خبرنگار حوزه ادبیات  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان- کتاب «قانون» یکی از کتاب‌های ابن سینا در زمینهٔ پزشکی‌ است که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد و پس از کتاب مقدس، دومین کتابی که در اروپا به چاپ رسید، کتاب قانون ابوعلی سینا بود. حتی در دوران کنونی نیز به عنوان بخش مهمی از طب کهن در مهم‌ترین مراکز و دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود. اصل کتاب به زبان عربی نوشته شده‌است که چند صد سال به عربی تدریس می‌شد و سرانجام عبدالرحمن شرفکندی (هَه ژار) در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۶۰ شمسی، آن را به زبان فارسی ترجمه کرده‌است.

در سال های اخیر نیز دکتر نجفقلی حبیبی پژوهشگر فلسفه اسلامی قلم به تصحیح این کتاب برداشته است. از این رو  گفت و گویی با او و صحبت درباره کتاب « قانون» داشتیم که در ادامه می خوانید.

در ابتدا از تصحیح «قانون» ابن سینا امتناع کردم

 از تصحیح کتاب « قانون» ابوعلی سینا برای ما بگویید.

در سال ۱۲۹۲ هجری قمری، برای اولین بار در دنیای اسلام در «بولاق مصر» کتاب قانون چاپ شد منتهی این کتاب از نسخه‌ای که زیاد به آن مطمئن نبودند، چاپ شده و بعد‌ها گزارش‌هایی مبنی بر این که این کتاب مشکلاتی داشته است، ارائه کرده اند. دو سال بعد یعنی در سال ۱۲۹۴ هجری قمری در زمان ناصرالدین شاه در ایران این کتاب چاپ شد که به چاپ سنگی ناصری معروف است. بعد از آن دیگر این کتاب در ایران چاپ نشد با وجود اینکه بار‌ها در اروپا و آمریکا ترجمه و چاپ شده است. این کتاب حتی در بغداد و دیگرشهر‌ها که فروش بسیاری داشته، چاپ نشد و متن آن را از همان چاپ «بولاق» انجام می‌دادند. در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی بنیاد بوعلی سینا همدان از من خواستند تا کتاب قانون ابوعلی سینا را با توجه به نسخه‌های خطی موجود مجدد تصحیح کنم، با توجه به اینکه بیشتر کار‌های من در زمینه فلسفه بوده از پذیرش آن امتناع کردم، اما معتقد بودم کتاب قانون، کتابی بسیار مهم است و با توکل بر خداوند تصحیح آن را پذیرفتم. زحمت تصحیح این کتاب بسیار بود، زیرا باید نسخه‌های خطی را تهیه و مطالعه در زمینه پزشکی اسلامی انجام می‌دادم، به ترکیه رفتم و نسخه‌هایی را تهیه و کار را شروع کردم.

کتاب قانون همچنان در رتبه اول نظم علمی است

کتاب «قانون» در چند بخش نوشته شده که هر کدام موضوعی از طب را بیان می کند, این بخش ها به چه صورت است؟

تقسیم بندی کتاب ابن سینا به «۵ کتاب» است؛ آن زمان مرسوم بوده به جای اینکه بگویند بخش اول، دوم و... می‌گفتند کتاب اول، دوم و... و هر کتاب موضوعی کاملا مستقل دارد به همین دلیل هر کدام می‌تواند یک کتاب باشد. من کتاب اول را تصحیح کردم که در باب کلیات طب است، این روز‌ها هم دانشجویان پزشکی کلیاتی درباره طب می‌خوانند و بعد وارد تخصص می‌شوند. در این کتاب کلیات طب با توجه به نظریات دیگران مطرح می‌شود. هنر ابن سینا این بوده که دیدگاه‌های قبل از خود را جمع آوری، ساماندهی و مرتب کند و تا امروز هم کسی نتوانسته همانند او این کار را انجام دهد. به همین دلیل کتاب قانون همچنان در رتبه اول نظم علمی است. ۱۵۰ سال بعد از انتشار کتاب، منتقدان این کتاب را نقد می‌کنند، اما همه آن‌ها هم گفته اند که در نظم این کتاب شکی نیست و این کار پزشکان را راحت کرده است.

در قرون وسطی با تاسیس دانشکده‌های پزشکی در اروپا این کتاب شامل بخش ترجمه و کتاب درسی پزشکی می‌شود. در سال ۱۳۳۰ و ۱۳۳۱ در ایران برای بزرگداشت هزارمین سال ابن سینا جشنی برگزار می‌شود، دانشمندانی از کشور‌های مختلف به این جشن آمدند و گزارش‌هایی نوشتند که گزارش یک دانشمند لهستانی به فارسی ترجمه و موجود است، می‌گوید در قرن ۱۶ میلادی وقتی امپراطور تصمیم می‌گیرد در لهستان دانشکده پزشکی تاسیس کند، دستور داد در ترم اول از تعلیم الاول قانون و برای ترم دوم از تعلیم الدوم قانون تدریس شود. یعنی این کتاب در دنیا مشخص و بخش‌های مختلف آن آموزش داده می‌شود.

