به گزارش گروه بین الملل باشگاه خبرنگاران جوان، از دیرباز که زندگی بشر شکل اجتماعی به خود گرفت، این تمایل به تدریج در جوامع بشری بروز یافت که انسان‌ها فرد یا افرادی را برای تصمیم گیری و اقدام به نمایندگی از خود برای هدایت امور برگزینند. این تمایل در زمانه مدرن قرن اخیر به شکل انتخابات مجلس نمایندگان یا پارلمان در تمامی کشور‌های دنیا نمود بیرونی یافته است.

پارلمانی که در همه جا از آن به عنوان خانه ملت یاد می‌شود، حتی در روز‌هایی که حکومت‌های سلطنتی زمام امور را در دست داشته یا دارند، نقش مهمی بر عهده داشته است. این نقش این روز‌ها با تشکیل قوه مجریه یا همان دولت در همه کشور‌ها پررنگ‌تر از قبل شده است.

به واقع اساسی‌ترین رکن هر اجتماعی قانون گذاری آن است، جایی که پایه ریزی اصول یک اجتماع شکل می‌گیرد و اگر در انتخاب این اصول ابتدایی اشتباهی رخ دهد، بی شک بهبود وضع جامعه به بیراهه می‌رود. مردم نمایندگان پارلمانی خود را به دید ناظر بر کار دولت می‌انگارند، که در واقع مقید به قانون بودن دولت از طریق پارلمان از پیش شرط‌های نمود دموکراسی در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود.

اما مردم در عین حالی که وکلای خود را برای پیشبرد امور و نظارت بر کار دولت برمی‌گزینند، می‌توانند دسترسی به ابزار‌های نظارتی و شفاف‌سازی روند تصمیم گیری‌ها و تخصیص منابع ملی در پارلمان را نیز مطالبه کنند. در این میان مفهومی به نام «شفافیت عملکرد پارلمانی» مطرح می‌شود که احتمالا موجبات تقویت ساختار انگیزشی عمومی برای مشارکت در فرایند قانونگذاری کشور را نیز فراهم می‌آورد و همزمان نمایندگان پارلمان را نسبت به تصمیمات خود پاسخگو می‌کند. در واقع شفافیت عملکرد نمایندگان پارلمان بناست به عنوان یکی از نمود‌های بارز یک پارلمان دموکراتیک به خواست مردمی پاسخ دهد که به برگزیدگان خود اعتماد کرده اند.

شفافیت عملکرد پارلمانی یکی از راهبرد‌های اصولی برای پیشگیری از فساد و مسئله تعارض منافع است که عملکرد فردی نمایندگان، کمیسیون‌ها، صحن علنی، حوزه نظارتی و سایر بخش‌های مرتبط با پارلمان را شامل می‌شود. شفافیت پارلمانی رویکردی است که زمینه نظارت همگانی بر پارلمان را از طریق انتشار دقیق و با کیفیت اطلاعات پارلمانی میسر می‌سازد. اگرچه شفافیت عملکرد پارلمان، طیف وسیعی از اطلاعات (از آرای نمایندگان گرفته تا حضور و غیاب و نظام مالی پارلمان) را در برمی‌گیرد و بیش از ۱۰۰ شاخص برای آن مطرح است، اما در این میان «شفافیت آرا» که یکی از ابعاد شفافیت عملکرد فردی نمایندگان است، از اهمیت ویژه‌تری برخوردار است. رأی هر نماینده در حقیقت نتیجه تمامی فعالیت‌ها و اقدامات او در ارتباط با طرح‌ها و لوایح است و به عنوان بارزترین وجه کارکرد نمایندگی او ارزیابی می‌شود.

شفافیت آرای نمایندگان ذیل مفهوم گسترده‌تری تحت عنوان شفافیت پارلمانی تعریف می‌شود که شامل اطلاعات وسیعی از جمله آرای نمایندگان، حضور و غیاب‌ها، نظام مالی مجلس، جلسات کمیسیون‌ها و متن کامل مذاکرات مجلس می‌شود. شفافیت آرای نمایندگان به عنوان یکی از مهم‌ترین ابعاد شفافیت پارلمانی در بسیاری از کشورها به عنوان یک اصل پذیرفته شده است. بر این اساس، جز جلسات غیرعلنی یا موارد امنیتی، آرای نمایندگان به همراه اسامی ایشان انتشار عمومی می‌یابد.

