به گزارش خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، هند، ایران و ازبکستان امروز اولین نشست سه جانبه خود را درباره استفاده مشترک از بندر استراتژیک چابهار برگزار خواهند کرد. چندی پیش وزارت امور خارجه هند در بیانیه‌ای اعلام کرد که این نشست به شکل مجازی در ۱۴ دسامبر ( ۲۴ آذر) و به ریاست مشترک معاونان وزرای امور خارجه ایران و ازبکستان و یک وزیر کابینه هند برگزار می‌شود.

در ادامه این بیانیه آمده است که هند از تمایل ازبکستان برای استفاده از بندر چابهار به عنوان بندری برای حمل و نقل استقبال می‌کند. این موجب ایجاد فرصت‌های اقتصادی برای تاجران و جامعه تجاری منطقه می‌شود. علاوه بر ازبکستان، دیگر کشور‌های آسیای مرکزی نیز تمایل به استفاده از این بندر را نشان داده‌اند. هند به دنبال همکاری نزدیک با کشور‌های منطقه درباره این موضوع است.

بنادر ابزاری برای توسعه کشورها/ ظرفیت و قابلیت‌های بالای ژئوپلیتیکی چابهار

در واقع یکی از ابزار‌های مؤثر کشور‌ها به‌ویژه کشور‌های در حال توسعه که توسعه صادرات را الگویی در جهت رشد و توسعه اقتصادی خود انتخاب کرده‌اند، تأسیس بنادر است، به‌طوری که در فرآیند توسعه کشورها، همبستگی مستقیمی بین توسعه بنادر و دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالاتر وجود دارد، بنابراین بنادر از جمله عوامل تسریع در فرآیند توسعه اقتصاد ملی و منطقه‌ای و یکی از حلقه‌های اصلی حمل‌و‌نقل دریایی و مبادی ورود و خروج کالا هستند که در سراسر جهان به عنوان عاملی راهبردی برای کشور‌ها به شمار می‌آیند.

در ایران  نیز ایجاد بنادر به‌عنوان عاملی برای توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و ارتقاء جایگاه اقتصادی کشور مورد توجه سیاست‌گذاران بوده است. بندر چابهار به دلیل داشتن ظرفیت و قابلیت‌های بالای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی بسیار حائز اهمیت بوده و به‌عنوان مهم‌ترین بندر در جنوب شرقی کشور و تنها بندر اقیانوسی کشور شناخته شده است. موقعیت استراتژیک و منحصربه فرد جغرافیایی این بندر که نزدیکترین راه دسترسی کشور‌های محصور در خشکی منطقه آسیای میانه به آب‌های آزاد و نزدیکترین بندر اقیانوس هند در مسیر‌های منتهی به افغانستان و جنوب‌شرقی اروپاست، اهمیت این بندر را در معادلات بین‌المللی و حمل و نقل جهانی دوچندان ساخته است.

بر همین اساس به نظر می‌رسد، طراحی سیاست‌های داخلی و خارجی کارآمد و مناسب در جنوب‌شرقی کشور برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و قابلیت‌های بندر چابهار ضروری است تا بتواند زمینه لازم برای توسعه پایدار را در این منطقه فراهم و ایران را به یکی از کانون‌های سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های اقتصادی و ترانزیتی در منطقه تبدیل کند. اهمیت این موضوع با توجه به حضور رقیب اصلی بندر چابهار یعنی بندر گوادر در جنوب ایالت بلوچستان پاکستان که به سرعت در حال رشد و توسعه است و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی که از سوی قدرت‌های جهانی مانند چین در این منطقه در حال انجام است دوچندان خواهد بود.

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز سال گذشته در سفری که به چابهار داشت گفت که چابهار می‌تواند به توسعه منطقه و کشور‌های همجوار؛ پاکستان و افغانستان کمک کند، ظرفیت‌های چابهار به توسعه، ثبات و امنیت منطقه کمک می‌کند و منطقه آزاد چابهار نیز می‌تواند برای کشور موثر باشد. توسعه چابهار می‌تواند در شبکه حمل و نقل ایران و پاکستان و افغانستان نقش مهم داشته باشد و موجب نزدیکی شرکای ما شود و وزارت امور خارجه نیز تلاش می‌کند از فرصت‌های چابهار بیشتر استفاده کند.

