به گزارش خبرنگار احزاب و تشکل‌های گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، وقتی از دانشگاه و دانشجویی حرف به میان می‌آید، تصورات مختلفی در ذهن افراد شکل می‌گیرد و رویکرد‌های متفاوتی از کسانی این دوران را تجربه کردند یا می‌خواهند تجربه کنند، دریافت می‌شود.

عده‌ای دانشگاه و فضای دانشجویی را دورانی کسالت‌بار می‌دانند که صرفاً برای کسب مدرک گذرانده‌اند و عده‌ای از این دوران به عنوان دوران طلایی زندگی خود یاد می‌کنند که توانستند در آن، به موفقیت‌های بالایی دست پیدا کنند.

اما چیزی که در میان اغلب افراد مشترک است و عده زیادی از افراد در ذهن خود می‌پرورانند، فضای تک بعدی و صرفاً علمی دانشگاه است، فضایی کسالت بار و به دور از هرگونه جذابیت.

ساخت دانشگاه‌ها را در درجه اول شاید بتوان به منظور اقناع خواسته‌های علمی و رشد و پیشرفت جامعه دانست، اما طبعاً حضور تعداد زیادی جوان تحصیل کرده که در حال آماده شدن برای حضور در جامعه هستند، نمی‌تواند صرفاً حرکتی تک بعدی را دنبال کند؛ به خصوص وقتی که پای علوم انسانی هم باز شود، علومی که علیرغم نادیده گرفته شدن در کشور ما، در صدر اساس و پایه یک حکومت و ارکان آن قرار دارند.

باز شدن پای علوم انسانی به دانشگاه ها، وجهه جدیدی به فعالیت‌های دانشگاه‌ها و دانشجویان داد؛ وجهه‌ای که با خارج کردن چهره دانشگاه‌ها از فضای خشک علمی، آن را به یک محیط آماده برای حضور فعالان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل کرد و حضور فعال در دانشگاه‌ها را منوط به کادرسازی و سازماندهی نیروی انسانی یا همان دانشجویان کرد، کادرسازی‌هایی که با شکل‌گیری جریانات خاص همراه است و زمینه را برای آغاز تحولات بزرگ در جامعه فراهم کرد و منجر به ظهور و بروز جنبش‌های دانشجویی شد.

این جنبش‌ها با هدف ایجاد تغییرات، ابتدا در دانشگاه خود و سپس در سطح جامعه به وجود آمدند و شبکه‌های تعامل غیررسمی افراد و گروه‌ها جهت ایجاد شرایط بسیج عمومی بر بستر مجموعه‌ای از اعتقادات مشترک به وجود آمدند و تحت رهبری شخص خاصی اداره نمی‌شوند و با رهگیری منافع عمومی جامعه، در جریان تحرکات عموماً سیاسی قابل استفاده هستند. برخی از آنها نیز پای خود را فراتر از دانشگاه‌ها گذاشته‌اند و بعد از مدتی، در فضای خارج از دانشگاه‌ها به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.

از تفاوت‌های جنبش‌های دانشجویی با سایر گروه‌ها می‌توان به زمینه‌سازی برای ایجاد تحولات و عدم خواست قدرت است. با توجه به خصوصیات جنبش‌های دانشجویی، می‌توان گفت که این جنبش‌ها یا در دوره‌های بلندمدت و به صورت نهفته یا در دوره‌های کوتاه‌مدت همراه با کنش‌های شدید فعالیت می‌کنند.

فعالان دانشجویی عموماً از دانشجویان روشنفکر، نخبه و دغدغه‌مند جامعه محسوب می‌شوند که به یکی از جریانات عقیدتی - سیاسی حاکم بر جامعه گرایش دارند و همواره نیروی بالقوه و انقلابی (به معنای اصیل کلمه) به شمار می‌روند و در قلب جریانات اصلاح‌گری و تحول‌خواهی قرار دارند.

جنبش دانشجویی ایران در گذر تاریخ

شکل‌گیری جنبش‌ها و تشکل‌های دانشجویی در ایران مدت کمی بعد از تاسیس دانشگاه تهران در اوایل دهه ۲۰ آغاز شد و تا امروز با چالش‌ها و پستی و بلندی‌های فراوانی همراه بوده است.

