به گزارش خبرنگار  گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت ،  شب یلدا یکی از قدیمی‌ترین جشن‌ها در ایران است که به آن شب چله نیز گفته می‌شود، یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود.

تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا

نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک‌ترین و درازترین شب سال است از سوی ایرانیان جشن گرفته می‌شود و مردم و اقوام مختلف در جای جای کشورمان با آیین‌ها و رسوم‌های مختلف خودشان یک شب به یاد ماندنی را در کنار هم سپری می‌کنند.

شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ و خوردن میوه‌های مختلف از جمله انار و هندوانه در این شب رایج است.

علت نامگذاری شب یلدا

یلدا به تولد و زایش معنی شده است و دانشمند بزرگ و تقویم شناس ابوریحان بیرونی با نام میلاد اکبر از شب یلدا یاد می‌کند و آن را میلاد خورشید دانسته است.

قصه خوانی و مثل گویی در شب یلدا

در شب یلدا خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و به شعرخوانی‌ها و داستان خوانی بزرگ‌تر‌ها گوش فرا می‌دهند و بسته به فرهنگ هر شهر یا استانی قصه‌های مربوط به خودشان را نقل می‌کنند.

فال حافظ و شاهنامه خوانی در شب یلدا

شاهنامه خوانی و فال حافظ در شب‌های یلدا یکی دیگر از سرگرمی‌های شب یلدا است و از دیرباز مرسوم بوده است چنانچه برای تفآل زدن به حافظ مخاطب مورد نظر نیت می‌کند و بزرگ مجلس که قرار است قال بگیرد از او می‌خواهد این جمله را با خود تکرار کند:ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی، و سپس دیوان را باز کرده و غزل بالای سمت راست را برای او می‌خواند؛ و همچنین شاهنامه خوانی جزء جدایی ناپذیرترین برنامه‌های شب یلدا است که از دیرباز رایج می‌بوده است شاهنامه‌ها اگر با شیوه نقالی خوانده شود جذابیتش صد چندان می‌شود.

چیدمان سفره شب یلدا

چیدن سفره شب یلدا با انواع خوراکی‌ها و تنقلات یکی از آیین‌های این شب بیادماندنی است که شامل آجیل‌های مخصوص و میوه‌هایی همچون انار و هندوانه و دیگر تنقلات داخل آن قرار می‌دهند.

میوه‌های مخصوص شب یلدا

اصلی‌ترین میوه شب یلدا انار است چرا که گذشتگان آن را مایه برکت و باروری می‌دانستند و این تفسیر را بخاطر دانه‌های زیاد آن مطرح کردند و همچنین رنگ قرمزی که دارد نماد خورشید و شادی است.

و اما هندوانه هم همانند انار یکی از خاص‌ترین میوه‌های شب یلدا است، ولی سوالی که اینجا مطرح است این است که اول سرما خوردن هندوانه کمی عجیب نیست؟ باید بدانید همانطور که هندوانه یک میوه تابستانی است بنابر این علاوه بر رنگ سرخش یادآور حرارت و گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید است.

البته از سایر میوه‌ها و مرکبات همچون پرتقال، سیب، خرمالو، گلابی و یا حتی کدو تنبل و لبو هم می‌توان استفاده کرد.

آجیل‌ها و تنقلات خوشمزه شب یلدا

آجیل و تنقلات مخصوص از جمله مغز پسته، بادام، گردو، فندق و در کنار آن توت و انجیر خشک، گندم، تخمه هندوانه، نخود برشته و شاهدانه یکی از گزینه‌های مهم شب یلدا است.

جالب است بدانید امروزه از خوراکی‌ها و تنقلات دیگر از جمله پشمک یا باسلق نیز در سفره شب یلدا بکار می‌رود.

بردن شب یلدایی برای تازه عروس‌ها

تازه عروس‌ها شب یلدا را یکی از خاص‌ترین شب‌ها برای خود می‌دانند چرا که در این شب مراسم دلنشین و جذابی برای عروس خانم‌ها برگزار می‌شود رسم جالبی که از گذشتگان به جا مانده است.
در گیلان رسم بر این است در این شب هدایایی زیبا از طرف خانواده داماد برای تازه عروس‌ها تدارک دیده می‌شود و به نیت میهمانی و شب نشینی به خانه عروس می‌روند و خانواده عروس نیز آماده میزبانی و پذیرایی از خانواده داماد می‌شوند.