کشور‌های آسیای‌میانه منتظر بهره‌برداری از زیرساخت‌های ترانزیتی بندر چابهار

به همین منظور قرارداد مشارکت هند در توسعه فاز یک بندر چابهار ایران اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴ در تهران به امضای «نیتین گادکاری» وزیر کشتیرانی و حمل و نقل هند و عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی ایران رسید و مطابق این قرارداد، هند با سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری در تجهیز فاز یک طرح توسعه بندر چابهار به مدت ۱۰سال بهره‌برداری از این فاز را به عهده خواهد داشت. همچنین قرار است افغانستان نیز بخشی از واردات خود از هند را از طریق بندر چابهار ایران انجام دهد. به همین منظور، نخستین محموله صادراتی گندم هند به افغانستان نیز در نوامبر سال ۲۰۱۷ میلادی به بندر چابهار رسید و از آنجا راهی افغانستان شد.

هند و افغانستان از شرکای تجاری ایران در توسعه بندر چابهار به حساب می‌آیند. پروژه چابهار دستیابی به فرصت‌های اقتصادی در منطقه و بازار‌های آسیای میانه را برای هند ایجاد خواهد کرد. هند همچنین از این راه می‌تواند به بازار افغانستان و تجارت با این کشور دست یابد. این پروژه به کاهش هزینه‌های حمل و نقل، واردات نفت خام، اوره و خشکبار با قیمتی بسیار کمتر کمک می‌کند.

قرارداد سه جانبه امضا شده توسط ایران، هند و افغانستان به نفع افغانستان هم خواهد بود. پروژه چابهار منجر به کاهش وابستگی سرزمین محصور افغانستان به پاکستان جهت انجام تجارت خود می‌شود. هدف پروژه چابهار، ایجاد یک کریدور آزاد تجاری مبتنی بر شبکه خط آهن است که از ایران به افغانستان و سایر کشور‌های آسیای مرکزی می‌رود. پروژه چابهار با کاهش هزینه مالی، زمانی و کوتاه‌تر شدن فواصل، منجر به ایجاد پیوستگی فرهنگی، روابط تجاری و مبادلات امنیتی بین سه کشور ایران، هند و افغانستان خواهد شد. نه تنها افغانستان که کشور‌های آسیای‌میانه، قفقاز، جنوب‌شرق روسیه و ازبکستان، منتظر بهره‌برداری از زیرساخت‌های ترانزیتی بندر چابهار هستند.

بی قراری هند برای چابهار 

پروژه چابهار نشان دهنده تمایل مردم ایران، افغانستان و هند برای دستیابی به روابط بهتر با یکدیگر و مبتنی بر احترام متقابل، دوستی و همکاری است. همانطور که گفته شد، دهلی نو مدت‌هاست که برای توسعه بندر چابهار و تبدیل کردن آن به یک موفقیت اقتصادی رابطه تنگاتنگی با تهران برقرار کرده است. بندر چابهار در فاصله کمتر از ۹۰۰ مایلی بمبئی واقع شده و می‌تواند دروازه بسیار مهمی برای دهلی نو در رسیدن به آسیای میانه و افغانستان باشد و از زمانی که بحث توافق تجاری ۲۵ ساله بین ایران و چین جدی شده به نظر می‌رسد، کابینه هند خیال آرامی نسبت به چشم‌انداز حضور در ایران ندارد. در زمان سفر ناندرا مودی، نخست وزیر هند در سال ۲۰۱۶ به تهران، ایران، هند و افغانستان توافق سه‌جانبه‌ای را به نام کریدور حمل و نقل بین المللی در راستای تسهیل انتقال کالا از هند به افغانستان از طریق چابهار امضا کردند.

