به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، بلوچستان از دو منطقه وسیع تشکیل شده است. این دو منطقه با وجود داشتن مشترکات زیاد در برخی موارد تفاوت‌هایی در فرهنگ عامه، زبان و گویش محلی، آداب و رسوم، موسیقی و حتی مسکن عشایری، آب و هواوپوشش گیاهی دارند. این دو منطقه یعنی سرحد و مکران در بلوچستان ایران و پاکستان متناسب با محیط طبیعی وجغرافیایی از تنوع فراوان آب و هوا برخوردارند. منطقه سرحد در بلوچستان ایران شامل سیستان، زاهدان، خاش و میرجاوه و منطقه مکران شامل شهرستان‌های سراوان، سیب وسوران، مهرستان، ایرانشهر، دلگان، نیکشهر، سرباز، چابهار و کنارک می‌باشند. وجود آثار تاریخی و باستانی همچون کوه مهرگان درسراوان و آتشکده‌های دهانه غلامان درسیستان و نیز آثار بجا مانده ازتمدن‌های باستانی دامن واسپیدژ ایرانشهروسایر کاوشهاوتحقیقات باستان شناسی و نظریه بسیاری از مورخین حکایت از آن دارد که قوم بلوچ یکی از اقوام اصیل آریایی و ایرانی است هر چند در بین طوایف بلوچ بعضی از آن‌ها در ادوار مختلف از مناطقی به بلوچستان مهاجرت کرده اند وشاید آریایی نباشند، اما پس از سکونت در بلوچستان و خویشاوندی و آمیختگی با قوم بلوچ آنچنان در فرهنگ اصیل آریایی و فرهنگ بلوچ تنیده شده اند که جدا نمودن آن‌ها امکان پذیر نمی‌باشد و امروز نیز همچون بلوچ‌های اصیل در آداب و رسوم، پوشش، زبان، و سایر اجزای فرهنگی مشترک هستند. یکی از آئین‌ها و مراسم بجا مانده از ایران باستان مراسم جشن بهارگاه و عید نوروز است که در بین همه اقوام ایرانی به عنوان آئین کهن ملی و باستانی با اندک تفاوت‌هایی رواج دارد. بلوچ‌ها نیز همچون سایر اقوام ایرانی بهار طبیعت و شکوفایی غنچه‌های بهاری را گرامی می‌دارند و دراین ایام علاوه بر جشن و سرور و شادی و برپایی مراسم عیدنوروز و عید طبیعت، آداب ورسوم ویژه و خاصی را در این ایام خجسته برگزار می‌کنند

مراسم جشن بهارچرانی و عید نوروز در منطقه سرحد بلوچستان
اکثر مراسم مربوط به نوروز و بهار که دراصطلاح محلی به آن بهارگاه ونوکین روچ یعنی نوروز می‌گوینددرسرحدمرتبط با چراگاه، دام و محصولات دامی از جمله شیر، کره، روغن حیوانی، کشک نوروزی وپشم گوسفندان و چرای دام است. یکی از مراسم ویژه ومخصوص عید نوروز و جشن بهار در منطقه سرحد چیدن پشم گوسفندان و آراستن و رنگ کردن پشم و شاخ گوسفندان است به این ترتیب که پس از شستن گوسفندان و چیدن پشم آنهاروی دوطرف شکم و دنبه گوسفندان مقداری ازپشم گوسفند را که به صورت گل گیاهان دارویی منطقه سرحد درآورده و بااستفاده از حنا یاپوست انار رنگ می‌کنند و شاخ گوسفندان را نیز با حنارنگ کرده و درر روز اول بهار همه گوسفندانی را که اینگونه آراسته اند بابستن زنگوله در گردن وپای آنهابه چراگاه می‌برند و بهار چرانی را جشن می‌گیرند.

