به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، تاریخ نشان می‌دهد ایرانی‌ها اولین مردمانی بودند که به دانش و فناوری حفر قنات دست یافتند و بعد از آن این دانش به شمال هندوستان، شمال آفریقا و حتی اسپانیا رسید.

 

همچنین نخستین تمدنی که کشاورزی آبی را وارد تاریخ کرد ایرانی‌ها بودند و از آنجا که ایران کشوری خشک و نیمه خشک است روشی بسیار هوشمندانه برای پایداری آب ابداع کردند که همان قنات است.

به گفته تاریخ نویسان ایرانیان سدسازان ماهری هم بودند، اجداد ما در چندین هزار سال شاید ده‌ها سد و صد‌ها آب بند می ساختند، اما گذشت زمان به آن‌ها نشان داد که ساخت سد با وضعیت اقلیمی کشور سازگاری ندارد و موجب نابودی منابع می‌شود در واقع آن‌ها بسیار باهوش بودند و دریافته بودند که سدسازی رویکردی ناپایدار، غیراقتصادی و زیان بار است از این رو به فکر راه حل بهتری افتادند که در این روند به فناوری قنات دست یافتند.

پژوهشگران معتقدند بهره برداری از قنات ابتدا در ایران صورت گرفت و در دوره هخامنشی بوسیله ایرانیان به عمان، یمن و شاخ آفریقا نیز راه یافت سپس مسلمانان آن را به اسپانیا بردند. مهمترین و قدیمی‌ترین کاریز‌ها در ایران، افغانستان و تاجیکستان وجود دارد.

در حال حاضر در ٣۴ کشور قنات وجود دارد و مهمترین قنات‌های ایران در استان‌های کویری خراسان، یزد، کرمان، مرکزی و فارس وجود دارد.

 

قنات از سازه‌هایی است که نقش مهمی در تامین آب شرب داشته و اکنون این سازه در سطح بین‌المللی به نام ایران ثبت شده است. بخش عظیمی از کشور که در مناطق گرم و خشک و حاشیه کویر واقع شده با مشکل کم آبی مواجه است و از طریق حفر قنات آب مورد نیاز برای کشاورزی و شرب تامین می‌کند.

آب هایی، چون چشمه‌ها، روان آب‌ها و آب‌های فصلی از طریق چاه‌های قنات جمع‌آوری می‌شود و آب قنات در دو بخش کشاورزی و شرب بسیار موثر است که در این زمینه باید اقدامات موثری انجام داد.

 

در این میان خراسان رضوی که جزو استان‌های خشک و نیمه‌خشک است پیشینه‌ای قوی در قنات‌سازی و استفاده از آن برای تامین آب شرب و کشاورزی دارد، سرآمد این نبوغ آبی در ساخت قنات قصبه گناباد که در فهرست جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده مشخص است.

محمد قیصری منوچهری معاون مدیریت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این استان دارای ۶ هزار و ۸۸۲ رشته قنات است که سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب دبی آب دارد.

او افزود: این میزان آبدهی قنات‌های خراسان رضوی معادل حدود ۱۰ درصد آب استحصالی از منابع آب زیرزمینی استان است.

معاون مدیریت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: طول قنات‌های استان در مجموع ۱۳ هزار کیلومتر است.

قیصر با اشاره به اینکه تاکنون برای ۵۶ درصد قنات‌های استان عملیات احصا و مرمت انجام شده است، بیان کرد: اجرای این عملیات برای ۴۴ درصد دیگر از قنات‌های استان باقی مانده است.

او تصریح کرد: اعتبار مصوب سال گذشته برای بخش قنات در استان که تا نیمه امسال باید جذب شود در بخش استانی بیش از ۳۱۶ میلیارد ریال بود که برای مرمت ۳۴۲ رشته قنات به طول ۸۶ کیلومتر هزینه شد.

