زیر و بم پدافند هوایی ایران/ موشک‌هایی که با قابلیت‌های حیرت‌انگیز برای دشمن خط و نشان می‌کشند + تصاویر
ایران در حوزه طراحی و ساخت سامانه‌های پدافند هوایی در حالی به خودکفایی رسیده که سالهاست تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار داریم.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، ۳۱ مرداد ماه امسال بنا بر گفته وزیر دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح، به‌مناسبت روز صنعت دفاعی، از مهمترین سامانه پدافند هوایی ساخت داخل یعنی «باور ۳۷۳» رونمایی خواهد شد. عملیاتی شدن این سامانه که در حوزه پدافند برد بلند محسوب می‌شود، یک جهش بزرگ در عرصه طراحی و ساخت سامانه‌های موشکی پدافند هوایی در ایران ــ چه از حیث راداری و چه موشکی ــ خواهد بود.
به همین مناسبت، پیش از رونمایی این دستاورد بزرگ؛ در چند قسمت به معرفی توان پدافندی جمهوری اسلامی ایران خواهد پرداخت.
در گزارش های پیشین درخصوص رادار‌های و موشک‌های ساخت ایران در حوزه پدافند هوایی، به برخی از این سامانه‌ها که با اتکا به توان داخلی و به‌دست متخصصان ایرانی ساخته شده‌اند، پرداختیم و در ادامه، به معرفی تعداد بیشتری از موشک‌های خواهیم پرداخت که شکارچیانی برای حراست از آسمان ایران هستند.
تلاش؛ اولین گام در طراحی و ساخت موشک بومی
سامانه تلاش در واقع تلاشی برای افزودن یک موشک پیشرفته با قابلیت‌های عملیاتی مناسب به سامانه برد بلند اس-۲۰۰ بود. سامانه اس-۲۰۰ در چند مرحله دستخوش بهسازی‌های مختلفی به صورت کاملاً بومی شد که حتی باعث تعجب فرمانده نیروی هوایی روسیه به عنوان کشور فروشنده در بازدید از این سامانه در ایران شده بود، اما موشک بزرگ و سنگین سامانه اس-۲۰۰ برای انهدام اهداف با مانورپذیری بالا مناسب نبوده و ضمناً کمینه برد و ارتفاع قابل درگیری آن نیز نسبتاً زیاد بود. از سوی دیگر استفاده از سوخت مایع در سامانه اس-۲۰۰ نیز مشکلات خاص خود را داشت.
در نتیجه متخصصان داخلی به سراغ طراحی و ساخت موشک‌هایی چابک با فناوری سوخت جامد و آخرین دستاورد‌ها در زمینه هدایت و کنترل و ناوبری و الکترونیک پیشرفته برای افزوده شدن به سامانه اس-۲۰۰ رفتند.
صیاد-۲ موشکی است که در قالب سامانه تلاش به اس-۲۰۰ اضافه شد. سامانه تلاش خود در سه رده تلاش-۱ برای ارتفاع‌های پائین و متوسط، تلاش-۲ برای ارتفاع متوسط به بالا و تلاش-۳ برای ارتفاع بالا و خیلی بالا آزمایش شده و به کار گرفته شدند.
موشک سوخت جامد صیاد-۲ به عنوان اولین موشک پدافند هوایی که طراحی آن به طور کامل بومی بوده و تفاوت‌های محسوسی با نمونه‌های خارجی دارد مطرح است. خط تولید این موشک در مهر ۱۳۹۲ افتتاح شد.
در این موشک بر خلاف شاهین و شلمچه که تفاوت ظاهری خاصی با موشک هاوک نداشتند تفاوت‌هایی با خط مبنای طراحی یعنی موشک استاندارد آمریکا قابل مشاهده است.
موشک استاندارد از خرید‌های قبل از انقلاب بوده است که در دوران پس از جنگ تحمیلی تحت چند برنامه بهسازی و ارتقاء قرار گرفت. صیاد-۲ در شکل بال‌ها و قطر بدنه مشابه نمونه‌هایی از موشک استاندارد است، اما نگاه دقیقی به اجزاء بال و طول بدنه، تفاوت‌های متعدد آن را با استاندارد نشان می‌دهد.
