به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، اوج هنر سنگ‌تراشی دوره رنسانس بود که در ایتالیا و یونان پیشرفت قابل توجهی داشت تا آنجا که در یونان افرادی مانند میکلانژ و لئوناردو سهم بسزایی در رشد این هنر ایفا کردند.

سنگ تراشی در ایران قدیم بیشتر به تهیه وسایل کشاورزی و آلات و ابزار شکار و کندن پوست حیوانات اختصاص داشته و در ساختن بنا‌های تاریخی و آثار باستانی نقش بسیار مهم و اساسی داشته است. از جمله مهمترین ابنیه تاریخی می‌توان از کاخ‌های دوران هخامنشی و حجاری‌های دوره ساسانی نام برد.

در فرهنگ مردم چهارمحال‌وبختیاری، عنصر سنگ به دلیل کوهستانی بودن منطقه، همسفر زمان است و به همین خاطر در بسیاری از موارد، شاهد استفاده اهالی این دیار از سنگ هستیم که از آن جمله می‌توان به استفاده از سنگ برای نگارش کتیبه‌ها، خانه‌سازی، یادمان‌ها  اشاره کرد.

از جمله این یادمان‌ها، تندیس‌هایی است که در زبان لری بختیاری به آن «برد شیر» به معنای «شیر سنگی» گفته می‌شود.

شیرسنگی اسلامی در مناطق چهارمحال و بختیاری و خوزستان و اطراف دیده می‌شود و هفشجان مهم‌ترین مرکز ساخت شیرسنگی از ابتدا تاکنون بوده است و غالب استفاده برای افراد شجاع چهارمحالی و نیز مردم ایل بختیاری است که در گویش بختیاری به این مجسمه‌ها بردشیر نیز معروف هستند.

قدیمی‌ترین شیرِ سنگی موجود در استان چهارمحال و بختیاری، شیر عبدالحمید بن ابراهیم هفشجانی، ۱۰۱۳ هجری قمری (۴۳۵ سال پیش) مربوط به دوره صفویه است؛ و قطعاً نمونه‌های کهن‌تر اسلامی در این خاستگاه وجود داشته‌اند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری گفت: از قدیمی‌ترین آثار تاریخی شناسایی شده در استان ابزار‌ها و مصنوعات سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی جدید و آغاز دوره نوسنگی است که در غار‌های باستانی مناطق اردل، لردگان و شهرکرد بدست آمده و مورد مطالعه قرار گرفته است که این آثار حدود ده تا یازده هزار سال قدمت دارد.

بردگوری‌ها (گورستان‌های دسته جمعی)، راه‌های پلکانی سنگی، سنگ نبشته ها، شیر‌های سنگی، کاروانسرا‌های سنگی از آثار سنگی دوران الیمائی و ساسانیان است که اکنون جزء آثار باستانی مورد محافظت قرار گرفته است.

مهرداد جوادی افزود: هفشجان یکی از مهمترین مراکز سنگ تراش‌ها و حکاکان سنگ در استان چهارمحال و بختیاری به شمار می‌رفته است و دلیل آن نیز وجود سنگ مرغوب برای حکاکی در کوهستان‌های این منطقه بوده است.

همچنین شیر سنگی امامزاده احمد اصفهان متعلق به شاه اسماعیل صفوی از مصادیق ابتدایی شیرسنگی صفوی است.

برای به دست آوردن و خرید شیر‌های سنگی در قالب‌های مختلف و سایر احجام سنگی می‌توان به بازار سنگ‌تراشان هفشجان واقع در خیابان شهید چمران (محله سنگ تراش‌ها) مراجعه کرد. خانواده باقری‌ها از مشهورترین سنگ‌تراشان این شهر هستند و سابقه ۷۰۰ ساله فعالیت در این زمینه دارند.

کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری چهارمحال و بختیاری هم گفت: بیشتر فعالان سنگ تراشی در این استان به صورت خانوادگی و موروثی این حرفه را فرا گرفته اند.

محمدرضا طاهرپور افزود: در ساخت و تراش شیر‌های سنگی از سنگ‌های بومی معروف به بزلر استفاده می‌شود که این سنگ در اطراف و اکناف منطقه وجود دارد و بدون هیچگونه پرداخت وجه و بدون محدودیت به کارگاه حمل می‌گردد.

یکی از آیین‌های موجود در فرهنگ عشایر بختیاری برپا داشتن شیر سنگی یا برد شیر بر مزار چهره‌های ماندگار، سرشناس و بزرگ ایل است.

