صنایع دستی تایباد که از قدیم رایج بوده و سینه به سینه به نسل امروز رسیده است، به عنوان یکی از منابع درآمد روستائیان این شهرستان محسوب می‌شود.

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، مشاغل سنتی در بسیاری از بازار سنتی شهر تایباد رواج دارند و استادکاران به تولیدات صنایع دستی می‌پردازند. اگرچه از این مشاغل درآمد هنگفتی نصیب سازندگان نمی‌شود اما هنوز می‌توان در این شهر، مراکزی که در آنها هنر قالیبافی، آهنگری، تون بافی، خراطی، نجاری و مهم تر از همه ساخت سازه‌های سنتی رواج دارد، را دید.
 

عبدالرحیم تاج محمدی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تایباد در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، گفت:  این شهرستان دارای صنایع دستی متعددی است که فرت بافی " حوله بافی "، گلدوزی و سوزن دوزی از معروف‌ترین آنها است.

او ادامه داد: هم اکنون کارگاه‌های صنایع دستی در اغلب روستا‌های شهرستان فعال هستند که منبع درآمدی برای صاحبان خود حساب می‌شوند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تایباد گفت: چهار واحد فروشگاه و نمایشگاه صنایع دستی در تایباد وجود دارد که موزه مردم شناسی تایباد از سال ۱۳۹۵ به عرضه تولیدات و صنایع دستی می‌پردازد.

در ادامه با صنایع دستی این خطه مرزی بیشتر آشنا می‌شوید.

 
صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

 فرت بافی " حوله بافی یا تون بافی "

رشته حوله بافی که در اصطلاح محلی به آن " تون بافی " اطلاق می‌ شود، از قدیمی‌ترین صنایع دستی جنوب خراسان می‌باشد. بر اساس مستندات تاریخی، از معروفیت دست بافته‌ها و پارچه‌های پنبه‌ای و ابریشمی تولید شده در ایالت قهستان قدیم در قرون اولیه اسلامی فراوان یاد شده است. از انواع حوله دست و صورت و حمام، سفره نان، صافی، دستمال، چادرشب، شال سر، لُنگی می‌توان اشاره کرد.
 
این رسم کهن از گذشته تا امروز سینه به سینه از مادر به دختر رسیده و طرح‌ها و نقش و نگار‌های آن بر اساس سلایق مختلف تغییر یافته است.
 
در تایباد، که غنای صنایع دستی آن زبان زد خاص و عام است، یکی از اصلی‌ترین صنایع دستی حوله بافی است. بافت‌های آن علاوه بر نقش و طرح‌های گوناگون از کیفیت کم نظیری برخوردار است و هنری که کمتر به فراموشی سپرده شده است و از رونق خوبی برخوردار است و یکی از سوغات و ره آورد سفر به این شهرستان به حساب می‌آید. روستای پشته یکی از مراکز اصلی صنایع دستی در شهرستان می‌باشد.
 
صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

گلدوزی سنتی

گلدوزی کردن هنری بسیار زیبا و ظریف است که از گذشته‌های بسیار دور در تمامی جهان مورد توجه بسیاری از افراد، به ویژه طبقه اشراف و ثروتمندان بوده است. گلدوزی هنری است از خانواده هنر‌های سوزن دوزی و به شماره دوزی نیز تا حدودی شباهت دارد، اما تنوع و تکنیک‌های دوخت در گلدوزی بسیار متنوع‌تر از شماره دوزی است.
 
زمان ورود گلدوزی به ایران، و تاریخچه دقیق این هنر زیبا و کهن در ایرانِ قدیم، مشخص نیست. قدیمی‌ترین نمونه‌های گلدوزی شده ایرانی که در حال حاضر در دست است متعلق به دوره سلطنت سلجوقیان می‌باشد و در مورد وجود یا عدم وجود این هنر در دوره‏های پیشین تاریخ کشورمان اطلاعی در دسترس نیست.
 
گلدوزی در دوره‌های بسیاری از تاریخ هنری بسیار محبوب و پرکاربرد بوده است. امروزه نیز این هنر زیبا و دوست داشتنی مجدداً مورد توجه بسیاری از علاقمندان به هنر، به ویژه هنر‌های سوزن دوزی، قرار گرفته است. در حال حاضر این هنر زیبا، از سوی طراحان مشهور و برند‌های سرشناس در دنیای مد، برای خلق آثاری زیبا و متفاوت، به کار گرفته می‌شود. امروزه می‌بینیم که از این هنر زیبا بر روی لباس، کیف، کفش و بسیاری از لوازم و وسایل پارچه ای، چرمی و بافتنی استفاده می‌شود.
 
صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

سوزن دوزی

هنر‌های دستی، نشاًت گرفته از ذوق و سلیقه مردمان هر دیاری نشان دهنده توجه آنان به پیرامون هزار رنگ و دنیای اطرافشان می‌باشد. که گاهی سرخوردگی‌های روزمره، گاهی سرخوشی‌های حال و گذشته را با آفرینش آثار جاودانی به نمایش گذاشته اند. هنر سوزن دوزی نیز از این هنر‌ها جدا نیست.
 