معاون  جهاد کشاورزی خراسان رضوی تاکید کرد: اعتبارات ملی مصوب در این زمینه نیز حدود ۱۲۰ میلیارد ریال بود که بالاتر از میزان مصوب و در حدود ۱۵۵ میلیارد ریال تاکنون تخصیص یافته است که برای مرمت و احیای ۱۰۸ رشته قنات با ۶۰ کیلومتر طول هزینه شده است.

قیصری اظهار کرد: این استان با ۱۶.۵ درصد قنات‌های کشور بیشترین تعداد قنات را در ایران دارد و قنات قصبه گناباد و مزینان داورزن به عنوان شاخص‌ترین قنات‌های این استان است.

 او با بیان اینکه قنات به عنوان منبع تامین آب پایدار و متعادل‌کننده سفره‌های آب زیرزمینی محسوب می‌شوند، افزود: با توجه به بحرانی‌بودن دشت‌های استان فعالیت قنات‌ها در حقیقت حالت متعادل‌کننده دارد.

 

معاون مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی استان ادامه داد: مصرف نشدن انرژی و هزینه زیاد در استحصال آب، حفظ محیط زیست و تامین آب سالم از مهمترین ویژگی‌های قنات است.

قیصری بیان کرد: قنات‌ها نقش بسزایی در زندگی و معیشت کشاورزان دارد که با احیا، مرمت و تامین آب توسط آن‌ها به تثبیت اشتغال و مهاجرت معکوس روستائیان کمک شایانی می‌شود.

او با بیان اینکه بیشترین تهدید برای قنات را می‌توان چاه‌های کشاورزی دانست، تصریح کرد: تا ۵۰ سال پیش چاه کشاورزی نبود، اما از دهه ۴۰ که شاهد ایجاد و حفر چاه بودیم با زیاد شدن این حفاری‌ها و استفاده از پمپ آب، حفر چاه کشاورزی رونق گرفت.

معاون مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی تاکید کرد: حفر چاه موجب شد دبی قنات‌ها کم شود و بیشترین تهدید برای قنات را می‌توان در درجه اول چاه‌های کشاورزی بخصوص چاه‌های غیرمجاز و تجاوز به حریم کیفی وکمی قنات‌ها دانست.

قیصری اظهار کرد: دستگاه‌های متولی، شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها باید به موضوع مهم و حساس حفر چاه‌های آب کشاورزی توجه بیشتری کنند و بدون استعلام از جهاد کشاورزی در خصوص حریم قنات مجوز ساخت در روستا و حفر چاه را صادر نکنند.

او افزود: ادامه روند موجود به مرور موجب تخریب و نشست قنات‌ها و نابودی آن‌ها می‌شود.

محمدرضا اورانی رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز گفت: توجه به حریم کیفی و کمی قنوات، بازنگری در قوانین و دستورالعمل‌های حفر چاه، افزایش مشارکت مردمی با واگذاری و دخالت مستقیم مالکان و بهره‌برداران در احیا، مرمت و مدیریت قناتها، مهار سیلاب‌های دستی و ساخت سازه‌های حفاظتی برای قنات ها، کنترل بهره‌برداری از رودخانه‌ها برای برداشت آب از جمله راهکار‌های حفاظت از قنات ها است.

او افزود: اهمیت قنات‌ها از نظر پدافند غیرعامل مبحث مهمی است که باید به آن توجه ویژه داشت.

رئیس جهاد کشاورزی خراسان رضویادامه داد: قنات‌ها دارای جایگاه ویژه و منحصربه فردی هستند که در صورت حمله سایبری یا هوایی به نیروگاه‌ها با قطع برق و اختلال در تامین آب شرب می‌توانند نسبت به تامین آب موثر واقع شوند.