اتحادیه دانشجویان حزب توده اولین تشکل دانشجویی

حوالی سال ۱۳۲۰ با خروج رضاشاه از کشور و آزادی ۵۳ نفر از دانشجویان چپ از کشور، حزب توده فعالیت خود را در کشور آغاز کرد و به دنبال آن، اتحادیه دانشجویان این حزب در دانشکده داروسازی دانشگاه تهران آغاز به کار کرد و با گذشت ۳ سال، حیطه فعالیت آنها به دانشکده‌های حقوق، ادبیات، فنی و کشاورزی نیز سرایت پیدا کرد.

سرعت نفوذ این گروه مارکسیستی در دانشگاه تا به حدی بود که در سال ۱۳۲۵ و تنها با گذشت ۳ سال از آغاز فعالیت آن، رئیس دانشگاه تهران به سفیر انگلیس می‌گوید که اکثر دانشجویان این دانشگاه تحت تأثیر حزب توده قرار گرفته‌اند.

در سال ۱۳۲۷، هم‌زمان با غیرقانونی اعلام شدن حزب توده، اتحادیه دانشجویی هم امکان فعالیت قانونی را از دست داد. بدین جهت حزب توده اقدام به تشکیل سازمان دانشجویان دانشگاه تهران کرد. این سازمان ارتباط تشکیلاتی قوی‌ای با انجمن بین‌المللی دانشجویان در پراگ برقرار کرد.

انجمن اسلامی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران اولین تشکل اسلام‌گرا

از ابتدای تأسیس اتحادیه دانشجویی و سپس سازمان دانشجویان، با گذشت زمان ایدئولوژی چپ‌گرا مارکسیستی به صورت شدیدتری رشد و قدرت یافت. همین غلبه فوق تصور گفتمان چپ بر فضای دانشگاه‌ها بود که سبب ایجاد تشکل‌های رقیب شد. در این بین نیرو‌های اسلام‌گرا در کنار ملی‌گرایان لیبرال برای رقابت با توده‌ای‌ها در دانشگاه سعی در ایجاد تشکیلات مستقل کردند؛ بدین ترتیب بود که انجمن اسلامی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران به عنوان اولین گروه اسلام‌گرا در سال ۱۳۲۲ تأسیس شد.

نفوذ گرایش چپ تا حدی بود که تعدادی از دانشجویان مسلمان تشکیلاتی را تحت نام نهضت خداپرستان سوسیالیست در سال ۱۳۲۲ شکل دادند. سازمان دانشجویی جبهه ملی هم در سال ۱۳۲۹ برای مقابله با توده‌ای‌ها تشکیل شد. این سازمان که در پی شکست از چپی‌ها در انتخابات سازمان دانشجویان با نام سازمان صنفی دانشجویان دانشگاه تهران کارش را آغاز کرد، دارای خرده گفتمان ناسیونالیستی- لیبرالیستی بود و بیشتر تاکیدش بر دموکراسی و آزادیخواهی بود در برابر فضای چپ دانشگاهی که بیشتر مطالبات عدالت طلبانه، فقرستیزانه، ضد استعمار، ضد امپریالیستی و ضد سرمایه‌داری داشت.

اگرچه می‌توان گفت که در این مدت تا اواسط دهه پنجاه ادبیات مارکسیستی بر دانشگاه غلبه داشت، اما در این بین شاهد افول‌ها و نهفتگی‌هایی در آن همانند پس از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ بودیم. همچنین در این بازه حرکت‌هایی مستقل و جدا از جریان موجود را به عنوان مثال در جریان ۱۶ آذر ۳۲ شاهد هستیم.

ورود جنبش‌های دانشجویی به تحرکات مسلحانه و عملیات‌های چریکی

فعالیت‌های جنبش‌های دانشجویی در زمانی به اوج خود رسید که این جنبش‌ها در اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه، فعالیت‌های مسلحانه یا به اصطلاح چریکی خود را آغاز کردند.