سوزن‌دوزی هنر نقش‌آفرینی با سوزن است، هنرمند سوزن‌دوز در سایه عشق و علاقه خاص خود باحوصله‌ای کافی طرح‌های افسون‌گر و خیال‌پرور خود را با وسایلی که در اختیار دارد بر روی پارچه نقش می‌زند و عاشقانه هنر خود را در قالب رویه لحاف، روبالشتی، روتختی، بقچه، کیف، جای نماز، سجاده و قاب قرآن و بسیاری از وسایل زندگی می‌آراید و زیبایی تن‌پوش را نیز صد چندان می‌کند و آن را به درجه عالی شکوهمند می‌رساند. اما آنچه که در این میان حائز اهمیت است جنبه اقتصادی و اشتغال زائی و همچنین منبع درآمدی برای خانواده‌ها می‌باشد.

سوزن دوزی هنری است که هنرمند برای خلق اثر خود به ابزار کم و ابتدایی نیاز دارد که می‌تواند به راحتی آنان را فراهم کند که در هر خانه‌ای یافت می‌شود.

 
صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

ساخت ساز‌های سنتی

یکی از مهجورترین هنر‌های ایرانی که مجال بیان نیافته هنر ساز سازی است که به تنهایی گستره‌ای است از زیر شاخه‌های متنوع که هر کدام در نوع خود با ظرافت و پیچیدگی‌هایی توام است، از آن جمله می‌توان به ساخت دوتار، سه تار، عود، سنتور، کمانچه، نی، تمبک و. اشاره کرد. این هنر سالیان متمادی به صورت خود جوش به دست هنرمندان عاشق پیشه که محنت سختی ایام و رد و مخالفت عموم را به جان خریده اند، در خفا حفظ، اشاعه و امکان حیات یافته است.
 
در بررسی تاریخی ساخت انواع ساز اطلاعات چندانی مگر در دوره قاجاریه حاصل نمی‌شود. چنین استنتاج شده که به احتمال قریب به یقین اکثراً نوازندگان ساز خود آلات موسیقی مورد نیاز خود را می‌ساختند. اشاره به عاشیق‌ها و بخشی‌ها که خود سازنده ساز بودند موید این مطلب است.

در هنر ساز سازی استفاده از مصالح بوم آورد نیاز‌های روحی، روانی، عاطفی و از طرفی آئین‌ها همچنین ذوق زره بین و موشکاف ایرانی از عوامل خلق اثر هنری می‌باشد.
 
صدای ساز، شناسنامه ذوق و ظرافت نیاکانمان در طول اعصار و قرون است. صناعت و فنون این هنر نمونه‌ای بی بدیل از کارکرد و زیبایی شناسی است.
 
هنر شریف ساز سازی در نوع خود چکیده ایست از هنرهایی، چون درود گری، زرگری، معرق و نوازندگی که آن را در جایگاه کاربردی‌ترین هنر‌ها قرار داده. زمزمه برخاسته از سرانگشتان هنرمند نوازنده که جانمان را می‌نوازد، همه مدیون تلاش هنرمند ساز ساز است.تیشه عشق اش هر لحظه بیستونی در جانمان برمی افرازد.
 
 تایباد یکی از مناطقی است که در آن موسیقی مقامی میان مردم از رواج خوبی بر خوردار است. هنوز تعدادی از هنرمندان در گوشه و کنار شهر و روستا‌ها به ساخت دو تار مشغول می‌باشند.
 
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تایباد در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد،گفت: جهانی شدن هنر ساختن و نواختن دوتار از اتفاق های خوب پارسال برای این ساز کهن شهرستان بوده و موضوع هنر ساختن این ساز ایرانی در حیطه وظایف سازمانی ما می‌باشد.
 
او ادامه داد: با ثبت آن در فهرست میراث ناملموس جهانی در شهر بوگوتا، پایتخت کلمبیا، توجه بیشتر جهانیان به این ساز کهن ایرانی جلب خواهد شد، ضمن اینکه جلوگیری از ثبت آن توسط دیگر کشور‌ها به نام خودشان به عمل آمد.

صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

معرق کاری چوب

معرّق در معنای کلام اصولاً هر چیز رگه دار را گویند. ولی مفهوم آن در این نوع هنر در کنار هم قرار دادن تکه‌های رنگین چوب و مصالح دیگر از جمله عاج، صدف، فلز به طوری که طرح مورد نظر حاصل شود.
 
معرق در واقع قرار گرفتن خط در کنار خط است، پیدایش تاریخی این هنر به درستی مشخص نیست، ولی از تطبیق آن با هنر کاشی کاری بدون شک رابطه این دو هنر را در می‌یابیم وجه تشابه کاشی کاری معرق با معرق روی چوب در شیوه عمل است که در هر دو مورد نقش‌ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می‌گیرد.
 
