماری قارچی تایید شد و هرچند این بیماری نخستین بار در جنگلهای آستارا و تالش دیده شد، اما خیلی زود پهنه بزرگی از شمشادستان‌های جنگل شما را در بر گرفت.
سوختگی، ریزش برگ‌ها و خزان یکنواخت نهال‌ها، درختچه‌ها و درختان، بلایی بود که بیماری بلایت بر سر شمشاد‌ها آورد و فقط در حوزه منابع طبیعی-نوشهر نزدیک به ۵هزار هکتار از سطح شمشادستان را خشکاند.
اما ماجرا به همین جا ختم نشد و ۵ سال بعد سروکله آفتی جاندار به نام شب پره پیدا شد، در واقع این آفت آمد تا شمشادهای باقیمانده را اسیر خود کند.
شب‌پره شمشاد که آفتی وارداتی است، برای نخستین بار در ایران در توده‌های شمشاد شهرستان چالوس مشاهده شد. لارو این آفت از طریق تغذیه از برگ، پوست و سرشاخه‌های شمشاد باعث خزان و سرخشکیدگی درختان جوان، خردگی برگ‌ها، و بی‌برگی درختان به‌صورت انبوه می‌شود و نکته اینجاست که این آفت فقط به ۳ سال زمان نیاز داشت تا تمام جنگلهای هیرکانی شمال کشور و به ویژه مازندران را در کام خود کشد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیز داری مازندران منطقه ساری مرداد سال گذشته گفت بود بیش از ۴۱ هزار از ۴۲ هزار هکتار یعنی تقریبا همه گستره شمشادستان در شمال کشور آلوده به آفت شب پره هستند.
از سمپاشی تا قطع بخشی از تنه درخت شمشاد؛ فعلاً بضاعت همین است!
مدیران وقت اداره منابع طبیعی اولین راهکار برای مبارزه با آفت شب پره را سم پاشی دانستند و خیلی زود دست به کار شدند، اما چیزی نگذشت که اداره حفاظت محیط زیست به مخالفت با این قضیه پرداخت و اعلام کرد سمپاشی نه تنها به از بین بردن شب پره کمکی نمی‌کند، بلکه باقی حشرات و پرندگان مفید و به طور کلی اکوسیستم پیچیده جنگل را با اختلال مواجه می‌کند.
کارشناسان معتقدند سمپاشی اساساً روشی است که برای محیط‌های بسته مثل مزرعه‌ها، گلخانه‌ها و باغ‌ها ابداع شده و به طور کلی در هیچ جای دنیا سموم شیمیایی در اکوسیستم‌های باز مثل جنگل یا دشت آن هم در چنین سطح وسیعی استفاده نمی‌شود.
آن‌ها می‌گویند اگر این سم‌ها را در اکوسیستم‌های باز و بسیار پیچیده‌ای مثل جنگل استفاده شود، در درجه اول خاک و آب و هوا را آلوده می‌شود، وقتی خاک آلوده شود ویروس‌ها و باکتری‌های آن هم آلوده می‌شوند.
همچنین تعداد زیادی از حشرات و پرندگان مثل مگس‌ها و زنبور‌های پارازیتویید که دشمن طبیعی سایر حشرات‌اند و از بین می‌روند که این مساله باعث می‌شود سال بعد به جای یک آفت، ده‌ها آفت در همان جنگل طغیان کند و به جای یک درخت روی ده‌ها گونه مختلف درخت خسارت وارد کنند.
اداره منابع طبیعی اما با این توجیه که سم مورد نظرش شیمیایی نیست، به صورت دستی نقاط در دسترس را سمپاشی کرد و سنگاری مدیر کل منابع طبیعی مازندران-نوشهر اعلام کرده وضعیت شمشاد‌ها مثلا در در سی سنگان که ۸۴ هکتار از شمشادستان هفت بار محلول پاشی صورت گرفته است، رضایت بخش بوده است.
او افزود: چون سیکل زندگی آفت در برخی جا‌ها به شش نسل می‌رسد و دسترسی به بسیاری از عرصه‌ها غیر ممکن بود، سمپاشی به راحتی انجام نگرفت.
سنگاری گفت:با توجه به ممنوعیت استفاده از سموم شیمیایی در عرصه‌های جنگلی، با دستورالعمل‌های صادره سازمانی از ترکیبات کنترل کننده بیولوژیکی و سازگار با محیط زیست و موثر در امر کنترل استفاده کرد که این ترکیبات هیچگونه پایداری در محیط نداشته و فاقد اثرات سوء بر روی محیط زیست و سایر موجودات زنده در طبیعت است.
قطع بخشی از تنه درخت شمشاد راه حل دوم بود و بهمن افراسیابی معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: بخشی از شمشادزار‌ها که در آن شمشاد‌ها به ظاهر خشک، اما ریشه آن‌ها هنوز زنده است، سازمان جنگل‌ها تصمیم گرفته است که در این بخش زیرنظر متخصصان عملیات بهداشتی را انجام دهد.
