به گزارش حوزه ادبیات  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، در کتاب کودک و نوجوان برخلاف سایر حوزه‌ها علاوه بر متن، انتخاب تصویر نیز مهم است؛ یعنی تصویر و متن لازم و ملزوم یکدیگر هستند. حتماً برای شما هم پیش آمده که کودکانتان هنگام مشاهده جلد رنگارنگ و صفحات رنگی کتاب جذب آن می‌شوند. طی انجام مصاحبه با نویسندگان کودک و نوجوان در دو ماه گذشته برخی از آنان گفتند تصویرگران برخی مسائل مربوط را رعایت نمی‌کنند. برای همین تصمیم گرفتیم تا با دو تن از تصویرگران یعنی علیرضا گلدوزیان (دارنده جوایز معتبر تصویرگری دنیا شامل جایزه baij ژاپن، قلم طلایی بلگراد، برگزیده نمایشگاه بولونیا و جایزه‌ بزرگ براتیسلاوا) و محمدحسین صلواتیان (دارنده چندین جایزه نظیر برنده لوح زرین اولین جشنواره رشد در بخش تألیف، برنده پلاک طلایی مجله آفتابگردان، دریافت لوح تقدیر از کاخ کودک قزاقستان و...) در این باره گفت و گو کنیم تا با نظرات تصویرگران کودک و نوجوان نیز آشنا شویم.

نویسنده نظر غیرکارشناسی به تصویرگر ندهد

آیا بهتر نیست بین نویسنده و تصویرگر پل ارتباطی وجود داشته باشد؟

گلدوزیان: قاعده‌ای وجود ندارد که حتماً همدیگر را ببینند. البته بهتر است یکدیگر را ببینند، چون باعث می‌شود تصویرگر براساس آنچه در ذهن نویسنده اتفاق افتاده است، تصویرگری کند. اگر خود نویسنده با تصویر ارتباط برقرار نکند، خروجی آن خوب نخواهد بود. البته ممکن است تصویرگر نویسنده را نشناسد و متن را بخواند و به دغدغه‌، حساسیت‌ و روحیات نویسنده آگاه نباشد اما خروجی جذاب شود. به هر حال، این قاعده درستی نیست که بگوییم حتماً نویسنده و تصویرگر باید به هم بچسبند. نویسنده می‌نویسد و می‌تواند آن قدر به تصویر معاصر اشراف داشته باشد تا اثری که خلق کرده با آثار ذهنی تصویرگر مشابهت پیدا کند.  در ایران تصویرگر یک نفر است و معمولاً نویسنده و تصویرگر یک زوج هنری هستند که با هم کار و ایده پردازی می‌کنند. ناشر هم می‌تواند شرایط را جوری فراهم آورد که هر دو با هم در ارتباط باشند.

صلواتیان: تصویرگری متن کتاب به شکل‌های مختلفی صورت می‌گیرد؛ گاهی متن بر اساس تصویر و گاهی تصویر بر اساس متن خلق می‌شود. هر چند مرسوم، خلق تصویر برای متن است. تصویرگر لزوماً باید به متن وفادار باشد، ولی این امر به معنی تفسیر مکانیکی و انعکاس خط به خط متن نیست. گاهی تصویرگر از متن فراتر رفته و حرف‌ها و حس‌هایی را در قالب تصویر به مخاطب منتقل می‌کند که یا از قلم نویسنده پنهان مانده و یا نویسنده به دلایلی امکان طرح این مطالب را نداشته است. با این حال ارتباط تصویرگر با نویسنده در غنی‌سازی اثر دخالت دارد. به شرط اینکه سایه نویسنده بر تصویرگری سنگینی نکند و از اعمال نظرات غیرکارشناسانه پرهیز کند. در غیر این صورت نویسنده در شناسنامه هنری تصویر دست برده و دیگر نمی‌شود تمام مسئولیت تصویرگری را به گردن تصویرگر گذاشت.

