به گزارش 
عاق والدین را جدی بگیریم
یکی از اموری که در اخلاق اسلامی بر آن تأکید شده، پرهیز از عاق والدین شدن است. در این مورد چه نکاتی در آموزه‌های قرآنی وجود دارد؟
در قرآن کریم تأکید شده که فرزند باید نسبت به پدر و مادر خود مهربان، خاشع و فروتن باشد. به قدری که چند بار می‌فرماید: «وَ بِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا؛ به پدر و مادر نیکی کنید.»
این در حالی است که در سوره مبارکه احقاف یکی از ویژگی‌های افراد گناهکار این است که در برابر والدین مؤمن خود، ناخلف هستند و مورد عاق و نفرین آن‌ها قرار می‌گیرند. حتی سخن این گروه از فرزندان این طور نقل شده که: «وَ الَّذِی قالَ لِوالِدَیْهِ أُفٍّ لَکُما أَتَعِدانِنِی أَنْ أُخْرَجَ؛ کسى که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که من روز قیامت مبعوث می‌شوم؟»
آثار عاق والدین
مگر کسی که عاق والدین شود، چه اتفاقی برایش می‌افتد؟
کسی که مورد نفرین و کینه پدر و مادرش قرار بگیرد، مثل کسی است که نعمت بزرگی را از دست داده و در عین حال شکر نعمت را به جا نیاورده، بلکه حتی آن را با نهایت قساوت و سنگدلی از دست داده است. کسی که به این درجه برسد که والدینش به‌حق او را عاق و نفرین کنند، درهای رحمت الهی بر روی او بسته می‌شود. آثار این بسته شدن درهای رحمت را هم در این دنیا خواهد دید و هم در جهان دیگر.
نمونه‌اش این است که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در مورد عاق والدین شدن و آثار آن فرموده‌اند: «ایاکم و عقوق الوالدین فان ریح الجنة توجد من مسیرة الف عام و لا یجدها عاق» به این معنا که: «بترسید از اینکه مورد عاق پدر و مادر و مغضوب آن‌ها واقع شوید. چراکه بوی بهشت به اندازه پانصد سال راه به مشام انسان می‌رسد ولی هیچ‌گاه به افرادی که مورد خشم پدر و مادر خود هستند، نخواهد رسید.»
این حدیث شریف مشخص می‌کند افرادی که مورد خشم و غضب والدین خود قرار گرفته‌اند، نه تنها نمی‌توانند بهشت را ببینند و وارد آن شوند، بلکه حتی عطر بهشت را هم استشمام نمی‌کنند. به قدری که گویا بیشتر از پانصد سال راه تا بهشت فاصله دارند و نمی‌توانند حتی به بهشت نزدیک شوند.
پرسش دیگر در این مورد، آن است که آیا عاق کردن فرزندان به سن و شرایط آن‌ها هم مربوط می‌شود؟ به هر حال ممکن است فرزندی کم سن و بازیگوش باشد و یا در اموری کم‌تجربه باشد که عامل خطای او می‌شود. آیا در این موارد والدین حق دارند فرزند خود را نفرین کنند و نفرین آن‌ها اثرگذار خواهد بود؟
عاق کردن فرزندان به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی آن‌ها کار درستی نیست. چون انسان در سن کم نمی‌تواند خوب و بد را به درستی از هم تشخیص بدهد و نیازمند پدر و مادری است که به جای نفرین و دور کردن از خود، درست و غلط را به او بیاموزند.
نوجوانت را از خودت نران
با این توضیح شرایطی را در نظر بگیرید که پسر یا دختر نوجوانی کار خطایی را نه یک بار و دو بار، بلکه بارها تکرار کرده است. آیا پدر و مادر در چنین شرایطی حق دارند او را عاق کرده و از خود برانند؟
پاسخ این است که بهترین کار در چنین شرایطی تنبیه کردن و بالا بردن تعرفه جریمه‌هاست. یعنی پدر و مادر به جای نفرین و عاق کردن، باید او را به گونه‌ای جریمه کنند تا از انجام کار خطایش منصرف شود و تا مدتی برای دوری از جریمه‌ها هم که شده آن خطا را مرتکب نشود، تا اینکه به مرور زمان زشتی رفتار خودش را درک کند و برای همیشه آن را کنار بگذارد.
تأثیر نفرین بر کودک و نوجوان
عاق و نفرین کردن می‌تواند اثرات بسیار بدی بر روحیه کودک و نوجوان بگذارد. چون فرزندان به خصوص در سنین کم، پدر و مادر را حامی و تکیه‌گاه خود می‌دانند. همان طور که در کتاب کافی به نقل از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نوشته شده که آن حضرت فرموده‌اند: «کودکان را دوست داشته باشید و با آن‌ها با مهربانی رفتار کنید... چون آن‌ها روزی دهنده خود را کسی غیر از شما نمی‌دانند.»
