به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، شهر یزد به دلیل اقلیم خشک آب و هوایی از دوران گذشته متکی به قنوات و آب‌های زیرزمینی بوده و به همین دلیل به شهر قنات‌ها شهرت یافته است. علاوه بر حوزه کشاورزی در خانه‌های مسکونی نیز برای مصارف شرب و شست و شو از آب چاه‌هایی که معروف به چاه چهل گز بوده استفاده می‌شده است.
اکنون نیز مهمترین منبع آبی مورد استفاده در بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب، قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی است. اما امروزه حفر چاه‌های عمیق و غیرعمیق مشکلاتی را برای منابع آبی استان به وجود آورده و استان یزد را با بحران آب مواجه کرده است. از این رو همه چاه‌ها با هر میزان مصرف آب باید دارای مجوز از سازمان آب منطقه‌ای باشند و هر چاهی که مجوز برداشت نداشته باشد چاه غیرمجاز محسوب می‌شود.
در دشت‌های ممنوعه امکان صدور مجوز جدید برای برداشت آب وجود ندارد با این همه سالانه چاه‌های غیر مجاز زیادی در نقاط مختلف استان حفر می‌شود.
چاه‌های مجاز، چاه‌های غیر مجاز
جواد منصوری معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای استان یزد درباره تعداد چاه‌های آب در استان و میزان برداشت از این چاه‌ها در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد گفت: تعداد چاه‌های غیرمجاز شناسایی شده در حال حاضر ۳۸۸ حلقه است که حجم تخلیه آن در زمان شناسایی ده و نیم میلیون متر مکعب بوده و یک بخشی از چاه‌ها مسدود شده است. به گفته او اکنون بهره برداری غیر مجاز از چاه‌ها سه و نیم میلیون متر مکعب است.
منصوری افزود: آمار تعداد چاه‌های غیر مجاز در حال تغییر است، زیرا در حالی که بعضی از چاه‌های غیر مجاز شناسایی شده و در حال انسداد است، چاه‌های جدید شناسایی می‌شود.
به گفته جواد منصوری بیشتر چاه‌های غیر مجاز مربوط به بخش خانگی بوده و درخانه باغ‌های مناطق ییلاقی حفر شده و بخشی از این چاه‌ها مربوط به گلخانه‌ها و بخشی هم مربوط به حوزه صنعتی است.
تاثیر حفر چاه‌های غیر مجاز بر آب‌های زیرزمینی
معاون حفاظت و بهره برداری سازمان آب منطقه‌ای استان یزد گفت: منابع آب مناطق ییلاقی و کوهستانی به شدت متاثر از بارندگی است. به همین دلیل زمانی که بارندگی اتفاق می‌افتد و آبی از ارتفاعات جاری می‌شود، آب دهی قنوات و چاه‌ها و چشمه‌های مجاز بهبود می‌یابد، اما وجود چاه‌های غیر مجاز در مسیر سبب کسری و خشک شدن قنوات می‌شوند.
او افزود: دو هزار و ۳۶۰ رشته قنات با حجم تخلیه ۱۶۳ میلیون متر مکعب در استان یزد وجود دارد که در اثر حفر چاه‌های غیر مجاز حجم آب دهی این قنوات و چاه‌های مجاز کاهش یافته است.
به گفته منصوری حفر چاه‌های غیرمجاز زنگ خطری برای بهره برداران مجاز نیز هست، زیرا منابع آب استان محدود بوده و حفر چاه غیر مجاز از حق آب بهره برداران مجاز می‌کاهد.
سامانه اطلاع رسانی سازمان آب منطقه‌ای در خدمت مردم
جواد منصوری ادامه داد: جلوگیری از حفرچاه‌های غیرمجاز بسیارکم هزینه تر، آسان‌تر و با تبعات اجتماعی کمتر است؛ بنابراین سازمان آب منطقه‌ای استان یزد جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز را در دستور کار قرار داده است و تلاش می‌کند تا با حکم قضایی چاه‌های غیرمجاز را مسدود نماید.