بر این اساس گیاه پزشکان ضمن بازدید از این شمشاد‌ها تدا مشخص می‌کنند که ریشه آن‌ها زنده است یا خیر، سپس از آن شمشاد‌هایی که ریشه‌های زنده داشته باشند علامت‌گذاری می‌شوند و بخشی از تنه آن‌ها قطع و سوزانده می‌شود.
هرچند کامران پورمقدم، رییس شورای عالی جنگل، قطع و حذف فیزیکی پایه‌های درختی آلوده شمشاد را رد کرد و گفت: این اقدام نیازمند مطالعه و بررسی‌های بیشتری است و نیز هنوز هیچ مجوزی برای قطع درختان خشک شده داده نشده، اما معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نه تنها اجرای این پروژه را تایید کرده، بلکه گفته بود تعدادی از شمشاد‌ها که بخشی از تنه آن‌ها قطع شده بود دوباره سبز شده‌اند و در حال رشد هستند، هرچند این نتایج هرگز از سوی اداره کل منابع طبیعی مازندران، ساری و نوشهر، تایید و یا تکذیب نشد.
حالا چرا شمشاد عزیز است؟
شمشاد از گونه‌های نادر جنگلهای هیرکانی است که با ویژگی همیشه سبز و مقاومش حتی در فصل خزان هم زیبایی خاصی به جنگل می‌بخشد.
شمشاد دارای چوب سختی است که برای ساختن قاشق چوبی، ظرف‌های چوبی، شانه، ورقه‌های صاف و نازک چوب مانند کاغذ به کار می‌رود.
بررسی‌ها نشان داده این گونه در پیشگیری از وقوع بلایای طبیعی نظیر سیل و سیلاب بسیار موثر بوده چرا که گیاهی بسیار مقاوم است.
برای حفظ شمشاد چه راه حلی ارجح‌تر است؟
وقتی انجام سمپاشی حتی با سم‌های بیولوژیک در محیط جنگل منع می‌شود، مبارزه به شکل تله فرومونی هم پر هزینه است و حشرات شکارگر مثل زنبور‌ها و مگس‌ها هموز این حشره را شناسایی نکردند، پس مبارزه با این دشمن کوچک سخت می‌شود.
بسیاری از کارشناسان معتقدند کاشت مجدد شمشاد و انتقال آن به محیط جنگلی شاید ایمن‌ترین و در دسترس‌ترین راهکار باشد.
بهروز بایی لاشک معاون حفاظت امور اراضی منابع طبیعی-نوشهر از جمع آوری بذر و کپسول شمشاد برای حفظ این‌گونه در بانک ژن خبر داد و افزود: از پارسال ۲۰هزار اصله نهال شمشاد که در گلدان کاشته شده و آماده بازکاشت در محیط جنگلی است را تحویل مرکز بذر آمل داده شد تا با فراهم شدن شرایط جوی مناسب و نیز برطرف شدن آفت آسیب زننده، در جنگل کاشته شود.
او افزود: شمشاد گونه‌ای کند رو و بسیار حساس است که بازکاشت آن به راحتی میسر نیست، اما در مرکز بذر آمل این نهال‌ها به صورت ایزوله نگهداری و رشد می‌کنند و در وقت مناسب به طبیعت منتقل می‌شوند که با این حساب مسائل مربوط انقراض این گونه کاملاً منتفی است.
مقیمی معاون حفاظت امور اراضی منابع طبیعی-ساری با بیان اینکه دو عرصه شمشادستان با مساحت ۱۰۰ هکتار که در آن این گونه سبز، اما درگیر آفت بود، انتخاب شد و از آن‌ها به صورت ویژه نگهداری می‌شود، گفت: ناظرین و گیاه پزشکان اداره کل از سبز شدن شمشاد در مناطق جنگلی دیگر خبر دادند که در آینده نزدیک این عرصه‌ها هم تحت حفاظت ویژه قرار خواهد گرفت تا با حفاظت دقیق، به عنوان بانک ژن و مرکز پرورش بذر و نهال نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
او افزود: بازکاشت مهمترین برنامه اداره کل منابع طبیعی برای حفظ و احیای این گونه بومی است در همین راستا در سایت‌هایی مانند لاجیم سوادکوه کاشت و پرورش این گونه به صورت منظم در حال انجام است و با فراهم شدن شرایط انتقال این نهال‌ها انجام خواهد شد.
اما نکته‌ای که بسیاری از کارشناسان بر آن تاکید می‌کنند این است که شب پره فقط و فقط از شمشاد تغذیه می‌کند و این نگرانی که اگر درختان شمشاد تمام شوند، این حشره به درختان باغی حمله کند، مطلقاً درست نیست، چون تا حالا چنین گزارشی از هیچ کجای جهان وجود ندارد که این شب‌پره از درختان باغی یا بقیه درختان جنگل تغذیه کند، بنابراین سمپاشی خودسرانه برخی از مردم در محیط جنگلی نه تنها آفت را از بین نمی‌برد، بلکه به از بین رفتن گونه‌های ارزشمند دیگر نیز منتهی می‌شود.
گزارش از حامد گلی
انتهای پیام/س