پیدا و پنهان طرح شفافیت آرای نمایندگان

شفافیت پارلمانی اگرچه در نگاه اول طرحی جذاب به نظر می‌آید، اما خود به دلیل ابعاد گسترده موضوع باید به طور جامع نگریسته و ارزیابی شود. به عنوان نمونه قانونگذاران پارلمان خود کسانی هستند که طرح شفافیت آرا را تصویب می‌کنند که این مسئله می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر برخی ملاحظات سیاسی و حزبی قرار گیرد. پرسشی که مکررا مطرح می‌شود این است که صرف اجرای اصل شفافیت پارلمانی می‌تواند منافع رای دهندگان را در هر جامعه پوشش دهد؟

مخالفان اصل شفافیت عملکردی پارلمان می‌گویند اگرچه این اصل بناست به شکل مشارکت و نظارت مردمی ظهور یابد، اما می‌تواند به ابزاری در دست برخی برای اعمال تمایلات شخصی خود و مانع تراشی برای ورود برخی افراد در دوره‌های آتی پارلمان بدل شود. شفاف سازی پارلمانی از دیدگاه این افراد هزینه‌ای در بردارد که به پای دموکراسی نوشته می‌شود.

خطر دیگری که گفته می‌شود در کمین طرح شفافیت پارلمانی نشسته این است که برخی قانونگذاران اقدام به بهره برداری از این طرح برای نشان دادن خود به عنوان یک نماینده متعهد نمایند، که این امر خود خطرات بسیاری را می‌تواند متوجه منافع عمومی نماید.

به عنوان مثال، پارلمان سوئیس در زمینه شفافیت آرا تجربه موفقی ندارد. پارلمان این کشور متشکل از دو مجلس عوام و اعیان است که هر دو از اختیارات قانونی مشابهی برخوردارند. از زمان اصلاح نظام اخذ رای در دو مجلس سوئیس، احزاب سیاسی به حساب شفافیت برای مردم، در واقع نفوذ خود را بر اعضای مجالس افزایش داده‌اند. همچنین مشخص شد در شرایطی که نتیجه آرا در اختیار عموم قرار می‌گیرد قانونگذاران مجلس اعیان سوئیس میل کمتری برای سرپیچی از نظرات حزب خود دارند. در مجلس اعیان سوئیس نیز در نتیجه فرایند شفافیت آرا، شمار رای‌دهی کانتونی کاهش یافته است.

سیمون هاگ، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه ژنو، در سال ۲۰۱۰ یک بررسی از ۹۲ پارلمان در سرتاسر جهان به‌ عمل آورد. بررسی هاگ نشان داد ۲۳ پارلمان دنیا هرگز رای نمایندگان را به ‌طور شفاف در اختیار عموم قرار نمی‌دهند. ۲۰ پارلمان دیگر تمامی آرای نمایندگان را منتشر کرده و ۴۹ پارلمان دیگر به صورت انتخابی یا بنابر درخواست‌ها صدای ضبط شده نمایندگان در جریان رای‌گیری شفاهی را منتشر می‌کنند.

موافقان طرح شفافیت آرا، اما دیدگاه دیگری به مسئله دارند. آن‌ها می‌گویند آنچه مبرهن است اینکه این اصل می‌تواند منافع مردم را از کانال افزایش میزان پاسخگویی نمایندگان پارلمان تامین کند. شفافیت آرای پارلمان می‌تواند بسترساز تحول در عرصه قانونگذاری و همچنین فرصتی برای آغاز اصلاحات ساختاری در بخش‌های مختلف کشور از مجرای ارتقای کیفی قوانین باشد.

اما مسئله به اینجا ختم نمی‌شود و از دیدگاه مخالفان شفافیت آرا، چنین برداشتی از یک اصل می‌تواند اندکی ساده انگارانه باشد، زیرا وکلای مردم احتمالا در درجه اول به جناح حزبی خود وفاداری داشته باشند؛ جناحی که گا‌ها منافع آن همسو با منافع عمومی تعریف نمی‌شود.

تجربه کشور‌های دنیا در بکارگیری شفافیت عملکرد پارلمانی

در بسیاری از کشور‌های دنیا شفافیت آرای نمایندگان به عنوان یک اصل بدیهی و اولیه پذیرفته شده است. با نیم نگاهی به سوابق شفافیت پارلمانی در کشور‌های مختلف، تفاوت‌های بارز آن‌ها در روش و میزان شفافیت آرای نمایندگان کاملا مشهود است. هر کشور مطابق با شرایط و مقتضیات خاص خود برای انتشار اطلاعات آرای نمایندگان پارلمان تصمیم گیری می‌کند.

