به گزارش گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، خشکسالی پدیده‌ای است که اثرات و پیامد‌های ناگواری با خود به همراه دارد، یکی از این پیامد‌های مخرب، فرونشست زمین است.

بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است، از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد.

فرونشست زمین پدیده‌ای است که در اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد و در اثر آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به طور ناگهانی فرو می‌نشیند.

سابقه فرونشست زمین در ایران به بیش از ۴۰ سال می‌رسد که در اکثر دشت‌ها و آبخوان‌های ایران رخ داده و در بسیاری از مناطق مستعد در حال گسترش است.

فرونشست در ایران به دلیل برداشت بی رویه آب‌های زیر زمینی بوده و نتیجه آن کمبود آب و تبدیل بسیاری از دشت‌ها به کانون‌های گرد و غبار است.

به گفته کارشناسان، این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر روی الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل خیزی مناطق اثرگذار است.

در سال‌های اخیر به سبب تغییرات اقلیمی و تغییر بارش‌ها از برف به باران، آبخوان‌های چهارمحال و بختیاری نه تنها تغذیه نشد بلکه به سبب برداشت‌های بی رویه، با افت شدید آب مواجه شده است، به نحوی که منابع آب موجود در دشت‌های این استان به مرز بحران رسیده و براساس اعلام آب منطقه‌ای استان، چهار دشت استان ممنوعه بحرانی اعلام و پدیده فرونشست دشت‌ها که از سال‌های گذشته در چهارمحال و بختیاری شکل گرفته، به سرعت در حال پیشروی است.

سید هاشم فاطمی کارشناس حفاظت و بهره برداری از امور آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد ،گفت: دشت‌های این استان به سبب تغییر اقلیم و تبدیل بارش‌ها از برف به باران طی ۱۰ سال متوالی نه تنها تغذیه نشد، بلکه با برداشت‌های بی رویه آب از دشت‌ها روز به روز سطح ایستابی آن‌ها کاهش داشته است.

او تعداد دشت‌های استان را ۱۰ دشت اعلام کرد و افزود: از این تعداد شش دشت ممنوعه و چهار دشت (دشت‌های شهرکرد، سفید دشت، جوانمردی و بروجن فرادنبه) به ممنوعه بحرانی تبدیل شده که به طور مستمر درگیر فرونشست زمین و افت سطح ایستایی شده است.

به گفته فاطمی، رخداد پدیده فرونشست، کاهش حجم مخزن، روند مستمر افت سطح ایستابی و کیفیت نامطلوب آب از مهمترین عوامل بحرانی شدن وضعیت این چهار دشت است.

او با بیان اینکه دشت خانمیرزا بیشترین میزان فرونشست را در بین دشت‌های استان داشت اضافه کرد: این دشت هم اکنون با ۷۰ سانتیمتر فرونشست، حاصل برداشت بی رویه آب با ۷۵ میلیون مترمکعب کسری مخزن آب است.

فاطمی ادامه داد: ضخامت آبرفتی استان کم و این فرونشست‌ها برای آبخوان‌ها زیان بار است، بنابراین اگر چاره‌ ای اندیشیده نشود تا چندین سال آینده ذخایر آب زیرزمینی به پایان می‌رسد و با مشکلات شدید آبی مواجه خواهیم شد.

او گفت: ذخایر آب زیرزمینی روند کاهشی را طی می‌کند، به طوری که کسری مخازن آب زیرزمینی استان بیش از ۷۰۰ میلیون متر مکعب است و باید به منظور کنترل و جلوگیری از فرونشست زمین مخصوصاً در اطراف دشت‌ها، سطح ایستابی آن‌ها افزایش یابد.

مدیراداره منابع آب شهرستان شهرکرد میزان فرونشست زمین در دشت شهرکرد را ۵۶ سانتیمتر اعلام کرد و گفت: این فرونشست که از سال ۱۳۶۵ شکل گرفته، این دشت را با ۱۷۰ میلیون مترمکعب کسری مخزن و کاهش ۱۶ متری سطح ایستابی آب مواجه کرده است.

او افزود: دشت سفید دشت نیز با کاهش ۲۳ متری آب و سایر دشت‌ها از جمله کیار، گندمان بلداجی، لردگان و مالخلیفه با کسری چند متری مخزن آب روبروست و فرونشست در این دشت‌ها نیز آغاز شده و درحال پیشروی است.

عوامل دخیل در فرونشست زمین

مهدی نادری استادیار گروه مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد هم در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد ،گفت: فروچاله‌ها در مناطقی رخ می‌دهند که کانی‌های انحلال پذیر وجود داشته باشد و در بخش زاگرس از جمله چهارمحال و بختیاری کارست‌ها به وفور مشاهده می‌شوند.

