«گنبد خشتی» دومین بنای قدیمی مشهد پس از حرم مطهر رضوی است.

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، خشت‌های بی‌رنگ گنبد بی‌زرق‌وبرقش، آسمان فیروزه‌ای مشهد را رج زده و بالا رفته است. کبوتر‌ها گرد این دوار پرگرفته‌اند و صدای استغاثه زائرانش، نجوای دل‌نشین «یا وجیه» است. گنبد خشتی آرام و بی‌حرف، پیرمردی دیرسال را می‌ماند که خود سال‌هاست روبه‌روی حرم حضرت دوست، «السلام‌علیک یاحبیب» می‌گوید؛ قدیمی‌ترین بنای تاریخی پس از حرم مطهر رضوی که میزبان زائران و مجاوران بسیاری از دور و نزدیک است.

تاریخچه گنبد خشتی

گنبد خشتی در یکی از معابر پرتردد مشهد و درست در ۵۰۰ متری آستان حضرت رضا (ع) سقف و ستون خورده است و بنا بر اسناد تاریخی ۶۰۰ سالی می‌شود که همسایه حرم مطهر است.


کدام امامزاده در گنبد خشتی مدفون است؟


امام‌زاده مدفون در گنبد خشتی که مشهدی‌ها او را به نام‌های «امام‌زاده سیدمحمد» یا «سلطان‌محمد» و گاه «شاهزاده محمد» می‌شناسند، در کتب تاریخی با نام کامل «امیرسلطان غیاث‌الدین محمدبن‌امیر طاهرالموسوی» آمده است که نسبش با ۱۷ واسطه، به امام موسی‌کاظم (ع) می‌رسد، اما نکته مهم اینجاست که شاهزاده سید محمد در واقع تنها نقیب شناخته شده و دارای مدفن در مشهد است و از این حیث است که گنبد خشتی ارج و قرب می‌گیرد.

لازم به توضیح است که پیش از روی کارآمدن صفویه و رسمی‌شدن مذهب شیعه در ایران هدایت شیعیان و اداره آستان قدس رضوی با نقبا بوده است. آنان بنا بر اسناد تاریخی ارشد سادات موسوی یا علوی ساکن در مشهد بوده‌اند.

با قدیمی‌ترین زیارتگاه مشهد پس از حرم مطهر رضوی آشنا شوید

قدیمی‌ترین زیارتگاه مشهد

این بنای مذهبی که در حاشیه خیابان طبرسی، در کوچه‌ای به‌نام «گنبد خشتی» و مجاور چهارسوی نوغان و میدان طبرسی قرار دارد، به استناد کتیبه‌اش، در سال ۸۳۲ق (زمان سلطنت شاهرخ تیموری) ساخته شده که به احتمال فراوان با فوت امیر غیاث‌الدین هم‌زمان بوده است. بر اساس این اسناد، گنبد خشتی پس از حرم حضرت امام رضا (ع) قدیمی‌ترین زیارتگاه مشهد مقدس نیز به‌شمار می‌رود.


شاهزاده غریب

بررسی روایت‌های رفته بر این بنا، مؤید آن است که مرقد «امام‌زاده سیدمحمد» به‌دلیل نزدیکی به حرم امام رضا (ع)، در بیشتر اعصار گذشته در سایه قرار داشته و کمتر کسی از شأن و جایگاه این امام‌زاده باخبر بوده است؛ برای همین مشهدی‌های قدیم به ایشان لقب «شاهزاده غریب» هم داده‌اند. مازنی‌ها، اما لفظ دیگری هم برای صاحب این مکان به کار می‌گرفته‌اند و آقای این گنبد و بارو را «فقیر بِرار» می‌خوانده‌اند. زیرا برخی مردم در قدیم ایشان را یکی از برادران امام‌رضا (ع) می‌دانسته‌اند

با قدیمی‌ترین زیارتگاه مشهد پس از حرم مطهر رضوی آشنا شوید


ویژگی معماری گنبد خشتی


اگر به زیارت گنبد خشتی بروید، آنچه ابتدای امر چشمتان را به تماشا می‌کشاند، یک بنای خشتی است که مثل نگینی در رکاب یک حصار فلزی سبزرنگ قرار گرفته است.