آیین شب یلدا در گیلان

در گیلان هندوانه را حتماً برای شب یلدا فراهم می‌کنند و معتقدند که هرکس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد.

ترشی ازگیل که در گویش محلی به آب کونوس معروف است یکی دیگر از خوردنی‌هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می‌شود، در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می‌ریزند، خمره را پر از آب می‌کنند و کمی نمک هم به آن می‌افزایند و در خم را می‌بندند و در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اتاق می‌گذارندو در این شب آن را با گلپر و نمک میل می‌کنند.

رابطه دید و بازدید و صله رحم در تحکیم بنیان خانواده

شایسته، محقق و پژوهشگر گیلانی در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت، گفت: مناسبت‌های مختلف فرصتی ارزشمند برای سنت حسنه صله رحم و تحکیم بنیان خانواده است.

او، با بیان اینکه فرصت شب یلدا و مناسبت‌های مشابه می‌تواند ظرفیت مناسبی در تنظیم مناسبات خانوادگی به حساب آمده و افراد را در شبکه‌ای از روابط هنجارین مبتنی بر محوریت طایفه و فامیل قرار دهد، افزود: تحولات سریع خانواده در ساختار و ارزش‌ها یکی از واقعیت‌های اجتماعی در عصر جدید است و امروزه خانواده گسترده به معنایی که در جوامع سنتی وجود داشت جای خود را به خانواده‌های هسته‌ای داده و این امر به نوبه خود آسیب‌ها و چالش‌های فراوانی را برای این نوع از خانواده جدید به وجود آورده است.

زنده نگه داشتن آیین‌های کهن عامل حفظ روابط خانوادگی

محقق و پژوهشگر گیلانی گفت: در عصر حاضر با گسترش خانواده هسته‌ای و ایجاد شهرنشینی به طور وسیع و دور شدن فاصله‌ها، روابط خویشاوندی نیز تحت تأثیر این شرایط نسبت به گذشته کمرنگ شده است، در گذشته، شکل خانواده گسترده مهمترین شکل معمول خانواده‌ها بود و اعضای آن به راحتی از آثار مثبت روابط خویشاوندی بهره‌مند بودند، اما خانواده‌های جدید به دلیل عدم بهره مندی از ظرفیت‌های مادی و معنوی طایفه و بستگان بیش از پیش در معرض تهدیدات مختلف قرار می‌گیرند.

شایسته افزود: در جامعه ایرانی نیز اگر چه سیر تحولات خانواده در فرم و محتوا تحت تأثیر روند‌های جهانی بوده و امروزه دیگر خبری از خانواده‌های گسترده به سبک سنتی نیست، اما شرایط و اختصاصات فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی ظرفیت‌های مناسبی را در اختیار خانواده برای تقویت ارکان این نهاد قرار می‌دهد و یکی از این ظرفیت‌های مهم و حمایت کننده نهاد خانواده در ایران، مناسبت‌های مختلف و رسم و رسومات مربوط به آن است.

او گفت: با گسترش فرهنگ صله رحم و معاشرت‌های فامیلی و احساس تعلق به گروه خانواده، هم نوایی گروهی افزایش یافته و افراد برای رعایت هنجار‌های پذیرفته شده در خانواده تلاش می‌کنند از آنجا که فرد غالباً غیر از آداب و رسوم گروهی، که وابسته به آن است، ارزش‌های دیگری را به رسمیت نمی‌شناسد و از سوی دیگر، اگر کسی از مصالح جمع پیروی نکند از شبکه حقوق و وظایف متقابل گروهی طرد می‌شود، خود به خود جلوی بسیاری از ناهنجاری‌ها و بزهکاری‌ها گرفته می‌شود، بنابراین صله رحم و ارتباطات خانوادگی، هم در ارائه ارزش‌های مثبت و گسترش هنجار‌ها و پایبندی افراد به آن نقش مؤثری دارد و هم نسبت به ناهنجاری‌ها و بزهکاری‌های اجتماعی نقش بازدارندگی، خواهد داشت و مانند کنترل کننده اجتماعی نامرئی، اعضای خانواده را زیر چتر حمایتی خود قرار می‌دهد.