اما از زمان طرح موضوع توافق تجاری و سرمایه‌گذاری سنگین چینی‌ها در بنادر ایران این احتمال مطرح شده است که حضور هندی‌ها در پروژه‌های ایران به خصوص بندر چابهار تحت تاثیر این مسئله قرار بگیرد. اگرچه هنوز توافق تجاری چین و ایران به صورت نهایی امضا نشده، اما هندی‌ها در تلاش هستند تا جای پا خود در تهران را حفظ کنند. در ماه‌های گذشته وزیر دفاع هند به ایران سفر کرد، نکته حائز اهمیت اینکه سفر سینگ به ایران نخستین سفر یک وزیر دفاع هند طی ۲۰ سال گذشته به ایران محسوب می‌شود.

وقتی کشور‌های آسیای میانه برای ایران پیغام و پسغام می‌فرستند

حسن هانی زاده کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره نشست سه جانبه هند، ایران و ازبکستان درباره استفاده مشترک از بندر استراتژیک چابهار، گفت که بندر چابهار به عنوان یک بندر استراتژیک که شرق و غرب آسیا را به هم مرتبط می‌کند و از یک ژئوپلیتیک دریایی بسیار بالایی هم برخوردار است، لذا به نظر می‌رسد که این بندر می‌تواند به عنوان یک بندر ارتباطی بین کشور‌های مختلف منطقه به ویژه کریدور دریایی بین ایران، هند و شبه قاره هند تا چین مورد بهره برداری و استفاده قرار بگیرد.

او همچنین گفت که ظرفیت بالای حمل و نقل دریایی چابهار به عنوان یک الگوی اقتصاد دریایی قابل قبولی در سطح منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است و در آینده هم کشور‌های دیگری خود را برای استفاده از بندر چابهار به عنوان یک بندر استراتژیک دریایی ملزم می‌دانند و پیوسته درخواست خواهند کرد که به این پروژه بپیوندند، اکنون هم کشور‌های آسیای میانه در این زمینه پیام‌هایی ارسال کرده‌اند که در آینده بتوانند رابطه اقتصاد دریایی خود را از طریق چابهار، ایران و هند گسترش دهند. به نظر می‌رسد که جهان به دلیل سیاست‌هایی که ترامپ علیه برخی از کشور‌ها مانند ایران، چین و روسیه اتخاذ کرده به سمت دوقطبی شدن جریان اقتصادی حرکت خواهد کرد و هند، ایران، چین و روسیه به عنوان کشور‌های قطب مهم اقتصادی در عرصه جهانی ظهور پیدا خواهند کرد و ایران این ظرفیت دریایی لازم را برای تبدیل شدن به یک قطب بزرگ اقتصادی دارد.

چه چیزی چابهار را با اهمیت می‌کند؟

علاوه‌بر موقعیت جغرافیایی مناسب بندر چابهار، مزیت‌های اقتصادی نیز در استراتژیک بودن این بندر نقش مهمی دارند. یکی از قابلیت‌ها و کارکرد‌های بسیار مهم بندر چابهار به لحاظ اقتصادی واقع شدن سواحل این بندر در مسیر ترانزیتی کالا‌ها است. با توجه به موقعیت ویژه بندر چابهار در شرق تنگه هرمز و دریای عمان، این بندر در مسیر خطوط اصلی کشتیرانی به آفریقا، آسیا و اروپا قرار گرفته و به‌عنوان نزدیکترین راه ارتباطی و ترانزیتی کشور‌های آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان) به بازار‌های خلیج فارس، شرق آفریقا و دیگر نقاط جهان شناخته شده و دروازه ورودی کریدور بین‌المللی شمال ـ جنوب به شمار می‌آید.

قرار گرفتن بندر چابهار در مسیر کریدور‌های ترانزیتی شمال ـ جنوب به‌عنوان مسیر برقراری ارتباط ترازیتی بین کشور‌های روسیه، آسیای مرکزی، قفقاز و اروپای شرقی با کشور‌های آسیای جنوبی و کشور‌های حاشیه خلیج فارس، یک مزیت برجسته برای این بندر به شمار می‌آید. از این رو، بندر چابهار می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در ترانزیت کالا به سایر کشور‌های منطقه داشته باشد.