زائران زیادی در حیاطی که چند باغچه کوچک با نهال‌های کوتاه رز آن را رنگ زده است، نشسته‌اند یا مشغول عبادت هستند؛ جایی شبیه حرم که می‌شود لحن سوزناک نیاز را درپس درآمیختگی لهجه‌ها و زبان‌ها فهمید. چند راهرو خشتی و چند در چوبی، راهنمای زائران برای رسیدن به ضریح طلایی امام‌زاده سیدمحمد هستند.

گنبد بیرونی مرقد نیز در زمان ساخت از خشت خام (آجر) ساخته شده است. برای همین هم بیش از هر نامی به «گنبد خشتی» شهره شده است.


دودگرفتگی گنبد خشتی در زمان قاجار

بنا بر روایات به‌دلایلی که دقیقا مشخص نیست، دیواره‌های این بنا در دوره قاجار دچار دودگرفتگی و سیاه می‌شود. متولیان تصمیم می‌گیرند بنا را مرمت کنند؛ برای همین در این دوره تزئینات و نقوشی به آن اضافه می‌شود. پس از آن‌هم این مرمت‌ها ادامه می‌یابد که آخرین‌بار در دهه اواخر دهه ۷۰ شمسی بوده است.
 

یک نون، ۳۰ سیر ماست، نذر حضرت عباس

نام «امام‌زاده نون‌ماستی» یا «آقا نون‌ماستی» به گوش موسپیدکرده‌های خراسانی آشناست. دلیل این آشنایی را بگذارید به پای نذری که به اقوالی، بیش از ۲۰۰ سال است هر هفته در این بنا ادا شده است؛ حکایت از این قرار است که سال‌های زیادی است هر سه‌شنبه زنانی که حاجتی دارند، به این مکان مقدس می‌آیند، دخیل می‌بندند و پس از برآورده شدن حاجتشان، بنا به وسعشان، مقداری نان و ماست نذر و بین زائران پخش می‌کنند.

چطور نذر نان و ماست شکل گرفت؟

اما اینکه چه شده که نذر نان و ماست پایش به این مزار مقدس باز شده است، روایتی دیرین دارد.

براساس حافظه تاریخ شفاهی مردم مشهد، آن زمان‌ها که هنوز گنبد خشتی بر روی مقبره شاهزاده محمد (ع) ساخته نشده بود، در مجاورت این مکان، قبرستانی بود که زنان روز‌های سه‌شنبه بعد از زیارت مزار امام‌زاده، نذر خود را در آنجا ادا می‌کردند؛ البته نذر کردن برای پخش نان و ماست در این امام‌زاده، آداب و رسوم خاص خودش را دارد.


آداب نذر نان و ماست

زن‌ها ابتدا باید نیتی واضح برای برآورده شدن حاجتشان می‌کردند. این نیت بیشتر به این شکل بوده است که بعد از نیت کردن در دل، روبه‌روی مزار شاهزاده‌محمد می‌ایستادند و می‌گفتند: «یا شاهزاده‌محمد، اگر حاجتم برآورده شود، یک سیر نون و ماست، نذر حضرت عباس (ع).» بعد از آن نیز یک سنجاق را به کنار پوشش روی مزار امام‌زاده قفل می‌کردند و به خانه خود می‌رفتند و منتظر گرفتن حاجت و نیت خود می‌شدند.

ناگفته نماند که در این سال‌ها به‌دلیل رعایت نکات بهداشتی، دیگر نذری نان و ماست را خود نذرکننده به‌صورت مستقیم توزیع نمی‌کند، بلکه چند صندوق پول برای نذری درنظر گرفته شده است که مردم بعد از گرفتن حاجت، پول نان و ماست خود را داخل آن می‌اندازند و خادمان گنبد با این پول، نان و ماست می‌خرند و سه‌شنبه‌ها بین مردم پخش می‌کنند.
 
انتهای پیام//م.م
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.