شب خوانی یکی از از سنت‌های زنده مردم گناباد
مردم شهرستان گناباد در ایام ماه مبارک رمضان آداب و رسوم ویژه‌ای دارند که بعضی از این آداب و رسوم هنوز زنده است و نسل به نسل منتقل می‌شود.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، روزه دارى و مهمانی بر سر سفره خداوند کریم در ماه مبارک رمضان، سبب برتری این ماه نسبت به دیگر ماه هاى سال شده است، آیین‌ها و سنت هاى ویژه در این ماه وجود دارد که همگی نشانه عشق و علاقه مردم شهر قنات، قنوت و قناعت به دین و مذهبشان است.
علی بهروزی فرهنگی بازنشسته در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، می‌گوید: بعضی از از سنت‌های مردم گناباد به قبل از شروع ماه مبارک رمضان بر می‌گردد، مردم با غبارروبی مساجد، خانه‌های خدا را برای پذیرایی شایسته از مهمانان خدا آماده و مهیا می‌کنند.
او می‌افزاید: زنان روستا هم یک هفته قبل از آغاز ماه مبارک رمضان، در کنار یکدیگر اقدام به پخت نان‌های سنتی در این ماه می‌کردند به گونه‌ای تا نیمه ماه رمضان، نان سفره افطار و سحریشان مهیا بود.
فرهنگی بازنشسته ادامه می دهد: روز آخر ماه شعبان را مردم گناباد به روز پیشواز می‌نامند، روزی که اکثر مردم آن روز را روزه می‌گیرند.
بهروزی بیان می کند: پس از ورود به ماه مبارک رمضان، سنت‌های ویژه‌ای در گناباد اجرا می‌شد که الان هم اکثر آن سنت‌ها هنوز زنده است و در اغلب نقاط شهرستان برگزار می‌شود.
آئین شب خوانی یا شُو خونی
او تصریح می دهد: در زمان قدیم بلندگو نبود و معمولا هر محله یک نفر شب‌خوان داشت که از حدود یک ساعت مانده به اذان صبح در محله اقدام به راه رفتن در محله یا روستا می‌کرد و اشعار را با صدای بلند می‌خواند تا مردم بیدار شده و از زمان سحر باخبر شوند.
فرهنگی بازنشسته تاکید می کند: معمولا سه مرحله شب‌خوانی وجود داشته است، مرحله اول با دهل و شیپور و یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح، آهنگی معروف به آهنگ ابوعطا نواخته می‌شد و مردم که آهنگ ابوعطا را می‌شنیدند، متوجه می‌شدند که شب‌خوانی اول است و یک ساعت و نیم تا اذان صبح مانده است.
بهروزی اظهار می کند: نیم ساعت بعد هم با آهنگی معروف به آهنگ حجاز شب‌خوانی انجام می‌شد و مردم می‌فهمیدند که یک ساعت به اذان مانده است و آخرین شب‌خوانی هم از یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می‌شد و موذن‌ها برای شب‌خوانی و گفتن اذان به بلندترین نقطه مسجد، تکیه و یا آب انبار می‌رفتند و علاوه بر قرائت دعا، این اشعار را می‌خواندند؛
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند
گرد در و بام دوست پرواز کنند
هر جا که دری بود به شب می‌بندند
الا در دوست را که شب باز کنند
او می افزاید: مردم گناباد این رسم خود را ترک نکرده‌اند و امروز نیز با وجود سیستم‌های صوتی شب‌خوانی در گناباد رواج دارد و فقط به جای راه رفتن در محله، شب خوان در مسجد و توسط بلندگو شب خوانی می‌کند وبا خواندن غزل‌ها و اشعاری جدید در وصف و مدح خداوند در مساجد دو ساعت قبل از اذان صبح برگزار می‌شود و علاوه بر آن در بیشتر مساجد مناطق شهری گناباد، به شیوه گذشتگان نوای دلنشین مناجات پخش می‌شود.
