به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،  «تا حالا اسم گل حشره‌کش به گوش‌تان خورده‌است؟ یا اصلا فکر کرده‌اید ممکن است گل یا گیاهی با خاصیت حشره‌کشی وجود داشته باشد؟ پیش‌فرض ذهنی اغلب ما این است که حشره‌کش‌ها عموما سموم و مواد شیمیایی هستند. در حالی که در اصل طبیعت خودش برای این مشکلات هم راه حل دارد، اما، چون انسان امروزی همیشه وقت ندارد و می‌خواهد زود به نتیجه برسد، مدام دنبال موادی است که زود اثر کنند. از طرفی اشتباهات بشری و دست بردن در اکوسیستم طبیعی باعث افزایش جمعیت آفات شده است. در این میان ممکن است حشره‌کش‌های گیاهی سرعت اثرشان به گردپای تولید مثل فزاینده آفات نرسد و در نتیجه نتوانند آن‌ها را کنترل کنند و برای همین هم اسم‌شان به گوش ما ناآشنا و رسم‌شان نامهجور است.

بیشتربخوانید

• در صورت استفاده از حشره کش به جنین خود آسیب می‌رسانید

به همین دلیل، این گزارش را به معرفی مهم‌ترین حشره‌کش گیاهی یعنی پیرتروم (pyrethrum) اختصاص داده‌ایم، گیاهی که شاید بتوانیم آن را در باغچه یا مزارع کوچک خانگی‌مان پرورش دهیم.

پیرتروم در واقع یک نوع گل داوودی (Chrysanthemum) است. گونه‌های زیادی از این گل دارای خاصیت حشره‌کشی هستند، اما مواد حشره‌کش به صورت تجاری از دو گونه خاص آن به دست می‌آید. زادگاه این گل اروپای شرقی است، اما در ایران هم به طور خودرو در کوه‌های شمال کشور رشد می‌کند. البته کشت‌وکار این گیاه به دلیل کاربرد زیاد آن در زندگی روزمره، حالت تجاری پیدا کرده و در کشور‌های زیادی از جمله کنیا، تانزانیا، هند، ژاپن، استرالیا، انگلیس، فرانسه، آلمان، سوئیس و اکوادور در مساحت‌های بالا کشت می‌شود.

سابقه حشره‌کشی

گل پیرتروم در تمام دنیا به عنوان منبع اصلی تولید مواد حشره‌کش گیاهی شناخته شده‌است. باید توجه داشت مهم‌ترین ماده تشکیل‌دهنده هر گیاه دارویی را که اثر دارویی دارد، ماده موثره می‌نامند و ماده موثره این گیاه هم «پیرترین» نام دارد. ماده‌ای که مقداری از آن در تمام بخش‌های پیرتروم وجود دارد، اما مقدارش در گل و تخمدان بیش از سایر قسمت‌های آن است. این ماده یک دشمن قوی برای حشرات از جمله مگس، پشه، کک، شپش، ساس، مالاریا و تعدادی از آفت‌های کشاورزی است. در صنعت داروسازی برای اثربخشی بیشتر ماده موثره، مواد دیگری را همراه آن می‌کنند که به مواد جانبی معروفند. در مورد پیرتروم هم موادی مثل پیپرونیل بوتوکساید، سزوگسان و سولفوکساید به این گیاه اضافه می‌شود تا قدرت سمی بودن آن دو برابر شود. دلیلش هم این است با وجود این که پیرترین یک فلج‌کننده قوی است، اما حشرات فلج‌شده به فاصله زمان کوتاهی پس از قرار گرفتن در معرض این ماده می‌توانند توان پرواز خود را بازیابی کنند. پس باید به محلول‌های استخراج شده از پیرتروم مواد شیمیایی هم اضافه کرد تا دو اتفاق فلج شدن و مرگ حشرات با کمترین تاخیر زمانی از هم اتفاق بیفتند.

سابقه کاشت

کاشت این گل در جنگ جهانی اول برای حفاظت سربازان علیه حشرات مزاحمی مثل شپش، ساس، کنه و پشه مالاریا انجام می‌شد. ولی بعد از ساخت حشره‌کش‌های شیمیایی زوداثری مثل د. د. ت، کشت و تولید پیرتروم کنار گذاشته شد. تا این‌که حدود ۲۰ سال بعد استفاده از این مواد به دلیل سمیت بالای آن‌ها برای انسان و محیط زیست ممنوع شد و کاشت پیرتروم دوباره مورد توجه محققان قرار گرفت.

