بررسی رفتار نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی/چرا نوجوانان رفتار پرخطر را دوست دارند؟
تولید کلیپ‌های متعدد و گهگاه پرخطر و پربازدید از سوی نوجوانان در فضای مجازی روز به روز بیشتر شده‌است تا این سوال پیش بیاید که این رفتار‌ها از چه چیزی نشأت می‌گیرد؟
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، چند وقت پیش ویدئوی جنجالی خوردن لوازم آرایش توسط یک دختر نوجوان مقابل دوربین، در فضای مجازی بسیار دست به دست شد و واکنش‌های زیادی را به همراه خود داشت.
اما این اولین ویدئوی عجیب و غریب تولیدی از سوی یک نوجوان نبود. روزانه ویدئو کلیپ‌های متعددی از نوجوانان در فضای مجازی پخش می‌شود که بسیاری از آنها حتی جاذبه و ارزش محتوایی ندارد.
چندسال پیش نیز ویدئو‌های طولانی مدت یک نوجوان که تنها به دوربین زل می‌زد از پربازدید‌های یوتیوب شد. او ۱۲۰ ساعت فیلم از خودش تولید می‌کرد که در آن فقط مدت طولانی لنز دوربین را بی‌حرکت نگاه می‌کرد. در فضای مجازی و صفحات ایرانی نیز فیلم‌های جالبی از نوجوانان وجود دارد.
دخترانی که به تقلید از آرایشگران بسیار مبتدی جلوی دوربین آرایش می‌کنند که نه تنها بر چهره معصومشان زیبا نیست بلکه تصویر نهایی حتی نمره خوبی نیز به لحاظ آرایشی نمی‌گیرد. نوجوانانی که دابسمش ضبط می‌کنند و یا رو به دوربین کار‌هایی را انجام می‌دهند و یا حرف‌هایی را می‌زنند که برای بزرگسالان مفهوم خاصی ندارد. آنها گاهی از برنامه‌های روزانه‌شان فیلم می‌گیرند و این روزمره را منتشر می‌کنند. ویدئو‌هایی که به گفته روانشناسان شاید برای بزرگتر‌ها ناجذاب و بی‌محتوا باشد، اما برای گروه همسالانشان جذاب است. درباره چرایی این ماجرا با دکتر «زهرا حسین‌زاده ملکی» روانشناس صحبت کردیم.
نوجوانان امروز دیگر یک مشاهده‌گر غیر فعال نیستند
در حال حاضر رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های مجازی بین نوجوان‌ها محبوبیت بی‌نظیری پیدا کرده‌اند. به نحوی که آمار‌ها نشان می‌دهد نوجوان‌ها در استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی جدید به طور روز‌افزون از سایر گروه‌های سنی دیگر پیشی گرفته‌اند و با توجه به این آمار فزاینده تعجب آور نیست که والدین، معلمان و حتی مسوولین و هر فرد آگاه و دلسوزی در این رابطه ابراز نگرانی کند. این نگرانی‌ها اخیرا که تغییر در الگوی استفاده نوجوان‌ها از از این شبکه‌ها و رسانه‌ها دیده شده؛ به صورت چشم‌گیری افزایش پیدا کرده‌است. این تغییر الگو به این خاطر است که نوجوان‌ها از یک مشاهده‌گر غیر فعال و مصرف‌کننده صرف، به سمت فعال‌تر شدن در این فضا حرکت کرده‌اند و به سمتی جهت‌دهی شده‌اند که خودشان محتوا تولید می‌کنند و به نمایش می‌گذارند و بازخورد دریافت می‌کنند و به همین ترتیب حضورشان به شدت پررنگ شده‌است.
تایید همسالان نوجوان موجب تکثیر یک رفتار خواهد شد
مسلما صرف پررنگ شدن فعالیت نوجوان‌ها نگرانی‌ها را افزایش نداده‌است. چون بسیاری از آنها از شبکه‌های اجتماعی برای اینکه استعداد‌هایشان را بروز بدهند و یا دیدگاه‌های نوینی را مطرح می‌کنند حضور دارند و این موارد باعث رشد و بالندگی خودشان نیز می‌شود و برای جامعه نیز مفید خواهد بود. اما متاسفانه اخیرا دیده می‌شود نوجوان‌ها به سمت تولید محتوا‌هایی کشیده شده‌اند که فوایدی برای خودشان و جامعه ندارد و حتی مضر هم هست. نوجوان‌ها از رفتار‌های پرخطرشان فیلمبرداری می‌کنند و آنها را به نمایش می‌گذارند. با این کار به صورت فزاینده‌ای باعث می‌شوند که سایر همسالانشان هم این رفتار‌های نامطلوب را به عنوان عرف بپذیرند و گرایش به تقلید آن پیدا کنند و از خودشان هم محتوایی در آن زمینه تولید و منتشر کنند و همینطور باعث گسترده‌تر شدن مجموعه پیام‌ها و رفتار‌های پرخطر و نامناسب در جامعه همسن و سال‌های خودشان می‌شوند.