در طی سالیان زیاد معرق همپای حرکت زمان پیشرفت کرد و تحولات مختلفی در آن پدیدار شده است. این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، درب و تکیه گاه صندلی به کار برده می‌شده است.
 
در میان آثار معرق روی چوب که تاکنون به وجود آمده، «معرق خاتم» چنانکه از نامش برمی آید، ترکیبی از دو هنر بیان شده است که مقام ویژه‌ی خود را از دیر باز حفظ کرده است. از بدو پیدایش کارگاه منبت و معرق، نوع ساده‌ی معرق خاتم در میان شمسه‌ی نقش‌های گره با همان پنج رنگ طبیعی محدود اولیه به کار گرفته می‌شد.
 
صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

رنگرزی سنتی

کلیه الیاف پنبه‌ای و پشمی پیش از آن که در دستان صنعتکاران و بافندگان هنرمند بدل به بافته‌ای زیبا گردند به حجره رنگرز رفته و با جادوی رنگرزان به هیأت الیافی الوان و درخشان در می‌آیند.
 
رنگرزی نیز یکی از فنون کهنی است که سال‌ها پیش انسان را در ساختن بافته‌های رنگین یاری داده است، الیاف خالص ابتدا در پاتیل رنگ که مملو از رنگ‌های گیاهی، معدنی و یا شیمیایی مخلوط با آب است داخل شده و با حرارتی ملایم که از کوره تعبیه شده در زیر پاتیل نشأت می‌گیرد با رنگ‌های همگن در آمیخته و الوان می‌گردند، آن گاه الیاف رنگ شده را در پاتیل ثبوت ریخته و با استفاده از زاج، رنگ را بر تن لیف ثابت می‌کنند. سپس الیاف را در حوضچه‌ی شستشو با آب می‌شویند تا رنگ‌های زائد جدا شوند و در پایان الیاف را به صورت کلاف بر داربست‌ها افکنده تا خشک شوند.
 
در گذشته رنگرزان از رنگ‌های گیاهی نظیر پوست گردو، انار، زردچوبه و زعفران استفاده می‌کردند.

صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

آهنگری سنتی

فرایند ذوب و ریخته گری و قالب گیری آهن و بالا بردن مقاومت آن از طریق تفتن، فشردن و پتک زدن برای ساخت اشیاء و ابزار آهنی را می‌گویند. آهنگری از پیشه‌های مهم و کهن جامعه ایران به شمار می‌رود که از دیرباز نقش مهمی در ساختار اجتماعی، اقتصادی و صنعتی ایفا کرده است و مادر ساخت و تولید ابزار اولیه بشر به شمار می‌رود.
 
در گذشته در دکان‌های آهنگری کوچک که اشیاء و ابزار‌های محدودی ساخته می‌شد، آهنگر به تنهایی یا با یک وردست تمامی مراحل فرایند آهنگری از ذوب آهن در کوره، ریخته گری و قالب گیری تا پتک زنی و شکل دادن به آهن را برعهده داشت. این حرفه در تایباد هنوز رونق دارد.
 
صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

نَمَدمالی

نَمَد نوعی بافته سنّتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود. برای تهیه نمد " نمدمالی " عمل بافتن انجام نمی‌شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم رفتن الیاف پشمی می‌شوند.
 
دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدنِ پشم امکان تولید نمد را فراهم می‌کنند. پشمی که برای تولید نمد به کار می‌رود پشم تیرماهی گوسفند با الیاف بلند است. از صابون و زرده تخم‌مرغ نیز می‌توان برای بهتر شدن کیفیت کار استفاده کرد. مقدار پشمی که برای هر مترمربع نمد لازم است با مقدار پشم لازم برای تولید قالی برابر است، اما چون زمان تولید نمد بسیار کوتاه‌تر است " حدود یک روز " قیمت آن پایین است.

صنایع دستی، هنر روستائیان تایباد/صنایع دستی تایباد را بهتر بشناسید

تنور سازی

ساختن تنور در روزگار ما هم در برخی از شهر‌ها و روستا‌ها رواج دارد. هنوز هم کسانی هستند که به کار ساخت تنور، یا به قول خودشان " تنورمالی" مشغولند. تمامی مواد ساخت یک تنور همین جا مهیا است. معدن خاک رس این اطراف کم نیستند. نمک فراوان است، کاهگِل و موی بز و شن هم یافت می‌شود. آن وقت تنها چیزی که می‌ماند یک همّت بلند است.
 
ساخت یک تنور زحمت زیادی دارد و هر فرد در طول روز تنها قادر به ساخت یک تنور است. تنور چه آن وقت که متولد می‌شود و چه به وقت بلوغ از آدم‌های اطرافش عرق بسیار می‌گیرد.
 
شاید به همین علت حافظ گفته است:  تنـور لالـه چنـان برفروخت باد بهــار که غنچه غرق عرق گشت و گل به جوش آمد

گزارشگر: امیرحسین چهاریاری

انتهای پیام// ا. چ
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.