با توجه به اهمیت حساسیت دوران خردسالی می‌توان گفت وقتی پدر یا مادری فرزند کوچک خود را عاق کرده و از خودش دور می‌کند، صدمه‌ای به روحیه او وارد می‌کند که به سختی قابل جبران است و ممکن است آثار بسیار بدی به همراه داشته باشد که تا بزرگ‌سالی همراهش باشد و زندگی‌اش را تحت‌الشعاع قرار بدهد.
به همین دلیل است که تأکید می‌شود پدرها و مادرها حتی به زبان و یا شوخی هم فرزند کودک یا نوجوان خود را عاق نکنند و اگر کار خطای مرتکب شد، فقط جریمه‌اش را سنگین کنند آن هم در اندازه‌ای که به روحیه‌اش لطمه‌ای وارد نشود. چراکه پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله تأکید فرموده‌اند که: «فرزندان خود را نفرین نکنید، مبادا با اجابت از جانب خداوند همراه شود.»
ظلم والدین به فرزند
ممکن است سؤالی برای برخی از مردم ایجاد شود، مبنی بر اینکه احتمال دارد پدر و مادر یا یکی از آن‌ها در حق فرزند خود ظلم کنند و یا از او خواسته نا به جا یا غیرشرعی داشته باشند. در این صورت، اگر فرزند از آن‌ها سرپیچی کند و مورد نفرین آن‌ها قرار بگیرد، باز هم مشمول آثار و نتایج عاق والدین می‌شود؟
دقت داشته باشید که طبق آداب اسلامی که منطبق بر فطرت انسانی است و هر عقل سلیمی هم آن را تایید و درک می‌کند، فرزندان در هر حال وظیفه دارند که حرمت والدین خود را نگه دارند، چه والدین مؤمن باشند و چه کافر. یعنی در هر صورت حق ندارند نسبت به آن‌ها بی‌احترامی‌کنند.
اما گاهی هم اتفاق می‌افتد که پدر یا مادر خواسته و توقع غیرمنطقی و یا حتی خلاف اخلاق و شرع از فرزند خود دارند و انتظار دارند چون والدین او هستند، مطیع آن‌ها باشد. در این شرایط فرزند باید برخوردی منطقی و محترمانه با والدین خود داشته باشد و مسئولیت امر به معروف را با بهترین و مؤدبانه‌ترین روش در برابر آن‌ها انجام بدهد.
این در حالی است که روایت شده شخصی خدمت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله رفت و از آن حضرت درباره حق پدر بر فرزند سؤال کرد. آن حضرت در جواب فرمودند: «لا یسمیه باسمه و لا یمشى بین یدیه و لا یجلس قبله و لا یستسب له» به این مفهوم که: «باید پدر خود را به نام صدا نزند (بلکه بگوید پدرم) و جلوتر از او راه نرود و قبل از او ننشیند و کاری نکند که مردم به پدر او بدگویی کنند.» به عنوان مثال فرزند عملی را مرتکب نشود که مردم بگویند خدا پدرت را نیامرزد که این طور رفتار کردی.
نفرین‌های مداوم و بی‌دلیل والدین
گاهی دیده می‌شود که بعضی از پدرها یا مادرها عادت به نفرین کردن فرزند خود دارند. آیا این نوع عاق کردن مداوم و بی‌دلیل منطقی فرزندان تأثیری دارد؟
عاق کردن مداوم فرزندان، اگر دلیل شرعی و منطقی نداشته باشد، اثری دارد که متوجه خانواده و زندگی والدین می‌شود. به عنوان مثال در این مورد در کتاب وسائل الشیعه نوشته شده که امام صادق علیه السلام درباره نفرین کردن مداوم و بی‌دلیل فرزندان فرموده‌اند که: «هر کسی که فرزندان خود را نفرین می‌کند، خداوند او فقیر خواهد کرد.»
باید دانست که فرزند برکت و رحمتی از سوی خداوند است و پدر و مادر وظیفه دارند که او را به خوبی تربیت کنند. اگر والدین نسبت به مسئولیت خود بی‌توجه باشند و مدام در برابر ناسازگاری یا بازیگوشی‌های فرزندان خود، آن‌ها را عاق کنند، با این کارشان درهای خیر و برکتی را که به دلیل حضور همین فرزندان به سمت آن‌ها سرازیر می‌شود می‌بندند.
وقتی فرزندی والدینش را عاق می‌کند
آیا تنها پدر و مادر می‌توانند فرزند را نفرین کنند؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم آیا در اسلام نکته‌ای مبنی بر اینکه فرزند بتواند والدین خود را عاق کند، وجود دارد؟
بله. خداوند متعال همان گونه که آسمان‌ها و زمین را به عدل بنا فرموده است، در مورد همه موجودات جانب عدالت را رعایت می‌کند. در این مورد هم فقط پدر و مادر نیستند که می‌توانند فرزند خود را عاق کنند، بلکه اصطلاحی به نام عاق فرزند هم در اسلام وجود دارد.
