به گزارش خبرنگار حوزه شهری گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، سید آرش حسینی میلانی عضو شورای شهر تهران در نطق پیش از دستور خود که در آغاز جلسه شورای شهر قرائت کرد، با تشریح موارد آلاینده تهران خواستار طرحی عملی و موثر برای کاهش آلودگی هوا شد.

متن نطق پیش از دستور حسینی میلانی به شرح ذیل است:

"مدت‌هاست مسأله آلودگی هوای تهران و خطراتی که از این جهت متوجه ساکنین این شهر خصوصا فرزندان ما می‌شود، به آنجا مختلف گوشزد شده است، اما متأسفانه ساده‌انگاری و مماشات و پرده‌پوشی باعث شده واقعیت خطراتی که زندگی شهروندان ما را تهدید می‌کند، نادیده بماند و برخورد جدی و موثری با این شرایط انجام نگیرد. ما امضاکنندگان این بیانیه بنا بر وظیفه انسانی و اعتقادی، بر خود فرض می‌دانیم نکاتی از واقعیت‌های موجود در زمینه آلودگی هوای تهران را بدون پرده‌پوشی به اطلاع ساکنین این شهر برسانیم و از مردم و نهاد‌های قانونی کشور بخواهیم تا با یک همت جمعی دست در دست هم نهاده و برای نجات جان فرزندان خود که محکوم به تنفس در هوایی این چنین مسموم و آلوده هستند، چاره‌ای بیاندیشند. "

این مطلب بخشی از بیانیه هوای تهران ۷۲ است که در اجتماع پارک شهر به امضای ۶۲ نفر از اساتید دانشگاه کارشناسان و فعالان محیط زیست رسید.

بیانیه هوای تهران ۷۲ آغاز حرکتی مطالبه‌محور و مدنی جهت پیگیری حق شهر برای هوای پاک بوده است، در سال‌های بعد ۱۳۸۹، ۱۳۹۰، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ فعالان محیط زیست، هنرمندان، دانشجویان، اساتید دانشگاه، پزشکان و اصحاب رسانه این شهر بر این حق مسلم شهروندی در بیانیه‌های متعدد پافشاری کرده‌اند و البته دستگاه‌های مسئول اعم از شهری و دولتی در قالب طرح‌های جامع مبارزه با آلودگی هوا و مصوبات هیأت وزیران تلاش کرده‌اند به این مطالبات بر حق پاسخ بدهند و توفیقات و دستاورد‌هایی هم حاصل شده است، اما همچنان شهر تهران پس از نیم قرن تحمل موج‌های متعدد دود و آلودگی، در آستانه ورود به قرن جدید شمسی یکی از آلوده‌ترین شهر‌های جهان است. اینک در آستانه آخرین فصل آلودگی هوا در سده ۱۴۰۰ قرار داریم که از بد روزگار با بیماری همه‌گیر کرونا مقارن شده است. خطر اینجاست که پاییز خشک‌تری را در پیش‌رو داریم و تحریم‌های ظالمانه نیز راه را برای کمک به تنفس شهر تنگ کرده است، به عبارت دیگر در شش ماهه دوم سال ۹۹، شهر تهران باید همزمان با سه اهریمن کرونا، آلودگی هوا و تحریم نبردی سخت را به سرانجام برساند.

سوم آبان (۲۴ اکتبر) روز جهانی مبارزه با تغییرات اقلیمی نامگذاری شده است. بر اساس گزارش چشم‌انداز تغییرات اقلیمی در ایران، میانگین بارش سالانه در افق ۸۳ سال آینده کاهش یافته و بیشترین کاهش بارش در منطقه مرکزی ایران در فصول بهار و پاییز به ترتیب با ۴.۵ درصد و ۶.۷ درصد رخ خواهد داد. علاوه بر مشکل کم‌آبی، این پدیده فراوانی رخداد توفان‌های گرد و خاک را افزایش داده و باعث آلودگی هوا در شهر‌های مجاور مناطق کویری، چون تهران خواهد شد. مطالعه دیگری که توسط دانشگاه زوریخ برای ۵۲۰ شهر جهان انجام شده، بیانگر هشدار جدی درباره کاهش سرعت و فراوانی باد‌های موثر در تهویه طبیعی شهر تهران در ۳۰ سال آینده است. هنوز ابعاد اثرات تغییر اقلیم بر توان تهویه شهر تهران به صورت دقیق شناسایی نشده و لازم است مرکز مطالعات شهرداری تهران و شرکت کنترل کیفیت هوا حمایت از انجام چنین تحقیقی را در دستورکار خود قرار دهد. اما در برابر چشم‌اندازی چنین غبار‌آلود، باید از خود بپرسیم با وجود همه اقداماتی که از سوی مدیریت شهری انجام شده، همه قوانینی که امروز چه در شورا و چه در دیگر سطوح عالی تصویب شده‌اند، حل معضل آلودگی هوا در شهر تهران در چه نقطه‌ای قرار دارد؟ و چقدر این قوانین توانسته موثر واقع شوند؟ اکنون باید پرسید که قانون هوای پاک به عنوان سند بالادستی در راستای مبارزه با آلودگی هوا تا چه اندازه اجرایی شده و دستگاه‌های مسئول تا چه اندازه به تعهدات خود عمل کرده‌اند؟