اهمیت صله رحم در دین مبین اسلام

حجت الاسلام حمید پور عیسی، عضو هیات علمی دانشگاه و پژوهشگر گیلانی در گفتگو با خبرنگار گفت: صله رحم، به معنای محبت، رسیدگی نسبت به خویشان و نزدیکان و دید و بازدید با آنهاست، در فقه اسلامی، ارحام و خویشان نسبی از حقوق بیشتری نسبت به دیگران برخوردارند و به آن‌ها توجه زیادی شده است، مثلاً در مواردی که انسان حقوق مالی (نذر، صدقه، زکات و...) به عهده دارد، اگر میان بستگان او افراد نیازمندی وجود داشته باشند، باید آن‌ها را بر دیگران مقدم بدارد، بنابراین صله رحم تنها در دید و بازدید خلاصه نمی‌شود بلکه باید این دید و باز دید همراه با مهر و محبت و صفا و صمیمیت باشد و برخی از علما، کمک مالی به ارحام (در صورت نیاز) را جزء صله ارحام می‌دانند.

او افزود: صله رحم از آن دسته واجباتی است که در آن مصالح زیادی نهفته است و به گونه‌ای است که هر کسی خود باید به آن بپردازد و این گونه نیست که با انجام دادن آن از سوی یک نفر، از دیگران ساقط شود، به عبارت دیگر از واجبات کفایی به حساب نمی‌آید و زیادی عمر، زیادی رزق و جلوگیری از مرگ بد از مهمترین آثار صله رحم است.

واقعیت زندگی کردن، کار و تلاش چیست؟

حجت الاسلام حمید پور عیسی، عضو هیات علمی دانشگاه و پژوهشگر گیلانی در گفتگو با خبرنگار گفت: انسان کار و تلاش می‌کند برای زندگی بهتر، مگر نه اینکه به دنبال زندگی بهتر، آرامش بیشتر و اموری از این قبیل هستیم و مگر نه اینکه دور هم بودن به فکر هم بودن، داشتن کسانی که با شادی ما شادند و در ناراحتی ما غمگین هستند، داشتن کسانی که در صورت نیاز به ما کمک می‌کنند را تأمین می‌کند، پس بیراهه نرویم و باور داشته باشیم با همین دید و بازدید‌ها (البته نه فقط موقت و در ایام خاص) و با همین سنت‌ها می‌توانیم زندگی خوبی داشته باشیم.

موارد تحقق صله رحم

حجت الاسلام حمید پور عیسی، عضو هیات علمی دانشگاه و پژوهشگر گیلانی در گفتگو با خبرنگار گفت: از آنجا که شرایط زمانی و مکانی جوامع، اوضاع و احوال محیط و اشخاص متفاوت است شرع، مرجعیت عرف را همچون سایر موارد به میان کشیده است، این گونه نیست که صله رحم فقط با رفت و آمد و دید و بازدید تحقق پیدا کند، بلکه این راه یکی از موارد تحقق صله رحم است: تلفن زدن، احوالپرسی کردن، مکاتبه، فرستادن هدیه، انفاق مال به اقوام می‌تواند از مصداق‌های صله رحم باشد، البته باید دید که ارحام چه انتظاری از ما دارد، مثلاً اگر از ما انتظار دارد که به دیدن او برویم و این کار برای ما مقدور است باید آن را انجام داد، ولی اگر با یک تلفن زدن انتظار او برآورده می‌شود، صله رحم به جا آورده شده است، پس مصداق‌های صله رحم می‌تواند با توجه به عرف و انتظارات طرفین از همدیگر تغییر کند.

وظیفه صله افراد ثروتمند در برابر ارحام فقیرشان

همچنین صله افراد ثروتمند در برابر ارحام فقیرشان کمک مالی و تأمین نیاز‌های مادی ایشان است (علاوه بر دید و بازدید) و به طور قطع، سرکشی مستمر ایشان هر چند عرفاً از مصادیق صله محسوب می‌شود، اما آن‌ها را از وظیفه دینی شان یعنی ادای صله مطلوب (کمک مالی) برئ الذمه ( آنکه تعهدی یا دینی بر عهده ندارد کسی که ذمه او از دین یا تعهد در قبال دیگران فارغ باشد ) نمی‌سازد.

یادمان باشد، یلدا بهانه‌ای است برای دورهمی‌های خانواده ها، پس بهتر است با قدر این روز‌ها و کنار گذاشتن ساعاتی از زندگی ماشینی، به دور از فضای مجازی و فقط و فقط در فضایی گرم و صمیمی قدر باهم بودن را بدانیم.
زندگی ساختنی است، پس می‌توان با خلق ساعاتی خوب و خوش، اگرچه به دور از تجملات، کاملا بی ریا، لحظات باهم بودن خوبی را کنار خانواده هایمان سپری کنیم.

گزارش از مریم عباسی زاده

انتهای پیام/م.ع