به این معنا که از نگاه اسلام همان طور که فرزندان به دلیل سرکشی و نافرمانی در برابر والدین از طرف آن‌ها عاق می‌شوند، پدر و مادر هم در اثر بی‌مسئولیتی و بی‌کفایتی در رعایت حقوق فرزند عاق او می‌شوند.
البته باید دقت شود که در این مورد هم باید نفرین بر اساس دلیل منطقی و ظلم بزرگی باشد که والدین در حق فرزند خود کرده‌اند. درواقع این طور گمان نشود که افراد به هر دلیلی می‌توانند در برابر والدین خود سرکشی کنند و در آخر گمان کنند حق دارند که والدین خود را مورد عتاب و سرزنش قرار دهند. عاق کردن چه از سوی والدین در حق فرزند باشد و از سوی فرزند در حق والدین، زمانی ممکن خواهد بود و اثر دارد که واقعاً ظلم بزرگی در کار باشد و نتوان آن را با مرحمت و رأفت حل کرد.
ادب حضرت ابراهیم علیه السلام در برابر آزر بت‌پرست
پس ادب و احترام در برابر والدین بر هر عملی مقدم است.
همین طور است. وقتی به آیات قرآن کریم و رفتار انبیا و اولیای خدا علیهم السلام با والدین خود نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم چه اندازه آن بزرگان نسبت به والدین خود متواضع، مؤدب و خوش‌رفتار بوده‌اند. حتی در سیره حضرت ابراهیم علیه السلام این نکته مشهود است.
وقتی آزر که طبق تفاسیر پدر یا عمو یا سرپرست حضرت ابراهیم علیه السلام بود، با ایشان بدرفتاری می‌کند و آن حضرت به دلیل خداپرستی از خود می‌راند، آن حضرت با کمال ادب و متانت برخورد می‌کند و باز هم در کلام خود از عبارت «یا ابتِ» به معنی «ای پدر من» یا «ای سرپرست من» استفاده می‌کند. یعنی باز هم می‌توان عطوفت و مهربانی را در کلام آن بزرگوار مشاهده کرد.
این، نکته و درسی است که باید از سیره و سبک زندگی انبیای الهی یاد بگیریم و به آن توجه داشته باشیم. چراکه دقت در این امور، ما را از هر نوع نفرین و کینه دور می‌کند و جایی برای عاق کردن و نفرین کردن باقی نمی‌گذارد.
آیا این مطلب سند روایی هم دارد؟
بله. این مفهوم در حدیثی که شرح آن در کتاب بحارالانوار نوشته شده آمده است. با این مضمون که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله خطاب به حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام فرمودند: «خداوند لعنت کند پدر و مادری را که فرزند خود را بد تربیت می‌کنند و زمینه عاق خودشان را فراهم می‌کنند. ای علی! همان طوری که فرزند عاق والدین می‌شود، پدر و مادر هم عاق فرزند خواهند شد.»
تأثیر نفرین به‌حق فرزند بر والدین
در این صورت، اگر فرزندی والدین خود را به‌حق عاق و نفرین کند، آیا نفرین او اثری هم خواهد داشت؟
عاق کردن حتی اگر از طرف فرزند اتفاق بیفتد می‌تواند عواقب بسیار بدی را برای والدین به همراه داشته باشد که داخل شدن در عذاب ابدی نتیجه آن خواهد بود. به عبارت دیگر همان طور که عاق فرزند باعث می‌شود تا او در آخرت متحمل عذاب شود و نتیجه سرکشی و نافرمانی خود را ببیند، عاق والدین نیز همین نتیجه را به دنبال دارد و پدر و مادر بی‌مسئولیتی که مشمول عاق فرزند خود می‌شوند، عذاب بی‌کفایتی در قبال فرزند را خواهند دید.
چه راهی وجود دارد که کسی گرفتار عاق والدین یا عاق فرزندش نشود؟
در این مورد هم خوب است راه گرفتار نشدن به عاق فرزندان خود را در اسلام جست‌وجو کنیم. امام صادق علیه السلام در همین مورد تعریف کرده‌اند که یک روز پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند: «خداوند رحمت کند کسی را که فرزند خودش را در انجام کارهای خیر کمک می‌کند.»
یک نفر از میان جمع پرسید: «ای رسول خدا! چطور باید فرزندمان را کمک کنیم؟ » آن حضرت پاسخ دادند: «کار آسانی که انجام می‌دهد از او قبول کنید و هر کاری را که برایش دشوار است و نمی‌تواند انجام بدهد، از او درگذرید. مسئولیت‌های بیشتر از توانش به او ندهید و با او با تندی و سفاهت رفتار نکنید.»
و در ادامه تأکید فرمودند که: «بهشت مکان پاکیزه‌ای است که خداوند آن را آفریده. حتی بوی بهشت پاکیزه است و از فاصله‌های بسیار دور هم به مشام انسان می‌رسد. البته بوی بهشت را کسی که عاق والدین یا فرزند شده باشد نمی‌تواند درک کند.»
منبع: تسنیم
انتهای پیام/