او افزود: مردم نیز می‌توانند در صورت اطلاع از حفر چاه‌های غیر مجاز از طریق سامانه ۳۱۰۷۷ در مسدود کردن این چاه‌ها با سازمان آب منطقه‌ای همکاری کنند.
مزایای برقی شدن چاه‌های کشاورزی
معاون حفاظت و بهره برداری سازمان آب منطقه‌ای استان یزد اظهار داشت: تعداد چاه‌های مجاز استان در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ گسترش یافت و این چاه‌ها در ابتدا به صورت دستی بود و استفاده از برق و پمپ مرسوم نبود. اما با گذشت زمان، افزایش جمعیت و نیاز کشور به محصولات کشاورزی، همچنین وقوع جنگ تحمیلی در دهه ۶۰ و احساس نیاز به تامین محصولات در داخل کشور، ضرورت برقی کردن چاه‌های کشاورزی مورد توجه قرار گرفت.
او با بیان این مطلب که نیروی محرکه چاه‌های دیزلی از طریق سوخت‌های فسیلی مانند نفت و گازوییل تامین می‌شد، ادامه داد: این سوخت‌های فسیلی علاوه بر ایجاد آلودگی، امکان تامین انرژی آن‌ها به صورت مداوم وجود نداشت. در حالی که برقی کردن چاه‌های کشاورزی سبب کاهش آلودگی و نیز افزایش میزان بهره برداری از چاه‌ها می‌شود.
منصوری ادامه داد: در استان یزد به این دلیل که در مرکز کشور واقع شده و همچنین به دلیل وجود نیروگاه‌های خورشیدی که تامین برق استان را انجام می‌دهند، قریب به اتفاق چاه‌های کشاورزی برقی شده اند. او افزود فقط تعداد محدودی از چاه‌ها به دلیل فاصله زیاد از روستا یا محلی که تامین برق صورت گرفته برقی نشده اند.
عباس بشارتی مدیر منابع آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان نیز درباره چاه‌های برقی در حوزه کشاورزی در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد گفت: بخش اعظم چاه‌های کشاورزی مجهز به کنتور هوشمند است.
او افزود این کنتور هوشمند میزان حق آبه کشاورز را متناسب با پروانه بهره برداری مشخص می‌کند و چنانچه کشاورزی مازاد بر مصرف داشته باشد با این روش کنترل می‌شود.
به گفته بشارتی هزینه برقی کردن چاه‌های کشاورزی برعهده خود کشاورز است و اگر کشاورزی نیاز به چاه برقی داشته و قادر به تامین هزینه آن نباشد، سازمان آب منطقه‌ای استان بخشی ازاین هزینه را عهده دار می‌شود.
آیا در بخش کشاورزی به غیر از قنوات و چاه ها، از منابع دیگری نیز استفاده می‌شود؟
جواد منصوری معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای استان یزد در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد گفت: تعداد کل چاه‌های آب استان یزد سه هزار و ۲۵۲ حلقه است که دو هزار و ۲۹۰ حلقه چاه با تخلیه ۶۳۰ میلیون متر مکعب در اختیار بخش کشاورزی است. این میزان ۸۳ درصد از منابع آب‌های زیر زمینی را تشکیل می‌دهد.
او با بیان این مطلب که آبدهی قنوات و چشمه‌ها متغیر بوده و کمتر در بخش شرب و صنعت قابل استفاده است، افزود: با احتساب رشته قنات‌ها و چشمه‌ها ۱۹۵ میلیون مترمکعب از منابع آب مورد نیاز کشاورزی استان از این بخش تامین می‌شود.
منصوری ادامه داد: با توجه به بارندگی محدود دراستان، منابع آب سطحی ناچیز بوده و کشتی به صورت دیم وجود ندارد، بنابراین تکیه گاه اصلی کشاورزان استان، منابع آب زیرزمینی است.