به عنوان نمونه در پارلمان اروپا، نتایج رای گیری نهایی در خصوص هر طرحی روز بعد به تفکیک هر نماینده بر روی سایت پارلمان قرار می‌گیرد. در پارلمان کانادا، تمامی اطلاعات و اسناد غیرمحرمانه مرتبط با طرح‌ها و لوایح، مذاکرات و نیز اغلب جلسات کمیسیون ها از طریق وب‌سایت پارلمان منتشر می‌شوند. علاوه بر این، هر نماینده یک صفحه اختصاصی در سایت پارلمان دارد که وضعیت آرای او را در کل دوران نمایندگی اش نشان می‌دهد.

مجلس عوام انگلیس هم در این زمینه سابقه خوبی دارد. مردم انگلیس می‌توانند علاوه بر آرای نمایندگان، جزئیات گفت‌وگو‌ها و جنجال‌های نمایندگانی که بر کرسی‌های سبز رنگ تکیه داده‌اند را به ‌طور زنده از شبکه های تلویزیونی نظاره‌گر باشند. در مجلس نمایندگان انگلیس، مشروح مذاکرات همراه با لیست آرای نمایندگان به طرح‌ها و لوایح ساعت ۶ صبح هر روز منتشر می‌شود. همچنین مذاکرات و مباحث مجلس نمایندگان و مجلس اعیان از طریق کانال تلویزیونی پخش می‌شود.

در دانمارک و چمهوری چک نیز به روشی تقریبا مشابه آرای نمایندگان به تفکیک موافق و مخالف و نمایندگان حاضر و غایب در جلسه بر روی وب سایت پارلمان منتشر می‌شود.

وب سایت پارلمان ایتالیا نیز علاوه بر ارائه منظم داده‌های خود، اطلاعات پارلمانی را به سرعت در اختیار مردم و نخبگان قرار می‌دهد. در پرتال داده این پارلمان، اطلاعات مربوط به هر نماینده از هر دوره پارلمان و کل آرای او به هر طرح و لایحه‌ای در تمام دوران نمایندگی‌اش قابل دسترسی است.

در اسپانیا نتایج آرای احزاب بر روی وبسایت مجلس نمایندگان قرار می‌گیرد و در حال حاضر امکان دسترسی به آرای هر نماینده وجود ندارد. هر چند تدوین چنین طرحی به تازگی در دستور کار قانونگذاران اسپانیایی قرار گرفته است. در «مجلس ملی کبیر» ترکیه تنها در صورت برگزاری جلسه رای گیری علنی، آرای نمایندگان برای مردم شفاف خواهد بود. آرای نمایندگان در لیست صورت جلسه علنی ثبت می‌شود و در دسترس قرار می‌گیرد.

تجربه شفافیت آرا محدود به کشور‌های اروپایی نیست. نمود‌های نسبتا متفاوتی از شفافیت آرا در پارلمان برخی کشور‌های آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین نیز قابل مشاهده است.

در کشور برزیل پس از جنجال‌های فراوان، علاوه‌ بر آرای نمایندگان، درآمد آن‌ها نیز شفاف در اختیار مردم قرار می‌گیرد. در هند و مالزی تلویزیون رصد جلسات پارلمان را عهده دار است. تلویزیون رسمی مالزی و یک شبکه تلویزیونی هند وظیفه رصد زنده نشست‌های مجلس و جزئیات تصویب لوایح از جمله آرای نمایندگان را بر عهده دارند.

در قاره آفریقا برخی کشور‌ها از جمله اوگاندا و کنیا طرح شفافیت علمکرد پارلمانی را تا حدی به کار بسته اند. در پارلمان اوگاندا روند اخذ رای تقریبا غیرشفاف است و عموم مردم دسترسی به آرای نمایندگان خود ندارند، اما در برخی موارد جلسات به طور علنی برگزار می‌شوند. اما در کنیا شفافیت بیشتری را در عملکرد پارلمانی شاهد هستیم. در این کشور تلویزیون عموم مردم را در جریان جزئیات آرای نمایندگان قرار می‌دهد.

انتهای پیام/