به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، آن زمان کودک بوده و چیزی از شرایط آن روز‌های آبادی در خاطر ندارد، ولی از پدرش و دیگر سالمندان روستا بار‌ها شنیده که این منطقه چنان خشک بوده که در توصیف برهوت بودنش می‌گویند گرگ آدم می‌خورد.

 به گفته بسیاری شرایط ساکنان گربایگان فسا به گونه‌ای بود که بسیاری به دلیل خشکی و بی آب وعلف بودن مجبور به مهاجرت از منطقه کرد.

آنچه امروز در این منطقه دیده می‌شود جنگلی مصنوعی چندهکتاری که تفرجگاهی دیدنی است و مردمانی که کشاورزی و دامداری پیشه آن‌ها محسوب می‌شود و همه این‌ها ارمغان اجرای بزرگترین طرح آبخوان داری ایران در این منطقه است.

ایستگاه آبخوان داری کوثر فسا علاوه بر مهار سیلاب‌های فصلی منطقه و حفاظت آب، خاک و هوا، سبب شده فعالیت‌های کشاورزی، دامداری، زنبورداری در چهار روستای رحیم آباد، دولت آباد، بیشه زرد و احمد آباد رونق بگیرد و خسارات بارش‌های سیلابی نیز از بین برود.

به گفته سلیمان زاده شهردار سابق فسا دستاورد ارزشمند دیگر اجرای بزرگترین طرح آبخوان داری در دشت گربایگان _دشتی گرم و نیمه بیابانی در شرق استان فارس در ۵۰ کیلومتری فسا جلوگیری از مهاجرت روستاییان این منطقه است.

شهردار سابق فسا مهاجرت روستاییان به شهر که معمولا از سرناچاری و علت کم آبی است را دغدغه‌ای مهم عنوان کرد و گفت: ارمغان اجرای طرح آبخوان داری برای مردم آب بود و آب آبادی را به ارمغان آورد و مانع مهاجرت و حاشیه نشینی بسیاری از روستاییان شد.

بیابان زدایی که به زندگی رونق داد

آبخیزداری یعنی مدیریت پایدار آبخیز، که فقط آب نیست و شامل کل منابع طبیعی می‌شود. آبخوان داری یعنی آبخیزداری زیر و روی زمینی. یعنی ما فقط برای نگهداری آب به روی زمین تکیه نمی‌کنیم و از زیر زمین هم کمک می‌گیریم. مقداری از آبی که از آبخیز خارج می‌شود و در دشت‌ها جاری می‌شود، به زیر زمین می‌رود. به جمع آوری و مدیریت آن در زیر زمین آبخوان داری می‌گویند.

مجتبی پاک پرور عضو هیات علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی فارس گفت: در ابتدای کار در سال ۱۳۶۱ اجرای طرح آبخوان داری گربایگان فسا در وسعت یک هزار و دویست هکتار به همت استاد صاحب نام آبخوان داری ایران که او را پدر این عرصه می‌خوانند، آهنگ کوثر آغاز شد و در طی این سال‌ها همراه با تحقیقات وسعت منطقه هدف به بیش از ۲ هزار هکتار رسیده است.

به گفته این پژوهشگر در این ایستگاه تحقیقاتی دو هزار مترمربعی علاوه بر تجربه علمی مهار سیلاب و مدیریت و حفاظت منابع آبی زیر زمینی، ایجاد پوشش مرتعی مناسب برای دام ها، جنگلکاری سیلابی ۱۳۰ هکتاری هم نقش مهمی در حفاظت خاک و آب ایفا کرده است.

مسئول ایستگاه آبخوان فسا هم ایجاد تولید چند برابری علوفه مرتعی خشک در ماه‌های گرم سال را از دیگر مزایای این ایستگاه آبخوان داری برشمرد و از تنوع گیاهی به وجود آمده گفت. افزون براین که ایجاد بستر گردشگری در این منطقه، طراوت بخشی به هوا بر اثر توسعه پوشش گیاهی و جنگلی و جلوگیری از آلودگی هوا توسط ریزگرد‌ها را از دیگر مزایای گسترش این شبکه آبیاری و حفاظت خاک و هوا اعلام کرد.