او افزود: ممکن است در استان تشکیلات زمین شناسی آهکی، رودخانه‌های زیرزمینی با غار‌هایی انباشته از آب وجود داشته باشد چنانکه اخیراً گزارشاتی مبنی بر وجود ذخیره آبی بزرگ در کارست‌ها (خوردگی و انحلال توده سنگ‌های کربناته) منتشر شده است.

نادری با اشاره به اینکه هنگام تخلیه آب‌های زیرزمینی، آب کارست‌ها و آبی که دارای یون‌های کلسیم و منیزیم بسیاری است از منطقه خارج می‌شود اضافه کرد: وجود مقادیری co۲ هنگام بارش، باران را اسیدی می‌کند.

این مدرس دانشگاه، گرم شدن زمین، کاهش بارندگی‌ها و مصرف آب زیرزمینی را از جمله عوامل دخیل در فرونشست زمین برشمرد و گفت: گزارش‌های علمی همبستگی بسیار بالا و مثبت ارتباطی میان گرم شدن زمین و ایجاد فروچاله‌ها را نشان می‌دهد.

نادری به وجود چاه‌های غیر مجاز در دشت‌ها اشاره کرد و افزود: در دشت‌هایی که آب کافی برای کشاورزی وجود ندارد وجود چاه موجب کاهش آب زیرزمینی و زهکشی در کارست‌ها و لایه‌های رسی زمین می‌شود و بنابراین در آینده به احتمال زیاد استان چهارمحال و بختیاری با خطر فروچاله و نشست زمین مواجه می‌شود.

او به استناد گزارش‌های علمی افزود: میزان پمپاژ آب از چاه‌ها همبستگی بسیار بالا و معناداری با ایجاد فروچاله و نشست زمین دارند که در کشور ما این وضعیت مضاعف است.

نادری، فرونشست فنداسیون ساختمان در دشت‌ها، کج و معوج شدن درختان در دشت‌ها، ترک خوردگی ساختمان‌ها، قرار گرفتن ساختمان‌های روستایی یا شهری روی دشت‌ها، باز و بسته شدن تدریجی پنجره‌ها به صورت ناخودآگاه را از جمله عوامل دخیل در فرونشست زمین دانست و اضافه کرد: این امر نیازمند تحقیق و برررسی است.

گسترش پدیده فرونشست زمین در چهارمحال و بختیاری

علی محمدی مقدم مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری از گسترش پدیده فرونشست زمین در این استان خبر داد و گفت: بحران پدیده فرو نشست زمین در این استان به گونه‌ای در حال گسترش است که در صورت انجام نشدن اقدامات پیشگیرانه، حتی با صرف هزینه‌های هنگفت، غیر قابل کنترل و جبران خواهد شد.

او افزود: طبق گزارش شرکت آب منطقه‌ای استان و در حالی که اتحادیه اروپا، نشست چهار میلیمتری سالانه زمین را بحران اعلام کرده، دشت شهرکرد ۵۶ سانتیمتر و دشت خانمیرزا بیش از ۷۰ سانتیمتر نشست داشته است.

محمدی مقدم اضافه کرد: منابع طبیعی و آبخیزداری استان برای احیای دشت‌ها در سه بخش بیولوژیک، ارتفاعات با ایجاد پوشش گیاهی، بیومکانیک، دامنه‌ها با چاله‌های فصلی پایین دست با اقدامات سازه‌ای مثل سد‌های خاکی در بالادست حوزه‌ها فعالیت می‌کند.

او ادامه داد: یکی از کار‌های امسال منابع طبیعی در امسال هدایت روان آب‌های شهرکرد به دشت شهرکرد است.

محمدی مقدم، به کشت برخی گونه‌های زراعی آب بر در مناطق مواجه با کم آبی در استان اشاره کرد و از کشاورزان خواست: در شرایط کنونی از کشت محصولات زراعی آب بر خودداری کنند.

محسن مهدوی مدیر زراعت جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: به دلیل دامپرور بودن استان و نیاز غذایی و دامی برخی محصولات آب بر نظیر ذرت، نمی‌توان کشت آن‌ها را محدود یا ممنوع کرد، اما برنامه ریزی جهاد کشاورزی بر مبنای کاهش مصرف یا مصرف بهینه آب است.

او افزود: ارائه برنامه کشت، ترویج کشت ارقامی که نیاز آبی کمتری دارد، کشت نشایی محصولات آب بر نظیر سبزی و صیفی، استفاده از آبیاری تیپ برای کاهش راندمان آبیاری، بهره مندی ازکشت‌های متراکم دو ردیف روی یک پشته، افزایش ماده عالی خاک، ایجاد کشت‌های حفاظتی از برنامه‌های جهاد کشاورزی در همین راستا است.