او افزود: بخشی از آب سطحی نیز که به صورت سیلاب جاری می‌شود بیشتر صرف تغذیه آبشخوران شده و به صورت مستقیم قابل بهره برداری نیست.
عباس بشارتی مدیر منابع آب و خاک و امورمهندسی سازمان جهاد کشاورزی یزد نیز در این باره اظهار داشت: ۲۰ درصد از منابع آب مورد نیاز بخش کشاورزی از طریق رشته قنات‌ها و مابقی از طریق چاه‌های عمیق و نیمه عمیق استان تامین می‌شود.
او افزود: عموم چاه‌های کشاورزی شوری بالایی داشته و به همین دلیل استفاده از این چاه‌ها در حوزه صنعت و آشامیدن امکان پذیر نیست، بنابراین از آب این چاه‌ها برای آبیاری درختان پسته که مقاومت بالایی دارند استفاده می‌شود.
خاموشی چاه‌های کشاورزی چه تاثیری بر آب‌های زیرزمینی دارد؟
به گفته جواد منصوری زمانی که میزان بارندگی بیش از ۲۰ میلی متر باشد این میزان به اندازه یک دوره آبیاری اراضی کشاورزی است و اراضی نیازی به آبیاری ندارند. به همین دلیل کشاورزان از گذشته در زمان بارندگی چاه‌های کشاورزی را خاموش کرده و بارندگی مستقیم‌ترین تاثیر را برمنابع آب دارد.
بارندگی‌های دوسال اخیر پاسخگوی کسری آب‌های زیر زمینی نبوده است
معاون حفاظت و بهره برداری سازمان آب منطقه‌ای یزد با بیان این مطلب که سال ۹۷-۹۶ یکی از خشک‌ترین سال‌ها در یزد بود، افزود: میزان بارندگی سال ۹۷-۹۶، ۷۰ میلی متر و کسری مخزن سفره‌های آب زیرزمینی، ۳۱۵ میلیون متر مکعب بود. این در حالی است که متوسط بارش استان ۹۰ میلی متر و متوسط کسری مخزن ۲۳۳ میلیون متر مکعب است. به این معنا که سالانه ۲۳۳ میلیون متر مکعب بیش از توان منابع آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود.
در سال ۹۷-۹۶ به علت خشکسالی‌های پی در پی ۳۱۵ میلیون متر مکعب بیش از منابع آب زیرزمینی برداشت شده است. به این ترتیب منابع آبی که صد‌ها یا هزاران سال در سفره‌های زیرزمینی شکل گرفته برداشت می‌شود و این امر سبب پایین رفتن سطح تراز آب‌های زیر زمینی شده و ادامه این روند به کاهش کمی و کیفی آب‌های زیر زمینی و نشست زمین می‌انجامد.
منصوری ادامه داد: در منطقه رستاق تا ۱۴۰ میلی متر نشست زمین گزارش شده و در ابرکوه نیز ۳۳ فروچاله ایجاد شده است.
اجرای طرح احیا و تعادل بخشی به منظور توقف افت آب‌های زیرزمینی
منصوری با اشاره به اینکه اقلیم استان یزد در طول هزاران سال براساس اقلیم خشک بوده است، اظهارداشت: هرچند تغییر اقلیم نیز روی داده، اما پیش از این مردم با احداث قنوات، خود را با بحران آب سازگار کرده اند. او افزود همه قنوات دارای یک بخش زراعی و یک بخش باغی بوده اند.
در زمان خشکسالی که آبدهی قنوات کاهش می‌یافته کشاورزان استان، بخش زراعی را کاهش داده و درختانشان را حفظ می‌کردند و در زمان ترسالی بخش زراعی را گسترش می‌دادند. اما از زمان حفر چاه ها، مقوله خشکسالی بر منابع آب به خصوص در نواحی دشت تاثیر گذاشته است. به این ترتیب کشاورزان به صورت مداوم با یک میزان از منابع آب برداشت کرده و این امر سبب کاهش حجم مخزن شده است.