اصولا پژوهشگران اگر بخواهند سمیت یک ماده را بسنجند، از شاخصی به عنوان «میزان سمیت برای پستانداران» استفاده می‌کنند. یکی از محاسن گل حشره‌کش آن است که ماده موثره‌اش سمیت بسیار کمی برای پستانداران دارد و از این نظر یک ماده امن محسوب می‌شود. از طرفی این ماده بر خلاف بسیاری از سموم شیمیایی در بدن انسان انباشته نمی‌شود و بنابراین برای انسان مضر نیست و می‌توان با امنیت خاطر از آن گیاه برای مبارزه و کنترل حشرات مزاحم و آفات استفاده کرد.

انتخاب گونه مناسب

پیرتروم گونه‌های متنوعی دارد و گام اول در کشت آن، انتخاب گونه سازگار با هر منطقه است، به طوری که بتوان بعد از کاشت بیشترین ماده موثره را از آن استخراج کرد. البته در تولید اقتصادی علاوه بر عملکرد محصول (تناژ برداشت‌شده)، کیفیت (درصد بالای ماده موثره) هم بسیار مهم است. تحقیقات نشان داده تولید تجاری پیرتروم در مناطق کوهستانی بیشتر است، ولی عملکردشان به اندازه مناطق استوایی بالا نیست. نکته دیگر این که هر چه ارتفاع بالاتر باشد، غلظت پیرترین هم افزایش می‌یابد. پس مناطقی با ارتفاع ۱۶۰۰ تا ۳۰۰۰ متر از سطح دریا بهترین مناطق برای کشت پیرتروم به حساب می‌آیند و تولید گل در ارتفاعات کمتر از ۱۶۰۰ متر کاهش می‌یابد.

البته به جز این موارد می‌توان شرایط ایده‌آل دیگری نیز برای کشت پیرتروم فراهم کرد؛ اما باید در نظر گرفت: پیرتروم یک گیاهی خشکی‌دوست است و آب‌وهوای نیمه‌خشک با زمستان‌های سرد را می‌پسندد و برای همین نیاز به آبیاری بالا ندارد. میانگین بارندگی ۱۲۰۰ میلی‌متر در سال و دو تا سه ماه بدون باران در سال برایش کافی است. مناطق گرم را دوست دارد، اما دمای ۱۲- درجه سانتی‌گراد را نیز تحمل می‌کند. زمین‌های شیب‌دار با خاک خشک، شنی و آهکی را ترجیح می‌دهد. در مناطقی مثل شمال کشور با رطوبت بالا و خاک سرشار از مواد آلی مناطق مرطوب رشد خوبی دارد، اما هوای مرطوب باعث کاهش غلظت ماده موثره پیرترین می‌شود. البته این مساله درباره سایر گیاهان دارویی هم صادق است. از کشت پیرتروم در سایه به شدت پرهیز کنید، چون تابش ناکافی نور آفتاب باعث کاهش شدید غلظت ماده موثره آن می‌شود.

تکثیر و کاشت

پیرتروم به دو روش تکثیر می‌شود؛ کاشت بذر و تقسیم بوته. البته معمولا در سال اول بهتر است از کاشت بذر استفاده شود و در سال‌های بعد می‌توان از تقسیم بوته استفاده کرد.

روش مستقیم یا کاشت بذر: در شهریورماه بذر‌ها در زمین کشت می‌شوند، البته باید روی آن‌ها را با لایه نازکی از خاک سبک و برگ خشک پوشاند. فاصله بوته‌ها از هم نیز باید ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر و فاصله ردیف‌های کاشت ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر باشد. رشد اولیه این گیاه به‌شدت کند است و علف‌های هرز می‌توانند طی دوره رشد بر آن غلبه کنند و تمام زمین را بپوشانند. از طرفی وجین علف‌های هرز نیز هزینه زیادی دارد، پس کشت به روش بذری مگر در سطوح کوچک توصیه نمی‌شود.

روش غیرمستقیم یا تقسیم بوته: اوایل پاییز یا اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر پیرتروم به این روش است. برای این کار بعد از خارج کردن گل‌های سه تا چهار ساله از خاک، هر بوته را بستگی به حجمش به پنج تا ۱۰ قطعه تقسیم و در زمین می‌کارند. بوته‌های انتخاب‌شده باید کاملا سالم و بدون علائم باشند. در این روش فاصله دو بوته از همدیگر ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر و فاصله ردیف‌ها ۶۰ سانتی‌متر است.