فرهنگی بازنشسته ادامه می دهد: با توجه به نبود برق و سیستم صوت در زمان قدیم، موذنین با رفتن بر بالای مناره ها، بام‌ها و آب انبار ها، اذان می‌گفتند.
آئین چلیک زنی
بهروزی بیان می‌کند: برای بیدارباش سحری، رسم چلیک‌زنی رایج بود، رسمی که با ضربه زدن دو چب به یک پیت حلبی نفت در سحر انجام می‌شد، به طوری که چند نفر از مردم روستا با حرکت در معابر روستا با چلیک زنی، مردم را برای سحر از خواب بیدار می‌کردند تا مراسم سحری خود را بجا آورند.
او تصریح می کند: گروه چلیک زن پس از نواختن چلیک کارشان را به مدت ۱۵ دقیقه برای صرف سحری خودشان، متوقف می‌نمودند، در این زمان سکوتی تمام روستا را در بر می‌گرفت و مردم متوجه می‌شدند که موقع سحری خوردن است.
افطاری ساده رسم دیرینه ی گنابادی ها
حجت‌الاسلام حسن تقوی‌مند رئیس اداره اوقاف و امور خیریه گناباد در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، در زمینه برگزاری مراسم افطاری ساده در گناباد می‌گوید: سنت افطاری دادن هم از سنت‌های رایج مردم گناباد است، افطاری ساده از رسم‌های قدیمی مردم گناباد بوده که برگرفته از شیوه زندگی شیخ محمدتقی بهلول است و امروز بعد از گذشت چندین سال از رحلت این عالم فرزانه مرقد او نماد برگزاری این افطاری‌های ساده شده است.
او می‌افزاید: رسم افطاری‌های ساده از سال ۱۳۸۵ در مرقد بهلول یعنی یک سال بعد از رحلت ایشان آغاز شده است و هر ساله خیرین در شب‌های ماه مبارک رمضان اقدام به پهن کردن سفره افطار ساده در این مکان می‌کنند که امسال متاسفانه به دلیل شیوع ویروس کرونا این سنت برگزار نشد.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه گناباد ادامه می دهد: با توجه به این که شیخ محمدتقی بهلول گنابادی زندگی عارفانه و زاهدانه‌ای داشته، خیران شهرستان هم سعی کرده‌اند با برپایی افطاری‌های ساده در جهت ترویج سلوک و منش این مجاهد خستگی‌ناپذیر تلاش کنند.
تقوی با ابراز خرسندی از اینکه ترویج سنت افطاری ساده در مدت ۱۳ سال قبل به خوبی در این مرقد نهادینه و فرهنگ‌سازی شده است، بیان می‌کند: در حالی‌که متأسفانه در اکثر مناطق کشور، زرق و برق و تجملات جای سادگی سفره‌های افطار را گرفته، در سفره‌های افطار مرقد بهلول، هر نفر با هزینه‌ای بسیار کم افطارگشایی می‌شد.
او از سفره‌های افطار مرقد شیخ محمدتقی بهلول گنابادی به عنوان آموزشگاه عملی اخلاق، صرفه‌جویی و خودسازی یاد می‌کند و تصریح می کند: تلاش می‌کنیم تا به رسم خود این عارف، سادگی را ترویج کنیم.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه گناباد تاکید می کند: خیلی از افراد بعد از اینکه اولین‌بار بر سر این سفره حاضر شده بودند، آن قدر لذت این حضور برای آن‌ها جذاب و دلچسب است که سعی می‌کردند تا روز‌های دیگری نیز این مسیر را طی کنند و در مراسم افطارگشایی شرکت کنند.
پخت حلوا یا چرب و شرین
یکی از شیرینی‌هایی که در زمان قدیم به جای زولبیا و بامیه الان پخت می‌شد، حلوا یا چرب و شیرین، ترکیبی بود از آرد، روغن و شیره انگور که البته الان هم در برخی روستا‌ها برای افطار تهیه می‌شود.