 سنگ اندازی آمریکا در چابهار با ابزار تکراری تحریم

در حالی که مقامات افغان همواره از احتمال اعمال تحریم‌های آمریکا بر بندر استراتژیک چابهار ابراز نگرانی کرده اند، «گدام دارمندرا» سفیر هند در تهران درباره بندر استراتژیک چابهار که براساس توافقنامه سه جانبه هند، افغانستان و ایران در حال توسعه است، گفت که آمریکا حق دخالت در این باره را ندارد. دهلی نو مشغول توسعه این بندر است و تجهیزات سنگینی نیز برای این مهم از کشورهایی، چون ایتالیا، فنلاند، آلمان و چین سفارش داده شده است.

دارمندرا با اشاره به «فشارها» گفت که هند تنها کشوری است که در روابط تجاری دوجانبه با ایران توافق تجاری براساس رویپه-ریال دارد. ما در حال کار بر روی چابهار، خرید تجهیزات و آماده سازی چابهار هستیم، ما به آمریکایی‌ها گفته ایم که حق دخالت درباره چابهار را ندارند.

علاوه بر این در سال‌های اخیر روابط تجاری کابل و تهران در حال افزایش بوده و ایران به بزرگترین شریک تجاری افغانستان تبدیل شده است. افغانستان تجارت با ایران و استفاده از بندر «چابهار» را برای این کشور حیاتی اعلام کرده و خواستار لغو تحریم‌های آمریکا در روابط با تهران است.

«تامس لینچ» کارشناس دانشگاه دفاع ملی آمریکا نیز نقش بندر چابهار برای شکوفایی اقتصادی افغانستان را حیاتی دانسته و تاکید می‌کند که افغانستان نمی‌تواند از طریق هوا واردات و صادرات کند. افغانستان نمی‌تواند از مسیر پاکستان به تجارت ادامه دهد، چراکه این کشور برای هر چیزی باج گیری می‌کند. شاهرگ اقتصادی افغانستان از بندر چابهار می‌گذرد.

چابهار برای ایران چه اهمیتی دارد؟

سید رضا صدرالحسینی، کارشناس روابط بین الملل و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، گفت که در دهه اخیر موضوع بندر چابهار و اتصال کشور‌های علاقمند به این بندر به ویژه ایران، افغانستان و هند در ارتباط با گسترش توانمندی‌های منطقه غرب آسیا و شرق دنیا مطرح شد، همچنین تاکیدات موکد مقام معظم رهبری منجر به این مسئله شد که علی رغم وجود مشکلاتی که در حوزه اقتصادی کشور با آن روبه رو بود، اما باید برای ساخت بندر چابهار و همه موضوعات مرتبط با آن یعنی راه و راه آهن سرمایه گذاری‌های قابل توجهی انجام شود، بر این اساس جز ایران، هند و افغانستان قطعا برخی از کشور‌های آسیای میانه و قفقاز نیز می‌توانند از این موهبتی که جمهوری اسلامی در یک منطقه ساحلی ایجاد کرده است، استفاده کنند.

صدرالحسینی ادامه داد: قطعا بازکردن منافذ اقتصادی برای جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی و توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشور‌های غیر غربی و غیر اروپایی در شرایط کنونی بسیار با اهمیت است. با توجه به شرایط جغرافیایی کشورمان بخش عمده‌ای از روابط ما از طریق ترکیه به اروپا بود، اما باز شدن و استفاده همگانی از بندر چابهار قطعا می‌تواند ما را به یک امنیت منطقه‌ای پایدار نزدیک کند ضمن اینکه می‌تواند در حوزه اقتصادی برای کشورمان، استان‌های همجوار و کشور‌های استفاده کننده از این بندر توسعه اقتصادی پایداری ایجاد کند.

این کارشناس مسائل بین الملل همچنین گفت که در شرایط فعلی به نظر می‌رسد هرچقدر در راه اندازی این بندر سرعت بخشیده شود و به تاکیدات مقام معظم رهبری نیز توجه شود، می‌تواند کشور را در ۲ حوزه مسائل راهبردی و اقتصادی با جایگاهی که در حال حاضر دارد، متفاوت کند و ارتقای قابل توجهی در این دو حوزه برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کند.

گزارش فاطمه زهرا نصراللهی

انتهای پیام/