تصحیح کتاب اول  از کجا آغاز شد؟ تصحیح کتاب دوم چه زمانی وارد بازار می شود؟

من تصحیح آن را از نسخه‌های خطی موجود آغاز کردم. حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ سال بعد از ابن سینا افرادی برای این کتاب شرح نوشتند و من تعداد قابل توجهی از آنها را یافتم و با استفاده از آنها تلاش کردم تا مطالب را به درستی بیان کنم، هیچ کسی نمی‌تواند مدعی باشد که کارش بی نقص است به همین دلیل بار‌ها گفته ام که بهتر است محققان جوان دوباره کار را پیگیری کنند و حتی اشتباهات من را نیز مشخص کنند. به هر حال در سال ۱۳۹۷ کتاب اول منتشر شد و منتظر نقد‌هایی بر کتاب هستم. کار کتاب دوم هم تمام شده و برای چاپ آماده است، اما از زمان دقیق چاپ مطلع نیستم، زیرا قرار بود کتاب قبل از عید به چاپ برسد.

برخی فکر می‌کنند ابن سینا سرقت علمی کرده است!

کتاب دوم در چه بابی است؟

کتاب دوم قانون وارد بحث‌های تخصصی طب می‌شود و به دارو‌های مفرده و گیاهی می‌پردازد، دارو‌ها در قدیم به سه دسته تقسیم می‌شدند؛ حیوانی، گیاهی و مدنی. حجم کتاب دوم از کتاب اول کمتر است، اما نظم و انضباطی که ابن سینا به این کتاب داده بسیار جالب است.

در گذشته برخی متخصصان به بیابان‌ها رفته و گیاهان را چیده، مشخصات آن را یادداشت و کتاب‌هایی در باب دارو‌های گیاهی می‌نوشتند. اما ابن سینا این کار را انجام نداده و برخی فکر می‌کنند که ابن سینا گیاه شناس نبوده پس سرقت علمی کرده است. ولی باید بگویم که اینگونه نبوده و ابن سینا در ابتدای کتاب می‌گوید: شما خیال نکنید که من برای نوشتن و توضیحات دارو‌های حیوانی، گیاهی و مدنی خودم تحقیق کرده ام، بلکه آنچه بوده را جمع آوری و سازماندهی علمی کرده ام.

غرب سعی دارد همه چیز را به خود نسبت دهد

۲۰ الی ۳۰ سالی است که طب اسلامی و سنتی به خصوص دارو‌های گیاهی در ایران و حتی در اروپا رایج شده است. از طرفی ابن سینا حرف‌هایی دارد که شاید در گذشته آن را متوجه نمی‌شدند حال با پیشرفت علم، از صحبت‌های او آگاه می‌شوند. از طرفی دنیای غرب سعی دارد تا همه چیز را به خود نسبت دهد یعنی بسیاری از ابتکارات دانشمندان اسلام را به خود نسبت داده و می‌گویند ما آن را کشف کردیم. قرشی یکی از دانشمندان بزرگی است که شرحی مفصل بر قانون ابن سینا نوشته که به صورت خطی است، مصری‌ها برخی را ترجمه و چاپ کردند، اما بخش‌هایی از آن هنوز خطی مانده است.

به هرحال قرشی برخی مسائل بدن انسان مانند گردش کوچک خون را کشف کرده و درباره آن توضیح داده، اما اروپایی‌ها این موضوع را به خود نسبت می‌دادند، اخیرا یک دانشجوی مصری که در آلمان پزشکی می‌خوانده این موضوع را به عنوان رساله دکتری گرفته و بیان می‌کند که این موضوع از ابتکارات مسلمانان محسوب می شود و دانشمندی به نام قرشی آن را کشف کرده است.

ابن سینا بدن آدمی را بدون امکانات جراحی تشریح می‌کرد

سه جلد دیگر کتاب قانون در باب چه موضوعاتی است؟

طب جدید به خاطر جراحی‌ها پیشرفت بسیاری داشته و در زمان قدیم چنین امکاناتی نبوده است. ابن سینا بدن آدمی را بدون امکانات جراحی تشریح می‌کرده و این هنر و فهمی بسیار والا است. امیدوارم بتوانم سه جلد دیگر کتاب را تصحیح و چاپ کنم. کتاب سوم درباره کلیات بیماری‌ها و تشریح بدن، کتاب چهارم درباره برخی بیماری‌ها و کتاب پنجم درباره دارو‌های مرکبه است و ابن سینا ضمن توضیح درباره این دارو‌ها، تجربه‌های شخصی خود را نیز بیان می‌کند که بسیار ارزشمند است.

همزمان با شروع تصحیح کتاب قانون، آقای مسعودی هم در قم کار تصحیح کتاب را آغاز کرد و حال دو جلد کتاب ایشان به چاپ رسیده است بنابراین در دوره‌های متاخر دو بار، قانون تصحیح و چاپ شده است.

تصحیح کتاب سوم را چه زمانی آغاز می کنید؟

همین الان هم روی کتاب سوم کار می‌کنم منتهی منتظر چاپ کتاب دوم هستم تا دلگرمی برای تصحیح کتاب سوم ایجاد شود. البته در کنار این کار بر شرح‌هایی هم که بر قانون نوشته شده کار می‌کنم. در حال حاضر تصحیح بزرگترین شرح کتاب اول، معروف به تحفه السعدیه که قطب الدین شیرازی آن را نوشته است را در دست دارم. این شرح کتاب اول بیش از همه قانون است یعنی شرح کتاب اول ۵ جلد با حجم بسیار دارد. خلاصه بخشی از جلد اول که شرح قانون بوده را به چاپ رساندم و این کتاب برای دانشجویان بسیار مفید است به هرحال امیدوارم بتوانم تصحیح این کتاب را نیز به چاپ برسانم.

انتهای پیام/