همچنان آلودگی هوا بر اساس گزارش بانک جهانی به عنوان کشنده‌ترین نوع آلودگی شناخته می‌شود و نقش موثر و به سزایی در مرگ و میر انسان‌ها در سراسر جهان دارد. توجه مسئولانه به این وضعیت در تهران کرونایی امروز حائز اهمیت فراوان است. وزارت بهداشت کشور هشدار داده که آلودگی هوا بر میزان مبتلایان به بیماری کووید ۱۹ تأثیر مستقیم داشته و بر تعداد فوت‌شدگان این بیماری به میزان ۶ تا ۱۵ درصد اثرگذار بوده است. همچنین تحقیقات دانشگاه هاروارد نشان داده که به ازای افزایش یک واحد ذرات معلق، میزان تلفات ۸ درصد افزایش یافته است. سازمان بهداشت جهانی نیز اعلام کرده که ذرات معلق وضعیت کرونا را خطرناک‌تر می‌کند، چراکه امکان انتقال ویروس از طریق ذرات معلق امکانپذیر است و هوای آلوده تهران و بیماری کووید ۱۹ دست به دست هم داده و ریه تهرانی‌ها را هدف و نشانه قرار داده‌اند.

تا پیش از این هم، مطابق با آمار‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تهران سالیانه بین چهار تا پنج هزار مرگ به دلیل آلودگی هوا اتفاق می‌افتد که به تنهایی خسارات مادی و معنوی سنگینی را بر پیکره جامعه شهری وارد می‌کند. این در حالی است که افراد بسیاری به دلیل مواجهه با هوای آلوده به بیماری‌های قلبی و تنفسی مبتلا می‌شوند و هزاران خانواده درگیر مسایل اقتصادی و روانی می‌شوند. من اگر بخواهم صریح‌تر بگویم، در شرایط فعلی آلودگی هوا در تهران یک معضل حتمی برای سلامتی و کیفیت زندگی شهروندان و اقتصاد شهری است؛ وضعی که همگان به ویژه مسئولین بر آن علم دارند، اما متأسفانه یا به آن باور ندارند یا جان مردم برایشان موضوعی اولویت‌دار نیست.

بررسی متوسط غلظت سالانه آلاینده‌های اصلی شهر تهران طی سال‌های ۱۳۸۶ الی ۱۳۹۸ نشانگر آن است که روند متوسط غلظت آلاینده‌های CO، SO۲ و PM۲.۵ در سالیان اخیر کاهشی بوده، اما میانگین آن‌ها در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال قبل کمی افزایش داشته است. طی سال ۹۸، ۷۱ روز به لحاظ آلاینده PM۲.۵ در وضعیت نامطلوب قرار داشت. همچنین در ۲۵ روز از سال ۱۳۹۸ (با افزایشی در حدود ۳ درصد نسبت به سال ۹۷) کیفیت هوا از منظر آلاینده ازن در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت. در مجموع طی سال ۱۳۹۸، میانگین غلظت سالانه تمامی آلاینده‌ها به غیر از منواکسیدکربن نسبت به سال ۱۳۹۷ در حدود ۵.۸ درصد بیشتر شده و در مورد مونواکسیدکربن شرایط مشابهی داشته است.