منصوری ادامه داد: از سال ۱۳۹۳ وزارت نیرو در راستای اقدامات سازه‌ای که در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ انجام داد، یک طرح غیرسازه‌ای را نیز در دستور کار قرارداد و طرح احیا و تعادل بخشی را که در پانزدهمین شورای عالی آب مصوب شده بود، ابلاغ کرد.
او افزود: طرح احیا و تعادل بخشی ۱۵ پروژه دارد که ۱۱ پروژه آن با وزارت نیرو بوده، ۳ پروژه با وزارت جهاد کشاورزی و ۱ پروژه با سازمان زمین شناسی است.
به گفته منصوری نکته مهم در این طرح این است که ذی نفعان نیز در کنار حاکمیت و سیاستگذاران باید احساس مسئولیت کرده و نقش خود را ایفا کنند تا پایداری منابع آب موجود حفظ شود.
چه اقداماتی از سوی نهاد‌های مسئول برای مدیریت و حفاظت از منابع آب استان انجام شده است؟
عباس بشارتی مدیر منابع آب وخاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی گفت: سازمان جهاد کشاورزی اقداماتی را برای اجرای روشهای نوین آبیاری انجام داده و به همین منظور مبلغ ۲ میلیارد تومان از منابع بلاعوض نیز کمک گرفته است. علاوه برآن بهسازی قنوات و ارائه آموزش‌هایی به کشاورزان با این هدف که خود کشاورزان وارد حوزه مدیریت مصرف آب شوند، نیز در دستور کار قرار گرفته است.
او افزود: افزایش تعداد گلخانه‌ها و تغییر نوع کشت از کشت رو باز به کشت رو بسته موجب کاهش تبخیر آب و افزایش میزان تولید در واحد سطح شده است، بنابراین سازمان جهاد کشاورزی برنامه افزایش تعداد گلخانه‌ها را در دو شهرستان یزد و اشکذر پیگیری کرده و مجوز تاسیس گلخانه‌ها را برای افرادی که مالکیت زمین و مالکیت چاه آب مجاز دارند، صادر می‌کند.
منصوری معاون حفاظت و بهره برداری سازمان آب منطقه‌ای استان درباره اقداماتی که در راستای فرهنگ سازی در استان انجام گرفته عنوان داشت: آموزش‌هایی که در دوران کودکی و دوران تحصیل به افراد داده می‌شود، بسیار موثراست؛ بنابراین سازمان آب منطقه‌ای استان هر ساله با همکاری آموزش و پرورش طرحی به نام داناب را در مدارس استان اجرا می‌کند.
او افزود: هدف از اجرای این طرح هشدار به دانش آموزان و خانواده‌ها درباره جدی بودن بحران آب و مدیریت بهینه مصرف منابع آب است که تاثیر خوبی داشته است.
از دیگر برنامه‌های سازمان آب، طرح ایجاد تشکل آب بران در دشت‌های ابرکوه و بهادران است تا خود کشاورزان با مدیریت منابع آب آشنا شوند.
منصوری خاطر نشان کرد: در شهرستان‌های استان نوع مصارف آب و نگاه به آب متفاوت است. به عنوان مثال در یک شهرستان بخش اعظم آب در بخش صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی که در شهرستان دیگری بخش اعظم آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
او ادامه داد: سازمان آب منطقه‌ای به منظور حل مشکلات هر شهرستان به صورت خاص، برنامه رویداد آبی هر شهرستان را در سال جاری در دستور کار خود قرار داده است. اولین شهرستان نیز شهرستان اشکذر بوده که مشکلات آن در شورای حفاظت آب مورد بررسی قرار گرفت.
منصوری ابراز امیدواری کرد، با همکاری همه مسئولان و کشاورزان و شهروندان، بتوان با بحران آب استان مقابله کرد و این مایه حیات برای نسل‌های آینده نیز در دسترس باشد.
گزارش از ناهید عنصری
انتهای پیام/ی