دلایل گسست تصویر از متن و محتوا

برخی نویسنده‌ها می‌گویند، تصویرگران کتاب کودک و نوجوان فقط چند خط اول کتاب را می‌خوانند و ما بقی کتاب را نخوانده تصویرگری می‌کنند. نظر شما چیست؟

گلدوزیان: من این حرف را از طرف خودم می‌زنم و نه بقیه تصویرگران. من هنگام خوانش کل متن به لایه‌های بعدی هم ورود می‌کنم و تصمیم می‌گیرم که در چه فرمی اجرا شود. در مورد خودم که این طور است. هر تصویرگری شیوه و روش خود را در برخورد با داستان دارد.

صلواتیان: این جمله به نظر منطقی نیست؛ چون تصویرگر متن را می‌خواند، ولی گاهی به دلایلی گسست متن و تصویر بارز می‌شود که معمولا نویسنده‌های عزیز از این ماجرا دل خونی دارند و حق هم دارند؛ چرا که زحماتشان آن چنان که باید به ثمر نمی‌رسد. از مهمترین دلایل این اتفاق، ناپختگی تصویر، عدم ارتباط مطلوب تصویرگر با متن، فضای ذهنی غیر معقول تصویرگر یا به اصطلاح اباحه گری تصویرگری، جلو زدن بیش از حد تصویرگر از متن است.

تصویرگران ایرانی در خارج از کشور دستمزد ارزان می‌گیرند

برخی ناشران یکی از علت‌های افزایش نشر کتاب کودک و نوجوان ترجمه نسبت به تالیف را دستمزد بالای تصویرگر می‌دانند. نظر شما در این باره چیست؟

گلدوزیان: من در این باره نمی‌توانم برای ناشران تعیین تکلیف کنم که کتاب تالیف را بیشتر از ترجمه راهی بازار ناشر کنند. یک ناشر به خاطر هزینه کمتر کتاب ترجمه تصمیم به ترجمه آثار کودک و نوجوان خارجی می‌گیرد. برخی ناشران هم تصمیم می‌گیرند فضای داخلی ایران را داشته باشند و ارتباط بین تصویرگر و نویسنده را برقرار کنند.

صلواتیان: با توجه به عدم وجود کپی رایت، کم هزینه بودن چاپ آثار ترجمه علت این ماجراست. اگر قانون کپی رایت وجود داشت مشاهده می‌کردید که تصویرگران ایرانی با توجه به سطح بالای استعداد و توانایی در بین تصویرگران جهان، حداقل دستمزد را می‌گیرند و پرداخت سفارش‌های خارجی به تصویرگران ایرانی گاهی تا ۱۰ برابر و بلکه بیشتر از دستمزد‌های داخلی است. این در حالی است که تصویرگران ایرانی در خارج از کشور به دستمزد ارزان مشهورند.

انتشار کتاب های ترجمه مغایر با فرهنگ ایرانی؟

آیا تصویرگری‌ کتاب‌های ترجمه کودک و نوجوان مناسب فرهنگ ما است؟

گلدوزیان: کتاب‌هایی که در حال حاضر در بازار هستند، بد نیستند. تصویرگری دنیا مرتبط با حوزه فلسفی و روانشناختی است. از لحاظ فضا‌های ساختاری چنین ساختاری دارند. آنان می‌توانند به متن و تصویر نگاه تخصصی داشته باشند، با دانش تصویرگری آشنا شوند  و دغدغه جامعه را داشته باشند. ناشرانی که رایت می‌خرند، ملزم به حفظ کیفیت کتاب هستند. برخی از ناشران برای اینکه نظر خارجی‌ها را در نمایشگاه بین‌المللی جلب کنند، اقدام به خرید و نشر کتاب‌های خارجی کودک و نوجوان می‌کنند.