فعالیت‌های این گروه‌ها که با الگوگیری از روش‌ها و متد‌هایی از آمریکای لاتین، آفریقا و جنوب شرقی آسیا انجام شده بود، شخصیت‌هایی همچون کاسترو و چه‌گوارا (از آمریکای لاتین)، مائو (از چین) و فرانتس فانون (از الجزایر) را به عنوان الگو‌های مبارزاتی خود قرار داده بودند؛ از مطرح‌ترین این جنبش‌ها و تشکیلاتی که از جریانات دانشجویی اقدام به یارگیری از آنها می‌کردند، می‌توان به سازمان چریک‌های فدایی خلق، سازمان مجاهدین خلق ایران، حزب توده، حزب دموکرات کردستان و اتحادیه کمونیست‌ها اشاره کرد.

جنبش‌های دانشجویی پس از انقلاب اسلامی ایران

بعد از انقلاب اسلامی، رهبری جنبش‌های دانشجویی به دست انجمن‌های اسلامی افتاد و به دنبال آن شکل‌گیری اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان و سازمان دانشجویان مسلمان که به پیدایش دفتر تحکیم وحدت انجامید، راه را برای فعالیت انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی با همواری بیشتری مواجه کرد.

فعالیت‌های جنبش‌های دانشجویی که بعد از انقلاب اسلامی سرعت خوبی به خود گرفته است، در سال‌های اخیر رشد نسبتاً خوبی به خود دیده است و توانسته در قالب تشکل‌ها و کانون‌های متفاوت، فعالیت خود را در زمینه‌های مختلف گسترش داده است و توانسته دستاورد‌های خوبی در حوزه‌های دانشگاهی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به دست آورد.

از دستاورد‌های جنبش‌ها و تشکل‌های دانشجویی در این سال‌ها می‌توان به تسخیر لانه جاسوسی، تحکیم رابطه حاکمیت و مردم، کادرسازی برای ساختار مدیریتی، نظم‌دهی فکری جامعه، پالایش فکری انحرافات و حضور فعال در عرصه سیاسی و اجتماعی جامعه اشاره کرد.

دیدار دانشجویان با مقام معظم رهبری نیز یکی از برنامه‌هایی است که هر سال در ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود و نمایندگان جنبش‌های دانشجویی، نظرات، پیشنهادات و انتقادات خود را با رهبر انقلاب در میان می‌گذارند.

از فعالترین جنبش‌ها و تشکل‌های دانشجویی می‌توان به دفتر تحکیم وحدت، جامعه اسلامی دانشجویان، جنبش عدالتخواه دانشجویی، انجمن اسلامی دانشجویان مستقل و بسیج دانشجویی اشاره کرد که هر کدام در ایدئولوژی و تفکرات سازمانی خود، تفاوت‌هایی با سایر گروه‌ها دارند و در ادامه با فعالیت‌های هر یک از این تشکل‌ها و جنبش‌ها، بیشتر آشنا خواهید شد.

دفتر تحکیم وحدت

دفتر تحکیم وحدت همان انجمن اسلامی دانشجویان است که در اوایل دهه ۱۳۲۰ تشکیل شد و بعد‌ها با گسترش خود و وحدتی که بین دفاتر انجمن اسلامی در سراسر کشور به وجود آورد، به دفتر تحکیم وحدت شهرت پیدا کرد.

تسخیر لانه جاسوسی و انقلاب فرهنگی از وقایعی است که دفتر تحکیم وحدت در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توانسته بود نقش موثری در آن‌ها ایفا کند.

فعالیت دفتر تحکیم وحدت با ورود افراد رادیکال به این دفتر تقریبا از دهه ۷۰ به بعد، تا مدت زیادی به حاشیه برده شد و این جنبش در این سال‌ها با چالش‌های زیادی مواجه بوده اما در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا با بازسازی تشکیلات و عمل به اساسنامه و مرامنامه خود، قدیمی‌ترین سنگر تشکل‌های اسلامی و انقلاب در دانشگاه‌های کشور را مجدداً احیا کند و با حرکت در بستر ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی، در مسیر تعالی و رشد آن‌ها گام خواهد برداشت.