در ایام قدیم هر طایفه منطقه جغرافیایی خاص خود را داشته وچراگاه دام هریک از طوایف مشخص بوده برای اینکه در ایام نوروز و بهار نیز دام‌های هر طایفه از یکدیگر تمایز داشته باشندوتعداد دام نیز که به عنوان یکی از عوامل برتری‌های هرطایفه از طایفه دیگربوده مشخص گردد صدای زنگوله و نوع گل رنگ شده روی پشم گوسفندان مربوط به هر طایفه با طایفه دیگر تفاوت داشته است وچنانچه رهگذری ازنزدیک آن چراگاه عبورمی کرد با شنیدن صدای دسته جمعی زنگوله‌های همه گوسفندان متوجه آمدن فصل بهارو روزاول آن وجشن عید نوروزمی شدزیرا دراین روز جشن بهارچرانی برپا بود وهر طایفه تعدادگوسفند و وسعت چراگاه خودرا به نمایش می‌گذاشت وازطرفی بادیدن صحنه زیبای گوسفندان درچراگاه که همه یکدست آراسته و پشم آنهاچیده شده و دوطرف شکم آن‌ها گل‌های پشمی خاص که نمادهر طایفه است و با حنا رنگ شده چشم هر بیننده‌ای را مجذوب خود کرده و پیام می‌دهد که این تعداد گوسفندان و این چراگاه متعلق به آن طایفه است وامروز نیز جشن بهار چرانی و تحویل سال و نوکین روچ عید یا عید نوروزاست.

واز دیگر مراسم ایام نوروز وبهار در منطقه سرحد بلوچستان مراسم هلک لڈّیی یا گدام لڈّیی به معنی خانه تکانی یا جابجایی مکان سکونت و جابجایی سیاه چادر‌ها از منطقه زمستانی به منطقه و چراگاه بهاری وتابستانی است که در ایام بهار برای اینکه به منطقه‌ای که برای چرای گوسفندان مناسب وچراگاه بهاری آن طایفه است جابجا می‌شوند به این ترتیب که طی مراسمی ویژه سیاه چادر‌ها را از منطقه سکونت قبلی جع آوری و با اجرای مراسم ویژه یعنی جمع شدن تمام افراد قبیله در یک حلقه دایره‌ای و خواندن آواهاو آواز‌های مخصوص توسط زنان که در اصطلاح محلی لیکو می‌گویند با مضامین وداع وخداحافظی به امید برگشت در سال بعد و دعا برای سردار و ریش سفید قبیله و اجازه گرفتن از وی برای حرکت به سمت چراگاه ومکان جدید بهاری حرکت می‌کنند. پس ازرسیدن به منطقه جدید وچراگاه بهاری مجددا همه دایره وار حلقه می‌زنندو بااجرای مراسم و جشن بهار واجرای آواز‌های دسته جمعی و آوا‌های مخصوص توسط زنان ولیکو با مضامین شاد وتوصیف چراگاه وطبیعت سبز آن ومدح سرداروریش سفید طایفه شروع به برپایی سیاه چادر‌ها می‌کنند.

روز اول بهار تمام کره وخامه‌هایی را که به روش سنتی تهیه کرده اند به روش محلی با آتش وسه پایه ودیگ مخصوص به روغن حیوانی تبدیل کرده و تفاله وته مانده خامه و کره را با آرد گندم و ذرت خرد شده و خرمایی که از طرف دوستان وآشنایان مکرانی به عنوان هدیه نوروزی و بهاری عیدی فرستاده شده مخلوط کرده وحلوای مخصوص به نام حلوای مَدَر درست می‌کنند که مقداری از این حلوای مَدَر را به عنوان عیدی نوروزی برای دوستان و آشنایان مکرانی خود می‌فرستند. درایام نوروز مردم سرحد بلوچستان از شیر گوسفندانی که در همان سال برای اولین بار زائیده و پس از اولین شیردهی شیرآن‌ها را جمع آوری و از شیرآن‌ها کشک ویژه‌ای که مخصوص بهار است و کشک نوروزی می‌گویند برای آشنایان و عزیزان خاص ازجمله به تازه عروس‌ها و تازه داماد ه و به زنانی که برای اولین بارحامله هستند و به افرادی از طایفه که قهر بوده اند و تازه آشتی کرده اند هدیه می‌دهند.