اورانی بیان کرد: انجام عملیات آبخیردازی در بالادست قنات ها، ارائه تسهیلات ارزان قیمت برای این بخش به بهره‌برداران، ارتباط تنگاتنگ مقنیان با کارشناسان و تلفیق علم تجربی با دانش آکادمیک، لزوم افزایش اعتبارات ملی و استانی احیای قنات ها، ترویج فرهنگ قنات و قنات‌داری، ثبت قنات‌های شاخص به عنوان میراث فرهنگی و تقویت جایگاه کنترل و نظارت بر بهره‌برداری از قنات‌ها از طریق مشاور می‌تواند از دیگر راهبرد‌های حفظ این شاهکار‌های آبی باشد.

معاون مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه آبدهی به طرز محسوسی بستگی به بارندگی دارد، گفت: با توجه به نوسان بارش‌ها دبی آب در قنات‌های استان از ۵۷۹ میلیون متر مکعب تا ۸۰۰ میلیون متر مکعب متفاوت بوده است.

او افزود: در سنتوات قبل به دلیل خشکسالی‌ها آمار دبی قنوات کاهش چشمگیر داشته به طوری که تا ۲۵ درصد کاهش دبی در این بخش ثبت شده است.

 

معاون مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: طی دو سال گذشته با بهبود بارندگی در استان شاهد بهبود وضعیت دبی قنات‌های استان بودیم، اما دبی قنات‌ها نسبت به قبل از خشکسالی‌ها همچنان با ۲۰ درصد کاهش مواجه است.

او افزود: انسداد چاه‌های غیرمجاز در این استان و میزان آب صرفه‌جویی شده از این طریق طی هفت سال گذشته رشد چشمگیر داشته به طوری که از سال ۱۳۹۲ تاکنون عملیات انسداد ۱۱ هزار و ۸۰۰ چاه غیر مجاز در خراسان رضوی انجام شده و طی این مدت ۲۴۰ میلیون متر مکعب آب از این طریق صرفه‌جویی شده است.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تعداد کنونی چاه‌های غیر مجاز کشاورزی در این استان را پنج هزار و ۷۵۰ چاه برشمرد و ادامه داد: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در اجرای طرح تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی استان، عملیات انسداد همه این چاه‌ها دنبال می‌شود.

علایی بیان کرد: امسال انسداد ۲ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان برنامه‌ریزی شده که تاکنون حدود ۳۸۰ حلقه از آن‌ها مسدود گردیده است.

او  تعداد چاه‌های مجاز خراسان رضوی را ۱۶ هزار و ۵۰۰ حلقه عنوان و تصریح کرد: ۱۰ هزار و ۱۰۰ حلقه از این چاه‌ها در بخش کشاورزی و بقیه در بخش شرب، صنعت و خدمات حفر شده‌اند.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه این استان در نصب کنتور هوشمند در چاه‌های کشاورزی با هدف کنترل منابع آب در کشور پیشگام است، تاکید کرد: هم‌اکنون ۹۵ درصد چاه‌های برقی کشاورزی استان که تعداد آن‌ها هشت هزار و ۵۰۰ حلقه است به کنتور هوشمند مجهز هستند.

علایی اظهار کرد: نصب کنتور‌های هوشمند در چاه‌های غیر کشاورزی استان نیز حدود ۲۰ درصد از کل این چاه‌ها را شامل می‌شود.

او افزود: این استان یکی از بحرانی‌ترین منابع آب‌های زیرزمینی کشور را دارد به طوری که کسری منابع آب‌های زیرزمینی آن تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب و افت یک متری سطح آب‌های زیر زمینی رسیده است.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: با اقداماتی مانند طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی، مقابله با چاه‌های غیر مجاز، جلوگیری از اضافه برداشت‌ها، نصب کنتور‌های هوشمند و طرح سازگاری با کم آبی، کسری منابع زیرزمینی در استان خراسان رضوی طی سال‌های اخیر کمی بهبود یافته است.

علایی بیان کرد: حفاظت و تامین منابع آب وظیفه شرکت‌های آب منطقه‌ای در هر استان است که عملکرد این شرکت‌ها در دو واحد ساخت و ساز و توسعه تاسیسات آب تعریف می‌شود.

 

منبع:ایرنا

 

انتهای پیام//ف.س