به همین دلیل می‌بینیم که نوجوان‌ها بیش از پیش جذب رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شده‌اند و تزلزل در باورهایشان، هویت‌زدایی و قرار گرفتن ناخواسته در معرض اطلاعات ناخواسته مانند مباحث خشونت آمیز، تجاوز به حریم خصوصی خودشان و خانواده‌شان، زورگویی و اخاذی‌های سایبری و یا کاهش تمرکز برای پیگیری اهداف و از دست دادن زمان را تجربه می‌کنند؛ بنابراین همانطور که مطرح شد گسترش فعالیت نوجوانان در این حیطه حقیقتا نگرانی دارد و مشاهده می‌کنیم که بسیاری از آنها به بهانه‌هایی مانند درآمدزایی، مشهور شدن و یا افزایش محبوبیت به دنبال این هستند که به هر قیمتی به اصطلاح «یوتیوبر» شوند و در اینستاگرام لایک و فالوئر بیشتری کسب کنند و یا در توییتر ایمپرشن بیشتری داشته باشند و مشتاقانه به این فعالیت‌ها بپردازند و معضل اینجاست که آنها این فعالیت‌ها را به هر قیمتی دنبال می‌کنند.
مشاهده این مدل الگوی رفتاری میان نوجوانان باعث شده‌است که این سوال ایجاد شود که علت زیربنایی این رفتار‌ها و افزایش گرایش این قبیل رفتار‌ها در این گروه سنی خاص چه چیزی است؟ پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام گرفته نشان می‌دهد عوامل بسیاری می‌تواند در این موضوع دخیل باشد. به عنوان مثال تمایل نوجوانان به هیجان خواهی و کنجکاوی در این سن نقش موثری در این موضوع دارد.
نوجوانان در فضای مجازی خود را از قید و بند‌های اجتماعی رها می‌بینند
ویژگی هیجان خواهی و تمایل به کنجکاوی در حیطه‌های مختلف باعث می‌شود نوجوان تعاملاتش را گسترده کند و حوزه‌های فکری مختلفی را بخواهد امتحان کند و در آنها تجربه کسب کند. برای امتحان کردن این حوزه‌های فکری، می‌تواند در این شبکه‌ها با افراد مختلفی صحبت کند و با افرادی که از لحاظ سنی و یا مکانی از او بسیار دور هستند ارتباط برقرار کند و تعامل داشته باشد. این برقراری ارتباط با افراد مختلف به خصوص کسانی که در موقعیت اجتماعی متفاوتی از وی قرار دارند در نوع خود به شدت برای یک نوجوان جذاب است. مخصوصا که در خیلی از مواقع نوجوان می‌تواند به صورت ناشناس و رها از قید و بند‌های اجتماعی این فعالیت‌ها را انجام دهد و حس هیجان خواهی خودش را اقناع کند.
بیشتر بخوانید
تایید همسالان یک پاداش برای نوجوان است
در چندسال اخیر روش‌های نوینی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته‌است تا به طور زیربنایی‌تر و عمیق‌تر علت این‌گونه رفتار‌ها توسط نوجوان‌ها را بررسی کنند. پژوهشگرانی که به مطالعه عمیق مغز در سنین نوجوانی پرداختند، متوجه شدند که دوره حساس نوجوانی، فرد به شکل خاصی با پیچیدگی‌های روابط بین فردی سازگار می‌شود و برای این سازگار شدن نیازمند این است که توجهش را نسبت به این تعاملات بیشتر کند و به آن دقت نظر بیشتری داشته باشد. در نتیجه این بررسی از نظر عملکردی رفتار‌های نوجوان با فعال‌تر شدن نواحی در مغز که مربوط به پاداش هستند ارتباط قابل توجهی را نشان می‌دهد.
نظام دوپا مینرژیک و مناطق مرتبط با آن مکانیزم‌هایی را در سنین نوجوانی فعال می‌کنند که در ۲ حوزه مشترک هستند. یکی در تشدید رفتار‌های مخاطره آمیز و دیگری افزایش میل به گذراندن وقت با همسالان و دریافت تایید از آنها؛ بنابراین پژوهشگران متوجه شدند که وقتی نوجوان در حضور همسالان یک رفتار مخاطره آمیز را انجام می‌دهد، مدار‌ها و ساختار‌های مرتبط با پاداش به شدت در مغز تقویت می‌شود و منجر به افزایش انگیزه برای تکرار آن رفتار برای نوجوان می‌شود و احتمال وقوع آن رفتار را افزایش می‌دهد.
پیش از این هم متوجه شده بودند که در موقعیت‌های روزمره نیز این اتفاق می‌افتد. به طور مثال نوجوانی به صورت خطرناکی رانندگی می‌کند و اگر دوستانش در آن لحظه حضور داشته باشند باعث افزایش انگیزه و میل به تکرار این رانندگی پرخطر دارد و دلش می‌خواهد به دفعات آن را انجام دهد.