راهکاری خردمندانه برای مدیریت آب در بیشتر پهنه‌ ایران، که بیابان‌هایش از آبرفت‌های درشت‌دانه آهکی و سیلاب غنی است، " آبخوان‌داری به شیوه گسترش سیلاب" است.

به گفته این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی فارس آبخوان‌داری راهکار اساسی مدیریت منابع آب در همه‌ مناطق به ویژه نواحی خشک و نیمه خشک است و تغذیه‌ مصنوعی آب‌های زیرزمینی به شیوه پخش سیلاب مهم‌ترین بخش آبخوان‌داری است.

او در شرح آبخوان داری گفت: در این روش، سیلاب یک حوضه‌ی بزرگتر، با بنای بندی انحرافی از آبراهه به دشت منتقل و بر عرصه‌ا‌ی هموار، پخش می‌شود و نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهندکه بیشتر دشت‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور از جمله فارس شرایط لازم را برای اجرای این طرح دارند.

به گفته این دانش آموخته دکترای مدیریت آب اجرای این روش در هر جا که از سیلاب و آبرفت درشت دانه‌ با عمق مناسب و شیب کم برخوردار باشد، امکان‌پذیر است و راهکاری خردمندانه برای مدیریت آب در بیشتر پهنه‌ی ایران، که بیابان‌هایش از آبرفت‌های درشت‌دانه آهکی و سیلاب غنی می‌باشد، " آبخوان‌داری به شیوه گسترش سیلاب" است.

پاک پرور این نکته را ذکر کرد که عرصه‌های وسیعی که به زیر عملیات آبخوان‎داری می‎ رود همگی اراضی کلاس‌های نامرغوب از نظر کشت و کار و دارای خاک‎های درشت دانه و سنگ و سنگ‎ریزه فراوانندو پوشش گیاهی طبیعی فقیری دارند.

این پژوهشگر در ادامه افزود: با اجرای آبخوان‎ داری بتدریج خاک بارخیز به وسیله‎ سیل بر روی آن‌ها انباشته و در نتیجه امکان انجام زراعت دیم مهیا و نیز بهبود پوشش گیاهی طبیعی فراهم می ‎شود.

مدیرانی که کارشان مدیریت مصرف آب است برای اجرای طرح‌های شیک و تمام شده، چون سد سازی را به طرح هایی، چون آبخوان داری که نیاز به همدلی و همراهی مردم دارد ترجیح می‌دهند، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی فارس عنوان کرد: ایستگاه آبخوان داری کوثر فسا می‌تواند الگوی علمی و تجربی مناسبی برای مدیریت بحران سیلاب‌های مخرب و البته مدیریت آب‌های زیرزمینی سایر مناطق گرم و بیابانی کشور باشد.

اما درباره این که چرا چنین طرح موفقی با این وسعت در دیگر نقاط استان اجرا نشده پاک پرور با اشاره به طرح‌های اجرا شده موفق دیگری با بهره از پخش سیلاب از جمله در دورز و سایبان در لار و گله دار شهرستان مهر گفت: ما محققیم و توان اجرایی نداریم.

این محقق افزود: تحقیقات ما همچنان روی ایستگاه تحقیقاتی و دیگر مکان‌های استان فارس برای اجرای طرح‌های دیگر ادامه دارد و این نکته بار‌ها به مسئولان گفته شده است و شاید یک دلیل این باشد که طرح آبخوان داری نیاز به توجه و حتی همراهی و همدلی مردم منطقه و بعد از گذر زمان نیاز به مرمت دارد .

آبخوان داری می‌تواند فرصتی به طبیعت برای احیا خودش بدهد

دیگر عضو هیات علمی مرکز تحقیقات جهادکشاورزی و منابع طبیعی فارس که طرح آبخوان داری فسا را یک تجربه ارزشمند بین المللی برشمرد و ترجیح داد همکاران دیگرش که در این بخش فعالیت دارند و درحال تحقیق هستند اظهار نظر کنند.