یکی دیگراز مراسم نوروزدر منطقه سرحد بلوچستان سوختن اسپند و دود کردن اسپند در روز اول بهارو لحظه تحویل سال به اعتقاد دفع بلا در طول سال و سرودن آوا‌های بهار گاهی وجشن بهار چرانی است.

مراسم جشن بهار و نوروز در منطقه مکران بلوچستان
مراسم ویژه بهار و جشن‌های بهارگاه و عید نوروز در منطقه مکران بلوچستان بیشتر مرتبط با نخل خرما و نخلستان می‌باشد به نشانی شروع فصل بهار از اول بهار و قبل از تحویل سال همه منازل روستایی که اغلب از خشت و گل بنا شده اندو درب منازل درقدیم درب‌های چوبی و جای مخصوص در بالای درب تعبیه شده که با شاخه‌های دارای برگ سبز درخت خرم مزین میشود بنابراین چنانچه فرد غریبه‌ای به این روستا واردشود بدون اینکه از کسی سوال کند می‌داند که این علامت سبز برگ درختان خرما که روی سردر تمام منازل تعبیه شده پیام خاصی دارد بله پیام آن شروع فصل بهار وعید نوروز است یکی دیگر از مراسم ایام نوروز در مکران بلوچستان نهالکاری دراولین روز بهاروعید نوروز است به این ترتیب که پا جوش‌ها و نهال‌های درخت خرما که قبلا طی مراسم خاصی با اجرای آوای‌های مخصوص کار و با استفاده از ابزار‌های سنتی از بدنه اصلی درخت خرما جدا شده و زیر ریشه آن‌ها را با گونی پوشانده ودر کنار جوی آب گذاشته اند تاسرسبز وآماده برای کاشتن باشند در روز اول بهار و هنگام تحویل سال از طرف بزرگتر‌ها به کوچکتر‌ها به عنوان عیدی نوروز تقدیم می‌شود و کوچکتر‌ها را راهنمایی کرده تادر زمین کشاورزی خود خانواده این نهال خرمارا بکارند. به این نهال خرما که بادست خود شخص کاشته می‌شود دست نهال می‌گویند و ازهمان لحظه کاشتن متعلق به فردی می‌شود که کاشته است و هنگام تقسییم ارث پدر به فرزندان دیگر خانواده تعلق نمی‌گیرد.

از دیگرمراسم خاص ایام بهارو نوروز که در هر دو منطقه سرحدو منطقه مکران بلوچستان بصورت مشترک اجرامی شودمراسم سرمه سایی می‌باشد در قدیم زنان بلوچ سنگ سرمه را با دست روی سنگی که وسط آن گود بود می‌سائیدند و برای استفاده در طول سال آماده ودر ظرفی به نام سرمه دان نگهداری میکردند و روزاول بهار ولحظه تحویل سال به دختران خود به عنوان عیدی نوروزی هدیه می‌دادند.

چنانچه در ایام نوروز نوزادی متولد می‌شد اگر پسر بود اکثر اوقات اسم آن را نوروز یا نبروز می‌گذاشتند. چنانچه نوزاد دختر بود اسم آنرا به نام گل‌ها و گیاهان دارویی محلی که در ایام نوروز وبهار در مناطق بلوچستان می‌رویند همانند سمسور، دِرّنه، ازگند و. نامگذاری می‌کردند.

یکی از داستان‌های افسان‌های و نوروزی که در بین بلوچ‌ها نقل می‌شود. داستان نوروز شاه یا نبروزشاه است. می‌گویندقبل ازفرارسیدن نوروز و بهار نوروز شاه با لشکری ازمرغ وحیوانات به بلوچستان لشکر کشی می‌کند. سال آبادو پر برکتی بوده ونوروز شاه شنیده که مردم بلوچستان مهمان نواز، یکرنگ و صمیمی هستند حتی اگر حیوانات و یادشمنان به آن‌ها پناهنده شوند به رسم میار جَلّی و مهمان نوازی ازآن‌ها پذیرایی می‌کنندبه ویژه در ایام بهار ونوروز که دل‌ها صیقل داده می‌شود و کدورت‌ها مبدل به دوستی و محبت می‌شوند وزنگ دل‌ها شسته می‌شودوهمه به دیدار همدیگر می‌روند و با دید وبازدید سنت حسنه صله رحم را زنده نگه می‌دارند.