هر خانواده‌ای که این شیرینی را پخت می‌کرد، قبل از شروع افطار یک بشقاب، برای همسایه‌های خود می‌برد و همسایه‌ها هم در شب‌های بعد بشقاب را با حلوا قبل از افطار به آن خانواده تحویل می‌داد.
پخت نان جو
در شب‌های قدر در بسیاری از خانه‌ها نان جو وجود داشتو مردم هنگام افطار نان جو همراه با ماست می‌خوردند و عده‌ای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع می‌کردند.
آش قل هو الله
مردم روزه‌دار گناباد، طبق رسم دیرین در این ماه خواندن قرآن را جزو برنامه‌های عبادی خود قرار می‌دهند و معتقدند وقتی شروع به خواندن قرآن می‌کنند باید آن را تا آخر ماه رمضان به‌پایان برسانند.
هنوز این رسم رایج است و مرد‌ها در بیشتر مساجد و تکایا دوره قرآن دارند که البته بیشتر شب‌ها و بعد از افطار برگزار می‌شود که امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا بسیار محدود در بعضی از خانه‌ها و مساجد با رعایت فاصله گذاری اجتماعی انجام می‌شود.
بانوان هم اغلب در یک ساعت مشخصی و هر روز در منزل یکی از همسایه‌ها جمع می‌شوند و یک جزء قرآن تلاوت می‌کنند و در روز آخر ماه هرکدام یک سوره از جزء سی‌ام را می‌خوانند و آرزو دارند که سوره توحید به آن‌ها برسد. در نهایت آن کسی که قرائت سوره توحید به او می‌رسد، باید بعد از ماه مبارک رمضان بقیه بانوان را به صرف آشی با عنوان «آش قل هو الله» دعوت کند.
در بعضی از مناطق روستایی گناباد اگر فردی سوره یس و یا الرحمن موقع جزء خوانی به او برسد و آن را تلاوت کند، باید بقیه جمع را به شیرینی در شب عید فطر موقع ختم قرآن دعوت کند.
غذای محلی چنگالی و گُرماست
چنگالی از غذا‌های محلی و مقوی مردم گناباد است که از نان تازه، روغن حیوانی و شیره انگور تهیه می‌شود و در وعده سحری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گُرماست که از ترکیب شیر و ماست تهیه می‌شود یکی از غذا‌های محلی گناباد است که در ایام ماه مبارک رمضان در وعده سحر میل می‌شود و مردم اعتقاد دارند با خوردن این غذا در طول روز، کمتر تشنه می‌شوند.
شربت خاکشیر ؛ اغلب مردم مناطق شهری و روستایی گناباد در ماه مبارک رمضان از غذا‌ها و نوشیدنی‌های محلی و سنتی استفاده می‌کنند که با توجه به مواد مقوی به کار رفته در آن‌ها تحمل گرسنگی و تشنگی را برای روزه داران راحت‌تر می‌کند.
با توجه به رویش گسترده گیاه خاکشیر در گناباد، شربت خاکشیر، از نوشیدنی‌های بسیار مرسوم این شهرستان در ماه مبارک رمضان است که در وعده افطار میل می‌شود.
پخت نان‌های محلی
توجه خاص مردم گناباد به استفاده از نان‌های محلی در کنار سایر غذا‌های سنتی در ماه مبارک رمضان هم زیاد جلب توجه می‌کند و برای تهیه این نان‌ها که به صورت لواش یا تافتون پخته می‌شود، گیاهان دارویی و سبزیجات معطر به کار می‌برند که مکمل خوبی برای افطار و سحر محسوب می‌شود.
برخی از سنت‌های کهن و اصیل ایرانی به فراموشی سپرده شده اند و باید برای ظهور مجدد این سنت‌ها در جامعه تلاش شود.
انتهای پیام//ح.ت
گزارشگر:حسین توکلی
اطلاعیه مهم دادگستری کل استان مازندران
شناسایی مرد هزارچهره در ساری/ شاکیان به دادگستری مازندران مراجعه کنند
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی:
طرح ساماندهی کارکنان دولت تا پایان سال تعیین تکلیف می‌شود