در نیمه دوم سال ۱۳۹۸ در مجموع ۶۱ روز فراتر از حد مجاز سلامت قرار داشته که از این میان چهار روز در شرایط ناسالم برای همه اقشار جامعه بوده است. در مدت مشابه طی شش ماه دوم سال ۱۳۹۷، ۳۲ روز وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس وجود داشته و هیچ یک از روز‌ها در شرایط ناسالم نبوده است. این آمار برای سال ۹۶ به ترتیب ۷۹ و ۸ روز بوده است. در واقع شرایط نامطلوب در نیمه دوم سال ۹۸، ۲۹ روز بیشتر از مدت مشابه سال ۹۷ و ۲۶ روز کمتر از دوره مشابه در سال ۹۶ بوده است.

در شش ماهه دوم سال ۹۸ مدارس ۱۰ روز به علت آلودگی هوا تعطیل شدند که برابر با آمار سال ۹۶ است و این در حالی است که در دوره مشابه در سال ۹۷ هیچ تعطیلی نداشتیم. در فصل آلودگی ۹۸ به ترتیب سه دوره طولانی مدت متوالی ۹، ۸ و ۸ روزه آلودگی هوا ثبت شد. در مقام مقایسه تعداد روز‌های متوالی شرایط نامطلوب در مدت مشابه در سال ۹۷ از چهار روز بیشتر نشده، در حالی که در مدت مشابه سال ۹۶ توالی شرایط آلوده به ۱۶ روز نیز رسید. به عبارت دیگر، فصل آلودگی سال ۹۸ با وجود آن که تعداد روز‌های متوالی آن ۱.۵ برابر سال ۹۶ بوده، اما تعداد روز‌های آلاینده کمتری داشته است.

شاه‌کلید کنترل آلودگی هوای تهران چیزی نیست جز ترغیب مردم و مسئولان به استفاده و توسعه حمل و نقل عمومی، اما در حال حاضر با شرایط کرونایی که کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، این راهکار عملا منتفی است. هرچند که به دلیل حذف سفر‌های آموزشی و برگزاری کلاس‌های مدارس، دانشگاه‌ها و... به صورت مجازی تا حدود ۳۰ درصد از تردد و حمل و نقل معمول ما در شهر تهران کاسته شده است، اما در مقابل اجرای تغییراتی در اجرای طرح ترافیک سبب شده است که استفاده از خودرو‌های شخصی افزایش پیدا کند. در این شرایط، درایت دولت و دستگاه‌های حاکمیتی در کم کردن تقاضا برای سفر ضروری است. اینک هشت ماه از شیوع ویروس کرونا در کشور گذشته، اما تا چه اندازه در کنترل و مدیریت موفق بوده‌ایم؟ دولت و شهرداری تا چه اندازه توانسته راهکار‌هایی را ایجاد و در نظر بگیرد که خدمات ارائه شده به مردم در بخش‌های مختلف دولتی عملا به صورت غیرحضوری باشد و از این طریق تمایل مردم به سفر کاهش یابد؟

شهرداری تهران برای اجرای تعهدات خود در برنامه کنترل آلودگی هوا با ریسک‌های مهمی، چون عدم ثبات بازار، تحریم‌ها و عدم امکان برنامه‌ریزی در حوزه یارانه سوخت مواجهه است، اما در شرایط نامساعد کنونی لازم است از رویکرد بهینه‌سازی تخصیص بودجه و تأمین ۱۰۰ درصدی منابع مالی برای اولویت‌های اصلی استفاده کند. بر اساس مطالعات نقشه راه کاهش آلودگی هوای شهر تهران (۱۳۹۸) اقدامات زیر دارای بیشترین میزان کاهش انتشار آلودگی هوا به ازای واحد هزینه است.

۱- معاینه فنی دیزل سنگین و تامین یارانه خودرو‌های خدماتی

۲- جایگزینی موتورسیکلت‌های کاربراتوری با انژکتوری

۳- بهسازی موتور و نصب فیلتر دوده بر روی اتوبوس‌ها و خودرو‌های دیزل سنگین با اولویت بخش خدمات عمومی