باید کشاورزی در برخی نقاط استان متوقف شود

استاد یار دانشگاه شهرکرد گفت: ستاد بحران استان، سازمان برنامه و بودجه و استانداری به عنوان تصمیم گیران استانی باید موضوع فرونشست زمین را بررسی کنند، مسائل چاه‌های غیر مجاز را جدی بگیرند، همچنین با چنین وضعیتی باید کشاورزی در برخی نقاط استان متوقف شود.

طبق آمار‌های سرپرست شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، هم اکنون بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی در این استان از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که اگر بتوان مصرف آب در استان را بهینه کرد و در کنار آن با مهار آب‌ های جاری بتوان بخشی از نیاز‌های آبی این استان را تأمین کرد، می‌توان به احیای بخشی از دشت‌های ممنوعه استان امیدوار بود.

صبا معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، نصب کنتور‌های هوشمند را راهکار مؤثری برای مشخص کردن میزان آب برداشتی از چاه‌ها بیان کرد و گفت: از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶ حدود ۸۱۵ کنتور هوشمند بر روی چاه‌های استان نصب شده بود تا میزان واقعی برداشت آب را مشخص کند، اما شرکت توزیع نیروی برق استان از سال ۹۷ با ادعای کنترل برق مصرفی چاه‌ها از طریق برقدار کردن آن ها، اقدام به جمع آوری کنتور‌های هوشمند کرد، اما با این اقدام نمی‌توان میزان برداشت و حجم آب چاه‌ها را کنترل کرد.

او افزود: سه هزار و ۴۳۱ حلقه چاه دارای بهره برداری در استان فعال است که از این تعداد دو هزار و ۸۲۳ حلقه تأمین کننده آب کشاورزی، ۳۸۷ حلقه تأمین کننده آب صنعت و ۲۲۱ حلقه آب شرب مورد نیاز در استان چهارمحال و بختیاری را تأمین می‌کند.

شریفی معاون فروش و خدمات مشترکین توزیع نیروی برق استان چهارمحال و بختیاری با اشاره به غیر استاندارد بودن کنتور‌های نصب شده از سوی آب منطقه‌ای بر روی چاه‌های کشاورزی گفت: این کنتور‌ها از روی میزان مصرف برق تخمین زده می‌شد که مقدار تخمین صحیح نبود و حتی مصرف برق را به درستی اندازه گیری نمی‌کرد.

او افزود: بر اساس سیاستگذاری اقتصاد مقاومتی مقرر شد برای مدیریت مصرف، کنتور‌های فهام نصب و آب منطقه‌ای هم با همکاری کشاورزان اقدام به نصب کنتور حجمی کند و تا قبل از نصب کنتور‌های حجمی، میزان کارکرد از روی کنتور‌های فهام بررسی می‌شود.

اما اسماعیلی نماینده صنف کشاورزان و منابع طبیعی شهرستان شهرکرد با بیان اینکه کشاورزان یک بار هزینه نصب کنتور‌ها را پرداخت کرده اند و برای تعویض آن دوباره نمی‌توانند هزینه بپردازند گفت: چرا قبلا به فکر مشکل کنتور‌ها نبودند و چرا باید دوباره کشاورز هزینه متقبل شود؟

شریفی معاون فروش و خدمات مشترکین توزیع نیروی برق استان چهارمحال و بختیاری در پاسخ به این سوال به خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد ،گفت: با توجه به اینکه کنتور‌های فهام قرار بود مکمل باشد، اما مراحل آن تکمیل نشد و ما برای تعویض از کشاورزان هزینه‌ای نگرفتیم.

او افزود: کنتور برق طرح فهام به صورت هوشمند قابل کنترل و قرائت میزان مصرف برق را دارا است و کل مصرف را تنظیم و مشخص می‌کند.

شریفی اضافه کرد: این کنتور‌ها ساعت کارکرد سالانه مصرف انرژی مشترکان را رصد می‌کند و در صورتی که میزان مصرف بالا باشد انشعاب آن‌ها قطع خواهد شد.

امروز دشت‌هایی که شکاف برداشته یا در آن فروچاله اتفاق افتاده، ثمره برداشت بی حاصلی است که در ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته به دشت‌ ها تحمیل کردیم و هیچ نتیجه اقتصادی جدی نیز در کشور شکل نداده است.

به عنوان راهکار دراز مدت بر مبنای تجربه سایر کشور‌ها چاره‌ای جز اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب وجود ندارد و تا زمان باقی است باید به سوی آن حرکت کرد.

انتهای پیام/ف