اهالی این قوم شیر سنگی را که نشانه شجاعت، دلاوری، ویژگی‌هایی، چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری است؛ بر آرامگاه این گروه قرار می‌دهند.

در واقع شیر‌های سنگی مجسمه‌هایی هستند که در گذشته توسط سنگ تراش‌ها تراشیده می‌شدند و آن‌ها را روی قبر افراد شجاع و دلیر ایل بختیاری قرار می‌دادند.

اهالی هنرمند هفشجان، در روزگاران قدیم، درچارواداری (چارپاداری) و حمل‌ونقل مسافر و کالا‌ها درمیانه نجد مرکزی ایران تا جلگه خوزستان زبانزد بودند و کاروان‌های بزرگ را درمسیر جاده دزپارت (اتابکی، سلطانی) مدیریت می‌کردند.

آن‌ها سنگ‌تراشی را کناردست استادان سنگ‌تراش ارمنی، که در عهد صفویه به منطقه چهارمحال‌ و بختیاری کوچ داده شده بودند، فرا گرفتند و در اندک زمانی خود به سنگ‌تراشان زبردستی تبدیل شدند.

وجود معدن تاریخی سنگ «بُزلر» هفشجان در این میان باعث شد تا سنگ مانند موم در دستان هنرمندان این دیار قرار گیرد و به این ترتیب آثار فاخری اعم از سنگ‌نوشته، سنگ‌نگاره، سنگ‌مزار و شیر‌های سنگی خلق شود که نمونه‌هایی از این آثار سنگی در مسجد جامع شهر کیان، قلعه چالشتر و آرامستان‌های مختلف هنوز هم قابل مشاهده هستند.

مدرس دانشگاه و کارشناس میراث فرهنگی، قدیمی‌ترین سند مکتوب از حجاری در هفشجان را به زمان حکومت صفویه دانست و افزود: این سند، سنگ نوشته‌ای است که بر روی سنگ کف بخاری متعلق به استاد نورالدین محمد هفشجانی و به سال هزار و ۱۱۷ هجری قمری ساخته شده است و هم اکنون در موزه قلعه تاریخی چالشتر نگهداری می‌شود.

اردشیر آخوندی گفت: خط زیبا و کادربند‌های این سنگ نوشته گواه مهارت استادکاران سنگ تراش است که پیشینه طولانی دارد.

طاهر پور کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: قدمت و زیبایی سنگ‌های قبور و شیر‌های سنگی در قبرستان شهر هفشجان، این قبرستان را در فهرست آثار ملی کشور قرار داده است.

مهرداد رئیسی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: آثار سنگ تراشان هفشجانی در بنا‌های تاریخی به ویژه قلعه ها، پل‌ها و اماکن عمومی همچون حمام‌ها و مساجد در قالب ازاره‌های سنگی، سرستون‌ها و پاستون‌ها شکوه هنر هنرمندان مردم هفشجان است که همچنان پا برجا و استوارند.

او اضافه کرد: هم اکنون ۶۰ کارگاه سنگ تراشی در هفشجان فعال است که هنرمندان آن با ساخت دست سازه‌های سنگی ماهانه در هر کارگاه شخصی و گروهی ماهانه حداقل هفت میلیون تومان درآمد دارند و علاوه بر حفظ این هنر- صنعت ماهانه نزدیک به پنج میلیارد ریال درآمد ماهانه در این شهر را برای خود تضمین کرده اند.

رئیسی ادامه داد: انواع حجاری در هفشجان به حکاکی روی سنگ، سنگ تراشی، احجام سنگی، مرصع سنگ، برجسته و نیم برجسته تقسیم می‌شود و از ویژگی‌های هنرمندان حجار این شهر مهارت استادکاران در انواع حجاری است.

شهر هفشجان در فاصله ۱۵ کیلومتری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد که مردم این دیار را به صنعت گران جوشکار و هنرمندان حجارش می‌شناسند.

شغل سنگ تراسی در دهه‌های گذشته به علت سختی کار و مشقت فراوان در تراشیدن سنگ با ابزار دستی و همچنین به وجود آمدن شغل‌های جدید در این استان کمرنگ شد و کمتر کسی به سمت این شغل می‌رفت، اما طی چند سال اخیر، با توسعه تکنولوژی، ساخت ابزار جدید، آمدن دستگاه‌های سنگ تراشی برقی و مدرن، این شغل بار دیگر در این استان رونق گرفته است و تعداد سنگ تراش‌ها هم در حال افزایش هستند.