به نظر او حتی اگر طرح آبخوان داری در مناطق دیگر اجرا شود و ما به مراتع این اجازه را بدهیم که خودشان، خودشان را احیا کنند و هیچ چیز نکاریم دستاورد شگفت انگیزی خواهد داشت و این کار می‌تواند گام بلندی در جهت احیا مراتع و پوشش‌های گیاهی از دست رفته باشد.

آبخوان داری راهکاری برای جلوگیری از فرونشست زمین

زارع رئیس مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی فارس با تاکید بر این که آبخوان داری علاوه بر حفظ آب و خاک می‌تواند مانع از فرونشست زمین که یکی از معضلات امروز استان فارس است، شود گفت: یکی از دلایل مهم فرونشست زمین خشک شدن سفره‌های زیر زمینی است.

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات جهادکشاورزی و منابع طبیعی فارس افزود: پخش سیلاب به منظور آبیاری سیلابی اراضی و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها یکی از خردمندانه‌ترین راهکار‌های سازگاری با خشکسالی در مناطق مختلف فارس است.

او در پاسخ این که چرا طرحی با وسعت و موفقیت آبخوان داری گربایگان فسا تاکنون اجرا نشده است بر این مسئله تاکید کرد اجرای طرح آبخوان داری احتیاج به شرایط ویژه‌ای دارد و در هرنقطه قابل اجرا نیست. همان طور که سدسازی در خیلی از نقاط غلط است، آبخوان داری هم در همه جا مناسب نیست. مثلاً در خاک نرمی که اصلاً ریگ در آن وجود ندارد نمی‌شود آبخوان داری کرد.

این پژوهشگر با تایید این مسئله که این طرح در بسیاری از نقاط فارس قابل اجرا است گفت: ما به عنوان محقق اعلام آمادگی کردیم و مسئولان هم قول همکاری دادند و امیدواریم بتوانیم طرح هایی چون طرح گربایگان را در نقاط دیگر استان هم اجرا کنیم باتوجه به اینکه تحقیقات علمی گسترده‌ای برای اجرای این طرح در نقاط مختلف انجام شده و در دست انجام است امیدواریم در سال آینده طرح ها‌ی تحقیقاتی ما اجرایی شود.

شاید وقتی دیگر!

قصد من صحبت با مسئولانی است که در زمینه مدیریت سفره‌های زیر زمینی آب فعالیت داشتند تا بدانم آیا برنامه‌ای برای اجرای طرحی با وسعت آبخوان دشت گربایگان با گذشت چند دهه آزمون وخطا و تحقیق و نتایج مثبت کسب شده در دست اجرا است؟

اما با مطرح کردن خواسته ام مدیر روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان فارس گفت: برای صحبت با مسئولان باید مراحل اداری طی شود و چون اسم شما به عنوان خبرنگار هنوز به ما اعلام نشده است، تقاضای شما در ابتدا در قالب اداری از طریق ایمیل یا نامه به صورت کتبی باید اعلام شود بعد از آن به تقاضای شما رسیدگی می‌شود.

شاید از همین جا بتوان نتیجه گرفت پژوهش ها‌ی ارائه شده از طرف محققان مرکز تحقیقات جهادکشاورزی و منابع طبیعی هم در حال طی کردن مراحل اداری باشند ومطمئنا روزی که وقتش برسد اعتبارات و توجهات ویژه‌ای به طرح‌های تحقیقاتی آبخوان داری باتوجه به اهمیتی که در حفاظت از منابع آب و خاک مهار سیلاب دارد مبذول شود.

افسوس که خشکسالی بی توجه به ضرورت طی شدن مراحل اداری آب را می‌بلعد و خاک را بی ثمر می‌کند، سیلاب هم بی قاعده‌تر از خشکسالی ویران می‌کند و بحران می‌سازد.

گزارش از راضیه جوینده

انتهای پیام/ب