داشت و برداشت

گیاه پیرتروم باید به‌خوبی وجین شود، چون ممکن است در رقابت با رشد علف‌های هرز شکست بخورد. این گیاه به کمبود ازت و دیگر عناصر حساس نیست، اما مصرف فسفر تاثیر زیادی بر افزایش میزان گل‌دادن آن می‌گذارد. همچنین خوشبختانه آفت خاصی در طول زمان داشت به این گیاه حمله نمی‌کند. اما برای برداشت پیرتروم باید به این نکته توجه داشت که گل‌های آن شبیه گل‌های بابونه هستند و ماده موثره‌ای که باعث خاصیت حشره‌کشی این گل می‌شود نیز پیرترین است. پس مهم است که زمان برداشت زمانی باشد که بیشترین مقدار پیرترین را بتوان به‌دست‌آورد. بهترین زمان برای این‌کار در فصل گرم و خشک است. در حالت ایده‌آل، برداشت گل‌ها باید از زمانی شروع شود که همه مزرعه به گل رفته باشد. روز پنجم تا نهم بعد از شروع گل‌دهی بهترین زمان برداشت است. همچنین مهم است که بدانید گل‌های قسمت‌های مرکزی مزرعه نسبت به حاشیه از غلظت بالاتری از پیرترین برخوردار خواهند بود. البته به طور متوسط در هر متر مربع حدود هفت تا ۹ بوته پیرتروم کشت می‌شود. در حالت ایده‌آل هر بوته می‌تواند ۸۰ تا ۱۰۰ عدد گل تولید کند. گفته می‌شود که در شرایط اقلیمی مناسب از نظر خاک، آبیاری، درجه حرارت و نور تعداد این گل‌ها به بیش از ۴۰۰ شاخه نیز می‌رسد. از ۱۰ کیلوگرم گل تازه یک‌سوم گل خشک‌شده به‌دست‌می‌آید. این نکته اهمیت تجاری و اقتصادی‌بودن پیرتروم را بیان می‌کند.

از خشک‌کردن تا نگهداری

برداشت گل‌ها معمولا به همراه ساقه آن‌ها انجام می‌شود. البته در بعضی مناطق، گل‌ها را یکی دو روز قبل از خشک‌کردن، وارونه در آب قرار می‌دهند. این کار به اندازه بسیار کمی مقدار پیرترین را افزایش می‌دهد. اما در روش تجاری، گل‌ها را در سالن‌های بزرگ زیر نور خورشید و در معرض جریان هوا یا در قفسه‌های خشک‌کن، خشک می‌کنند. فرآیند خشک‌شدن گل نیز تا زمانی ادامه دارد که رطوبت گل‌ها به کمتر از ۱۰ درصد برسد. همچنین باید توجه داشت خردشدن پیرتروم در افزایش کارایی و طول عمر ماده موثره آن یعنی پیرترین تاثیرگذار است. هرچه پودر گل خشک‌شده ریزتر باشد، کارایی بیشتری به‌عنوان حشره‌کش دارد، اما باید دقت کرد که در این شرایط سرعت فاسدشدن آن هم افزایش می‌یابد. برای راحتی کار می‌توان بخشی از ساقه را هم همراه گل خرد کرد، بدون این‌که در غلظت پیرترین آن تغییری ایجاد شود.

همچنین در نظر داشته‌باشید پیرترین ترکیب بسیار ناپایداری است که اگر در معرض نور، گرما و در مجاورت هوا قرار گیرد، خیلی سریع و طی چند روز تجزیه می‌شوند. سرما در حفظ غلظت ماده موثر گل‌های خردشده تاثیر زیادی دارد، طوری که در دمای منفی ۲ تا ۵ درجه سانتی‌گراد به مدت شش ماه، بدون تغییر حفظ می‌شود. البته گل‌های برداشت‌شده را می‌توان در دمای اتاق و برای مدت ۱۰ روز در ظروف کاملا در بسته بدون هوا حفظ می‌شوند. از گل‌های خشک‌شده برای چند ماه می‌توان در محفظه کاملا بسته، بدون هوا و دور از نور نگهداری کرد. یکی دیگر از روش‌های نگهداری طولانی مدت این گل نیز غوطه‌ور کردن آن در روغن معدنی و روغن کنجد است.

منبع: ایسنا

انتهای پیام