در بخش معاینه فنی شهرداری از دو سال گذشته اهتمام جدی به کنترل معاینه فنی اتوبوس‌های ناوگان حمل و نقل عمومی داشته و با تقویت دوربین‌های رینگ پیرامونی شهر تهران و همکاری پلیس راهور تلاش کرده پایش موثری بر روی تردد کامیون‌ها اعمال کند. در این رابطه دوربین‌های ثبت تصویری به حد کافی در سطح شهر تهران وجود دارد، اما یکسری از راه‌هایی منتهی به شهر تهران فاقد دوربین‌های نظارتی هستند و احتمال دارد خودرو‌هایی که باعث انتشار آلودگی می‌شوند از این راه وارد پایتخت شوند. از این‌رو، ۳۶ نقطه که نیازمند نصب دوربین هستند، اعلام شده‌اند و ضروری است شهرداری تهران در هماهنگی با پلیس راهور و اداره کل راهداری استان نسبت به نصب و راه‌اندازی این دوربین‌ها در آن ۳۶ نقطه هرچه سریعتر اقدام و پلیس راهنمایی و رانندگی هم برخورد قاطعانه‌تر و اقدامات جدی‌تر را برای جلوگیری از ورود خودرو‌های دودزا انجام دهد.

در بخش جایگزینی موتورسیکلت‌های کاربراتوری با انژکتوری با همکاری با صندوق کارآفرینی امید، برنامه وام کم‌بهره برای تعویض موتور سیکلت کاربراتوری در تهران تدوین شده، اما به دلیل افزایش قیمت ارز و نوسان قیمت‌ها، مذاکرات درخصوص قیمت فروش موتور سیکلت نو هنوز در جریان است. تعداد وام برای تعویض موتورسیکلت‌ها برای نوع انژکتوری ۴۰ هزار عدد در سال ۱۳۹۹ است این رقم معادل چهار درصد نیاز برنامه نوسازی است و شهرداری تهران در این زمینه به تنهایی قادر به حل مسئله نیست. در این بخش کمک دولت جهت اختصاص سالانه ۸۵۰ میلیارد تومان منابع اعتباری مورد نیاز است. در بخش موتورسیکلت برقی نیز به دلیل شرایط ارزی امکان تأمین مالی به مراتب دشوارتر شده و عملا تا رفع مشکلات ارزبری برنامه مذکور قابل تحقق نیست. سازوکار مهم دیگر اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده در ازای تولید موتورسیکلت‌های جدید است که متأسفانه به دلیل رأی دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک، عملا این راهکار از دسترس خارج شده است و در این رابطه پیشنهاد می‌شود سازمان محیط زیست و وزارت صمت در اسرع وقت راهکار قانونی جایگزین را تدبیر کنند. در غیر این صورت با توجه به روند فعلی رشد فرسودگی موتورسیکلت‌ها پیش بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۲ با انبوه موتور‌های به شدت آلاینده و فرسوده (معادل ۲.۳ میلیون دستگاه) مواجه شویم.

در بخش نصب فیلتر‌های دوده بر روی اتوبوس‌های موجود عملکرد رضایت‌بخشی وجود نداشته و صرفا ۵۰ اتوبوس جدید در دست تحویل مجهز به فیلتر شده‌اند. در این حوزه به نظر می‌رسد با توجه به ایجاد ظرفیت تأمین فیلتر دوده از صنایع داخلی، شهرداری نیازمند بازنگری جدی در رویکرد تخصیص منابع بوده و لازم است در برنامه بهسازی ۵۰۰ اتوبوس خود، نصب فیلتر دوده را در اولویت کاری قرار دهد.

۴۰ درصد آلودگی شهر تهران مربوط به خودرو‌های فرسوده است و این در حالی است در سال گذشته تنها هفت درصد خودرو‌های فرسوده به مراکز معاینه فنی تهران مراجعه کردند. از سوی دیگر با ابطال آیین‌نامه مربوطه توسط دیوان عدالت اداری راه حل اسقاط خودرو دچار مشکلات جدی اجرایی شده است. در این رابطه یکی از راهکار‌های مطرح افزایش تعدد دفعات معاینه فنی خودرو‌های فرسوده در طول یک سال است تا بتوان به این شکل به اطمینان نسبی از ایمنی و حداقل آلایندگی خودرو‌های فرسوده تا جایگزینی خودرو‌های نو دست یافت. همچنین ضروری است پلیس راهنمایی و رانندگی به برخورد جدی‌تر با خودرو‌هایی که فاقد معاینه فنی هستند اقدام کند؛ هرچند که بسیاری از خودرو‌های تازه تولید هم به سختی استاندارد‌های معاینه فنی را پاس می‌کنند.