جنبش عدالتخواه دانشجویی

یکی دیگر از جنبش‌هایی که در سال‌های بعد از انقلاب به وجود آمد، جنبش عدالتخواه دانشجویی بود. این تشکل دانشجویی در سال ۸۰ بعد از فرمان هشت ماده‌ای رهبر معظم انقلاب تشکیل شد.

جنبش عدالتخواه دانشجویی در حوادثی همچون پیگیری مطالبات کامیون داران، پیگیری پرونده ویلای جنجالی متعلق به سرلشکر فیروزآبادی و بازگرداندن آن به بیت المال و اخیراً نیز پیگیری‌ها برای تخریب ویلای شبنم نعمت زاده، دختر وزیر سابق صنعت معدن و تجارت که به صورت غیرقانونی ساخته شده بود، نقش فعالی داشته است.

جامعه اسلامی دانشجویان

جامعه اسلامی دانشجویان یکی دیگر از تشکل‌های دانشجویی است که در سال ۶۸ در دانشگاه تهران تاسیس شد.

افکار و اندیشه‌های شهید مرتضی مطهری و شهید سید محمد بهشتی به عنوان مبنای اندیشه سیاسی و تشکیلاتی جامعه اسلامی دانشجویان قرار گرفته‌است؛ و این افکار به عنوان دو جریان اصلی در مکتب امام خمینی، امام خامنه‌ای و دین اسلام، برای فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی و تشکیلاتی مبنا قرار گرفته‌ است.

انجمن دانشجویان مستقل

اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور یک سازمان دانشجویی در ایران است که از ائتلاف ۱۵ واحد انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه‌های ایران در سال ۱۳۷۸ تأسیس شد.

این انجمن‌ها پیش‌تر عضو اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاه‌های سراسر کشور (دفتر تحکیم وحدت) بودند، اما به علت اختلافات فکری با خط مشی دفتر تحکیم وحدت، از اتحادیه خارج شده و اتحادیه دیگری را به وجود آوردند. انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل در دانشگاه‌هایی که دفتر تحکیم وحدت صاحب دفتر باشد، با اضافه کردن پسوند «مستقل» به نام انجمن به صورت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل مجوز فعالیت می‌گیرد.

بروز انشعاب‌های متعدد در دفتر تحکیم مانند تأسیس اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل یا اعلام استقلال طیف علامه را می‌توان به منزله آغاز موج جدیدی از جنبش دانشجویی محسوب کرد.

بسیج دانشجویی

بسیج دانشجویی تشکلی دانشجویی است که با فرمان حضرت امام خمینی (ره) تشکیل شد. این تشکل در دانشگاه‌ها زیر نظر ناحیه بسیج دانشجوئی که از زیر مجموعه‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است فعالیت می‌کند.

حضرت امام(ره) در روز‌های پایانی عمر خود، در پیامی که بخشی از آن اختصاص به تأسیس بسیج دانشجو و طلبه داشت همه جوانان را به آنچه جهاد علمی و مبارزه خستگی ناپذیر در سنگر علم و عمل نامیده بود، فراخواند و بسیج دانشجویی با هسته مرکزی دانشجو شکل گرفت.

امروز فعالیت‌های جنبش‌های دانشجویی در کشور در سطح خوبی دنبال می‌شود و تشکل‌ها و اتحادیه‌های زیادی در حال حاضر به صورت رسمی یا غیررسمی در کنار جنبش‌های نام برده شده، در دانشگاه‌ها مشغول فعالیت هستند که هر کدام خط مشی متفاوت از سایرین را دنبال می‌کنند.

حضور فعال در جریانات سیاسی کشور، تبیین و اعلام مواضع گروه‌های مختلف دانشجویی در قبال اتفاقات روز کشور، دیدار با مقامات و مراجع و ارائه راهکار برای مشکلات کشور تنها بخشی از اقداماتی است که توسط نخبگان حاضر در این تشکل‌ها انجام می‌شود.

گزارش از اکرم مظفری

انتهای پیام/