علی امیری فارغ التحصیل و کارشناس رشته میراث فرهنگی در استان چهارمحال و بختیاری گفت: این رشته در حال حاضر به علت استقبال مردم و همچنین شهرداری‌ها برای ساخت نماد‌ها و مجسمه‌ها در حال رونق گرفتن است.

کیانی یکی از فعالان استان چهارمحال و بختیاری در ساخت شیر سنگی و سنگ قبر هم افزود: سفارش‌های مختلف برای ساخت شیر‌های سنگی و سنگ قبر داریم که بر اساس سلیقه مشتری کار سنگ تراشی انجام می‌شود.

او تأکید کرد: هزینه ساخت شیر سنگی و یا سنگ قبر بر اساس میزان وزن سنگ و نوع حکاکی انجام شده تعیین می‌شود.

کیانی افزود: وزن شیر‌های سنگی ساخته شده بین ۲۵۰ کیلوگرم تا ۱۰ تن است؛ سنگ‌های مخصوص تراش با جرثقیل به کارگاه سنگ تراشی آورده می‌شود و بر اساس طرح و سلیقه مشتری سنگ‌ها را تراش می‌دهیم و فعالیت حکاکی را بر روی آن‌ها آغاز می‌کنیم.

این هنرمند و صنعتگر صنایع دستی اظهار داشت: این شغل مشتری‌های خاص خود را دارد و هم اکنون شهرداری‌ها هم سفارش‌های مختلف برای ساخت آب‌نما، مجسمه، المان‌های سنگی و... می‌دهند که نقش مهمی در رونق این شغل داشته است.

مهراب شفیعی مسئول علمی قرارگاه اقتصاد مقاومتی هفشجان با بیان اینکه حرفه سنگ تراشی و تولید شیرسنگی مختص هفشجان است، گفت: سنگ مورد استفاده در این حرفه از کوه بزلَر (شاه‌منظر) که سنگی نرم بوده و به راحتی می‌توان روی آن کار کرد تهیه می‌شود.

او افزود: این سنگ به لحاظ دوام، بی‌نظیر و مربوط به ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال پیش است و خط نستعلیق و ثلث روی آن‌ها به صورت استادانه اجرا شده است.

شفیعی با اشاره به اینکه بسیاری از آثار باستانی در استان چهارمحال و بختیاری قلعه‌ها هستند، اضافه کرد: این قلعه‌ها قدمت بیش از ۹۰ سال دارند و کار سرستون‌های سنگی آن‌ها توسط سنگ‌تراشان هفشجانی انجام می‌شود.

بابک زمانی‌پور، کارشناس ارشد تاریخ و مدیر گنجینه آموزش و پرورش چهارمحال‌ و بختیاری گفت: شیرسنگی در تمام ادوار تاریخی همواره ایستاده و در حال غرش تراش خورده است، زیرا برگرفته از هیبت شیر شرزه بختیاری در طبیعت استان بوده است اگرچه امروزه برخی از سنگ‌تراش‌ها شیر‌های سنگی منبعث از تصویر شیر‌های آفریقایی را آن هم در حالت نشسته تجسم می‌بخشند.

واحد جولایی مسئول حرایم اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال‌ و بختیاری هم با اشاره به شناسایی ۴۲۱ گورستان تاریخی از دوره‌های مختلف در این استان، افزود: تا کنون ۵۶ گورستان به ثبت رسیده‌ است که در مجموع حدود ۳۰ شیر سنگی با شماره ثبت ملی در آن‌ها موجود است.

قنبرعلی باقری یکی از سنگ‌تراشان قدیمی شهر هفشجان که هنوز هم در این حرفه فعالیت دارد با تأکید بر اینکه امروز دیگر صنایع سنگی تولید شده استفاده و کاربرد‌های گذشته را ندارند، اضافه کرد: بیشتر افراد خواستار صنایع سنگی؛ (شیرسنگی و لوازم ساخته شده با سنگ) این لوازم را به عنوان تزئینی خریداری می‌کنند و از همین رو ابعاد و سایز لوازم ساخته شده کاهش یافته است.

گشایش شهر سنگ در شهر هفشجان

مهرداد جوادی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری، از برنامه ریزی برای گشایش شهرک تخصصی سنگ در شهر هفشجان خبر داد و گفت: زمین مورد نیاز برای راه اندازی این شهرک جانمایی شده است.