مردم بلوچستان در فصل بهار و ایام نوروز همه شاد وخوشحال اند و به دنبال بهانه‌ای برای ابراز شادمانی خود هستند. در همین ایام جشن ختنه سوری پسر‌ها وجشن ازدواج وعروسی‌ها برگزار می‌شودوبه مناسبت این جشن‌ها مراسم ویژه رقص محلی دو چاپی هفت شبانه روز اجرا می‌گردد ودر این ایام مراسم حماسه سرایی توسط خنیانگران و پهلوانان در حلقه بزرگان قوم هر شب برگزار و دور آتش چُلدان (شومینه محلی) همه حلقه زده و از ایزدپاک در طول سال برای خودوخانواده و فامیل وطایفه روشنایی وگرمی را طلب می‌نمایند. حماسه سرایان از تاریخ گذشته و دلاور مردی و جانفشانی قوم بلوچ در مقابل بیگانه گان می‌گویند و سپس با توصیف وطن وزیبایی طبیعی آن به وصف بهار ونوروز می‌پردازند و در پایان هر شب پس از حماسه سرایی با شرکت بزرگان قوم رقص محلی دو چاپی اجرا می‌شود. با آمدن بهار، طبیعت بلوچستان حیات نوی راشروع می‌کندومردم بلوچ نیز همچون طبیعت سبز سرحد ونخستان‌های زیبای مکران دل هایشان سبز و بهاری می‌شود و مهر و محبت در جان آدمی زنده میشود و انسان از طبیعت سبز بلوچستان و از گُل‌ها و گیاهان دارویی رنگارنگ محلی درس عبرت گرفته و با وحدت و همدلی و دید و بازدید و صله رحم دل‌های خود را جلا داده و زنگار دل و کینه‌ها و تفرقه را از سینه بیرون و بادل‌های صیقل یافته مشغول زندگی پاک در جامعه معنوی همراه با ارزش‌های انسانی میشوند.

مردم بلوچ اعتقاد دارند که عمرادمی نیز همانند فصول سال در گردش است و باتولد نوزادی که بهار عمر است شروع و همچون تابستان که درختان ثمرمی دهند در نوجوانی و جوانی به ثمر میرسد و در میان سالی یعنی پائیز عمر همچون برگ درختان ارزش‌های انسانی وتجربه زندگی خود را به دیگران منتقل و پیام زندگی را به دیگران پخش می‌نماید و در پیری همچون زمستان سرد در انتظار تولد دیگر و ابدی که پایانی ندارد می‌نشیند. مردم بلوچ از تغییر فصل طبیعت درس زندگی گرفته و گذر عمر را با پند و اندرز در مراسم قصه خوانی دور آتش چُلدان (شومینه محلی) در شب‌های بهاری برای فرزندان و کودکان خود بیان می‌دارد. درفصل بهار کوه تفتان استوار و سربلند و صبور به تماشای طبیعت زیبا و سزسبز روستا‌های اطراف و چشمه ساران زلال خودنشسته و پذیرای مهمان‌های نوروزی است و سبزه و گل بوته‌های خود را به آن‌ها هدیه می‌دهد و مکران نیز همچون تابلویی زیبا ونقاش شده ازنخل و نخلستان‌ها ودرختان انبه وموز، لیمو، انارو دشت‌های سرسبز برگ درختان زینتی داز چشمان هر بیننده‌ای را خیره می‌کندوانچنان خود نمایی می‌کند که گویی خداوند این سرزمین را به تابلوی نقاشی که خود خالق آن است تبدیل نموده است.

منبع: پارسینه

انتهای پیام/