صلواتیان: پاسخ این سوال به یک مصاحبه مستقل و مفصل نیاز دارد. کدام موضوعات از کدام فرهنگ‌ها و با چه رویکردی؟ باید دید کتاب برای چه هدفی خلق شده، چه کاره عالم است، کجا می‌رود و پدید آورنده در این میان چه کاره است؟ همه بسیار تعیین کننده و مهم است و حقیقتاً با یکی دو جمله حق مطلب ادا نمی‌شود.

تصویر؛ نشان‌دهنده مفاهیمی که در کلمه نمی گنجد

تصویرگر چه قدر می‌تواند با تصاویرش نقص محتوا را بپوشاند؟

گلدوزیان: وقتی متریال و موضوع ضعیف است، اصلاً نباید خلق شود و به بازار بیاید. تصویر، قدرت محتوا را چند برابر می‌کند؛ محصولی که نقص دارد و می‌خواهد تصویر نقصش را بپوشاند و یا بالعکس، تولید نشود بهتر است.

صلواتیان: تصویر و محتوا باید هم‌افزایی کنند؛ تصویرگر می‌تواند در انتقال پیام متن وسعت و عمق ایجاد کند و مفاهیم و احساساتی که در قالب نوشتار نمی‌گنجد را با تصویر بیان نماید. از جمله ویژگی‌های تصویر بیان لایه‌های پنهان متن برای درک بهتر آن‌هاست و تصویرگر می‌تواند حرف‌های خودش را به شرط آسیب نزدن به درون مایه‌ بیان کند و این از نقاط قوت تصویر به حساب می‌آید.

مدرک تحصیلی در هنر خیلی تعیین‌کننده نیست

برخی می‌گویند تصویرگران باید از تحصیل‌کرده های حوزه نقاشی باشند؛ نه گرافیک. به علت اینکه تحصیل‌کرده های گرافیک ممکن است اصول طراحی را به خوبی پشت سر نگذاشته باشند. نظر شما در این باره چیست؟

گلدوزیان: من هر دو را لازم می‌دانم. تصویرگری را زیر مجموعه هیچ جریانی نمی‌دانم و آن را مستقل می‌دانم. طراحی رنگ زیر ساخت‌ هنرهای تجسمی و جزو ساختار هنر و بیشتر در نقاشی مشهود است. پس لازم است که یک تصویرگر نقاشی را بیاموزد. از لحاظ آشنایی با طراحی و دیزاین هم لازم است گرافیک را بیاموزد. در نتیجه برای تصویرگری و متن که منجر به تولید کتاب کودک و نوجوان می‌شود، هر دو فن یعنی گرافیک و نقاشی به یک اندازه مهم هستند؛ ولی خیلی از آزادی‌های نقاشی را در تصویرگری نداریم و در نتیجه تصویرگر باید یک نگاه کامل به حوزه طراحی و دیزاین گرافیک داشته باشد.

صلواتیان: مدرک تحصیلی در هنر خیلی تعیین‌کننده نیست. ذوق و استعداد، آموزش صحیح، پختگی و تجربه حرف اول را می‌زنند. ضروری است ما مثل همه رشته‌های علمی و هنری دیگر به بازسازی هنر تصویرگری ایرانی با بهره گیری از خلاقیت‌ها و ظرفیت‌ها اقدام کنیم. عقبه‌ فرهنگی هنری ما تمام نشدنی و بی نظیر است. تصویرگری نباید عقب بماند و خوشبختانه تصویرگران جوان و خوش ذوق زیادی داریم که انصافاً سرآمدند. من ناراحتم که به دلیل شرایط نامساعد خیلی از این استعداد‌ها دیده نمی‌شوند. بسیاری از تصویرگران خوبمان درآمدی ندارند یا با درآمد‌های ناچیز اوضاع را می‌گذرانند. قسمتی از این مشکلات به مدیریت‌ ضعیف و ناشیانه فرهنگی بر می‌گردد. مدیران قوی و دلسوز هنری می‌توانند خیلی از مشکلات را حل کنند.

انتهای پیام/