همچنین پسماندسوزی در اطراف شهر تهران یکی از عوامل مهم در انتشار آلودگی در ماه‌های سرد سال است که ضروری است فرمانداری تهران و دستگاه‌های مرتبط اقدامات جدی برای جلوگیری از پسماندسوزی را انجام دهند و اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران نیز این موضوع را به جد پیگیری و پایش کند.

پدیده‌ای که در سال گذشته به صورت مکرر اتفاق افتاد، مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ اطراف شهر تهران بوده است که به طور قابل توجهی سبب افزایش غلظت آلاینده‌های ذرات معلق اکسید‌های گوگرد در شهر شده است. براساس نتایج مطالعات سیاهه انتشار آلودگی هوای تهران، بیش از ۳۹.۳ درصد آلودگی هوا در بخش ذرات معلق مربوط به منابع آلاینده ثابت از جمله صنایع، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها است. سوگمندانه اینکه اخیرا یکی از این صنایع آلاینده اقدام به طرح شکایت علیه جناب آقای خلیل‌آبادی نماینده محترم شورای شهر به دلیل تذکر هشداردهنده و مسئولانه ایشان کرده است. به نظر می‌رسد زمان آن فرارسیده که شورای شهر ظرفیت حقوقی خود را برای اعلام جرم بر علیه مراکز آلاینده فعال ساخته و پیگیری حقوق عامه در حوزه هوای پاک را در مراجع قضایی و نظارتی در دستورکار قرار دهد. همچنین شفافیت اداره کل محیط زیست استان تهران در اطلاع‌رسانی آمار و اطلاعات آلایندگی واحد‌های صنعتی در منطقه شهری تهران مورد درخواست بوده و در این رابطه ضرورت دارد شرکت کنترل کیفیت هوای تهران ظرفیت پایش سیار خود در حریم شهر تهران را تقویت و شورای شهر نیز بودجه لازم جهت پشتیبانی از رصد آلودگی مراکز آلاینده ثابت در محدوده منطقه شهری تهران را مدنظر قرار دهد.

یکی دیگر از اقدامات مهم در برهه کنونی سنجش و پایش پیوسته ترافیک و آلودگی هوا به صورت منسجم و بهنگام است. در این ایام سخت کرونایی بر هیچ کس پوشیده نیست که تا چه میزان اطلاع از شرایط ترافیکی طرح در محدوده مرکزی و زون‌های اطراف آن در ارزشیابی سناریوی‌های «طرح کاهش» و اتخاذ بهینه تصمیمات جهت مبارزه با پاندمی و آلودگی موثر است. با وجود تذکرات و تاکیدات متعدد شورای شهر، همچنان نظام آماری تولید داده‌های حیاتی ترافیکی در شهرداری شکل نگرفته است و از شهرداری تهران انتظار می‌رود برگرفته از تجربیات دوران سخت کرونا برای تجهیز شهر به سامانه‌های هوشمند پایش و اطلاع‌رسانی ترافیک اقدام جدی به عمل آورد؛ و بالاخره قصه پر غصه عدم حمایت دولت از تأمین اتوبوس و واگن مترو که با وجود پیگیری‌های متعدد اعضای شورا گشایش چندانی فعلا رخ نداده است. حکایت تأمین اتوبوس و واگن شهر تهران به هفت خان رستم شبیه شده است.

خان اول آن در خود شهرداری است که بوروکراسی سیستماتیک آن فرصت‌سوز است. خان دوم در مجموعه دولت است که چندین وزارتخانه و دستگاه درگیر موضوع هستند. خان سوم در سیستم بانکی کشور است که بدهی‌های قبلی عبور را بسیار سخت کرده است. خان چهارم مشکلات ریز و درشت تأمین‌کنندگان و سازندگان کشور است. خان پنجم رقابت سنگین در اخذ تخصیص و جذب منابع محدود است. خان ششم نبود اراده فیصله بخش جهت حل موضوع و خوان هفتم تحریم و وضعیت نامناسب اقتصادی کشور. به نظر می‌رسد با این شرایط چاره‌ای نیست جز استقامت مدیریت شهری در عبور از این مسیر سخت و تداوم حمایت‌طلبی از تامین اتوبوس و مترو.

بیشتر بخوانید

• قیچی دولبه «آلودگی هوا» و «کرونا»/ فرار بی سر و صدای نیروگاه ها و کارخانه ها از پرداخت عوارض آلودگی هوا

انتهای پیام/