پژوهشگران با بررسی رفتار‌های نوجوان‌ها در فضای مجازی نیز به داده‌های تازه‌ای رسیدند. آنها متوجه شدند که وقتی به نوجوان‌ها این‌گونه القا شود کسانی که تصاویر آنها را لایک کردند و پسندیدند از همسن و سالان آنها بودند به شدت این مدار‌های پاداش و ساختار‌های مرتبط با آنها تقویت شده‌است و میزان لذتی که برای نوجوان ایجاد می‌شود متفاوت از زمانی است که سایر گروه‌های سنی او را تایید می‌کنند.
همچنین آنها متوجه شدند که مغز نوجوان‌ها نسبت به پست و یا تولید محتوای مجازی که بیشتر از بقیه توسط همسالانشان تایید شده حساس‌تر است و آن محتوا را به عنوان یک رفتار خوب می‌پذیرد و سعی به تکرار آن دارد؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ویژگی‌های مغز در سنین نوجوانی، او را به سمت جهت‌دهی می‌کند که اگر رفتاری از سمت همسالانش مورد تایید قرار گیرد از منظر نوجوان آن رفتار خوب تلقی می‌شود و خواهان تکرار آن است هرچند اگر آن رفتار منطق مطلوبی نداشته باشد.
به همین دلیل است که در شبکه‌های اجتماعی می‌بینیم نوجوان‌های فعال اصرار دارند یک تم رفتاری را مدام تکرار کنند. سناریو‌هایی تهیه می‌کنند و کلیپ‌های کوتاهی می‌سازند که این کلیپ‌ها ممکن است از منظر بزرگسالان معنای مفیدی نداشته باشد، اما این گرایش میان همسالانشان ایجاد می‌شود که آنها هم این رفتار را ادامه دهند و کلیپ‌هایی با محتوای غیر مفید گسترش پیدا کند.
والدین باید ویژگی‌های طبیعی سنین نوجوانی فرزندشان را بپذیرند و به آن آگاه باشند
پژوهشگران این حوزه توصیه می‌کنند در گام نخست والدین نسبت به این ویژگی طبیعی سنین نوجوانی آگاهی بیشتری کسب کنند و به جای مقابله و امر و نهی کردن، بپذیرند نوجوانان به یک سری از مسائل بیش از سایر گروه‌های سنی گرایش دارند، اما راه درست این است که نحوه برخورد با نوجوان و هدایت او به مسیر درست را یاد بگیرند.
علاوه بر این اطلاعات والدین باید در حوزه فضای مجازی افزایش پیدا کند تا بتواند خطرات احتمالی آن را به فرزندشان منتقل کنند و قادر باشند بر کیفیت و کمیت حضور نوجوان بر شبکه‌های اجتماعی نظارت کنند.
اما راهبرد زیربنایی این است که والدین تلاش کنند که عزت نفس و اعتماد به نفس فرزندشان را تقویت کنند و در برنامه‌های روزمره نوجوان، فعالیت‌هایی را بگنجانند که در آن احساس مثبت نوجوان نسبت به خودش را افزایش دهد.
در جایگاه بعدی، اولیای مدرسه، دست‌اندرکاران رسانه و مسوولین می‌بایست در زمینه ویژگی‌های فضای مجازی، تولید محتوا، افزایش سواد رسانه‌ای و آموزش چگونگی مدیریت چالش‌های مرتبط با فضای مجازی دانش خودشان را افزایش دهند تا بتوانند نوجوانان را در این زمینه راهنمایی کنند و در کنارش تلاش کنند که قوانینی برای طرز استفاده از این فضا و پیامد‌های سوء احتمالی تصویب کنند.
برای پیش‌برد راهبرد‌ها باید بستر تعامل با نوجوان صرفا مطلوب باشد
با این حال کلیه راهبرد‌هایی که مطرح شد صرفا در بستر تعامل مطلوب با نوجوان است که می‌تواند به نتیجه مطلوب ختم شود. یعنی اگر والدینی تمایل دارند که قوانینی تنظیم کنند که نوجوان از آن تبعیت کند. می‌بایست اول ارتباط موثر و مطلوبی با نوجوانشان داشته باشند تا زمینه تبعیت از این قوانین فراهم شود.
در ضمن باید برنامه‌های جایگزین و فعالیت‌های لذت‌بخش متعدد برای نوجوان فراهم شود تا آنها بتوانند ذهن‌شان را به سمت فعالیت دیگری معطوف کنند که آن هم جاذبه داشته باشد و هم رفتار مطلوبی از منظر سلامت جسمی و روانی برای اول باشد.
هرچقدر این تعامل بهینه و موثر از سنین پایین‌تر بین سیستم آموزشی و فرد، بین والدین و فرزندشان و بین جامعه و اعضایش شکل بگیرد؛ مسلما در دوره نوجوانی جهت‌دهی به گرایش‌های طبیعی یک بازه سنی آسان‌تر خواهد بود.
منبع: فارس
انتهای پیام/