او ابراز امیدواری کرد: با راه اندازی شهرک تخصصی سنگ قابلیت‌های شهر هفشجان در زمینه تولید دست ساخته‌های سنگی معرفی شود.

جوادی با بیان اینکه تقویت هنرمندان صنایع و بازاریابی برای ارائه تولیدات آنان در بازار‌های داخلی و خارجی می‌تواند در رونق این هنرصنعت‌ها مؤثر باشد، افزود: معرفی انواع صنایع دستی تولیدی در نقاط مختلف چهارمحال و بختیاری و به ویژه سنگ تراشی هفشجان باید با اولویت انجام گردد.

او با بیان اینکه همچنین مقرر شده است زمینی برای ایجاد مجتمع متمرکز کارگاه‌های صنایع دستی در مرکز چهارمحال و بختیاری به صنعتگران شهر هفشجان به منظور تجمیع و ساماندهی کارگاه‌های سنتی و پیشرفته اختصاص یابد، اضافه کرد: به همین منظور بازاریابی و بازارسنجی صنایع‌دستی استان در داغستان روسیه انجام می‌گردد.

غلامعلی پیوسته مدیر شرکت توسعه صادرات چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به اینکه هم اکنون به‌علت تعرفه‌های بالا برای صادرات، اجناس در مرز به واسطه فروخته می‌شود، گفت: با راه‌اندازی انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع‌دستی می‌توان به درآمد‌های پایدار صادراتی دست یافت.

علی باقری یکی از سنگ‌تراشان هفشجانی که این هنر سنتی را با هنر مدرن آمیخته است و به صورت علمی در این زمینه کار می‌کند اظهار داشت: متولد آذر ۱۳۶۵ هستم که در سال ۱۳۹۰ با رتبه ۹۹ وارد دانشگاه تهران شدم و در رشته طراحی صنعتی مشغول به تحصیل شدم.

او با بیان اینکه در سال ۹۴ در بیستمین المپیاد علمی دانشجویی سراسری کشور رشته طراحی صنعتی موفق به کسب رتبه سوم کشوری شدم، افزود: از بچگی با شغل سنگ‌تراشی آشنایی داشتم، اما قبل از ورود به دانشگاه در این زمینه به صورت حرفه‌ای کار نکرده بودم، در واقع کارم را بعد از دانشگاه و تحصیل در این زمینه آغاز کرده و یکی از نمونه کارهایم ساخت یادبود دکتر بهارلو پزشک تیم ملی کوهنوردی است که در سال ۷۸ در اورست مفقود شد.

باقری ادامه داد: کار سنگ، حرفه سختی است و تنها تعداد معدودی این کار را در تهران انجام می‌دهند و می‌توان گفت هفشجان تنها شهر در کشور است که در این زمینه فعالیت دارد و حالا این حرفه روز به روز در شهر هفشجان در حال توسعه و پیشرفت است.

مدیرکل میراث فرهنگی و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری گفت: دو کارگاه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی هر کدام با مساحت ۳۰ متر و ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم ۱۲۰ نفر در شهر‌های شهرکرد و هفشجان فعال است.

مهرداد جوادی افزود: سنگ‌های این هنر دست از اطراف کوه‌های هفشجان و استان‌های کرمانشاه، کرمان، آذربایجان شرقی و خراسان تهیه، که بخشی از کار‌ها توسط زنان خانه دار در منازل انجام می‌گردد.

او از ساخت ماهیانه، به طور میانگین ۶۰۰ نگین در این کارگاه‌ها خبر داد و اضافه کرد: نگین‌های به دست آمده از سنگ‌ها روی حلقه‌ها و زنجیر‌های طلا و نقره سوار می‌شود.

جوادی ادامه داد: سرمایه کم، حداقل مصرف انرژی، حمل و نقل آسان و ارزش افزوده ده‌ها برابری از مهمترین مزیت کارگاه‌های سنگ قیمتی و نیمه قیمتی است.

او اظهار داشت: سالانه ۳۰ درصد از آثار خلق شده به صورت مستقیم در نمایشگاه‌های خارجی عرضه می‌شود.

جوادی گفت: این هنر صنعت در جهان سالانه هزار میلیارد دلار گردش مالی دارد که سهم ایران پنج صدم درصد و بسیار ناچیز است.

گزارش از نگار شیخ پور

انتهای پیام/ن