تفاوت بارز دیگر، شکل بالک‌های کنترلی صیاد-۲ است که به وضوح نشان می‌دهد یک طراحی کامل روی آن انجام شده است. واقعیت این است که هر چند افراد بدبین یا دشمنان موشک صیاد-۲ را کپی یا مهندسی معکوس نمونه‌ای از موشک‌های استاندارد بدانند، یک مهندس ساده نیز می‌تواند دریابد که این میزان تغییرات، خارج از حد کپی سازی و مهندسی معکوس بوده است.
بدون اجرای حلقه‌های طراحی، شبیه سازی‌های آیرودینامیک و سازه و تکرار‌های لازم و طی کردن تمام مراحل طراحی جزئی، امکان ساخت و بعد نیز تولید موشکی که در رزمایش‌های متعدد، موفق به ساقط کردن اهداف ریز و درشت شده وجود ندارد.
موشک صیاد-۲ و پرتابگر آن
برد موشک «صیاد-۲» برابر ۷۵ کیلومتر و سقف ارتفاع درگیری آن ۲۷ تا ۳۰ کیلومتر ذکر شده است. این سقف ارتفاع، بیشتر از ارتفاع پرواز تمام انواع پرنده‌های رزمی و شناسایی عملیاتی دشمنان ایران است.
تاکنون چند نمونه از موشک‌های صیاد-۲ مشاهده شده و این تنوع نشان دهنده بومی بودن و پویایی طراحی این موشک است. در فیلم‌های منتشر شده به همراه رونمایی از خط تولید موشک صیاد-۲، سامانه به کارگیرنده آن که احتمالاً سامانه تلاش-۲ بوده است، قابلیت ارتباط با سه پرتابگر که هر یک از چهار موشک برخوردار هستند از روی تصاویر نمایشگر‌های کنترل سامانه قابل مشاهده بود هر چند که اعلام نشد سامانه تلاش امکان درگیری همزمان با چند هدف را دارد یا خیر.
موشک صیاد-۲ در سامانه تلاش به واسطه رادار کنترل آتش ساخت داخل به نام افق هدایت می‌شود. به کمک این موشک، سامانه اس-۲۰۰ می‌تواند با اهداف کوچک درگیر شده و در برد‌های متوسط و کمتر، به جای موشک‌های اصلی خود از موشک‌های صیاد-۲ استفاده کند.
در شهریور ۱۳۹۴ سامانه جدید "تلاش" به عنوان نسخه نهایی در سیر سامانه‌های تلاش-۱ و ۲ و ۳ رونمایی شد که موشک‌های صیاد-۲ و ۳ را به صورت ترکیبی به همراه رادار کنترل آتش، اتاق فرماندهی و کنترل و سامانه تولید توان بومی، ولی با رادار کشف هدف سامانه اس-۲۰۰ به کار می‌گرفت.
بیشتر بخوانید: موشک «عماد» مخصوص زدن رژیم صهیونیستی و پایگاه‌های آمریکا در منطقه
در سامانه تلاش-۳ و بعداً سامانه تلاش، موشک‌های صیاد-۳ برای درگیری با اهداف در ارتفاع بالا و برد بالاتر از متوسط به سامانه اضافه شدند. صیاد-۳ هر چند از نظر ابعاد فقط کمی کشیده‌تر از صیاد-۲ است، اما برد آن به بالای ۱۲۰ کیلومتر افزایش یافته و سقف ارتفاع آن نیز ۲۷ تا ۳۰ کیلومتر عنوان شده است. این موشک ۱۰۳۰ کیلوگرمی از پرتابگر مشابه صیاد-۲ پرتاب می‌شود. خط تولید این موشک در ۳۱ تیر ۱۳۹۶ افتتاح شد.
موشک صیاد-۲ (بالا) و صیاد-۳ (پائین)
از مقایسه تصاویر موشک صیاد-۳ با صیاد-۲ و نیز مشابه بودن پرتابگر آنها به نظر می‌رسد نمونه جدید، تفاوت قطر با نمونه قبلی ندارد. اما طول صیاد-۳ اندکی از صیاد-۲ بیشتر است. با این وجود، برد صیاد-۳ در حدود ۶۰ درصد بیشتر از نسل قبلی خود است. این امر نشان دهنده استفاده از فناوری پیشرفته‌تر احتمالاً در بخش سازه برای سبک سازی و در بخش سوخت جامد و نیز طراحی بهینه‌تر پیشران، برای تولید نیروی رانش بیشتر است.
پانزده خرداد؛ جدیدترین نمونه از خانواده تلاش
در میانه خرداد ۱۳۹۸، سامانه جدیدی به نام "پانزده خرداد" رونمایی شد. این سامانه به نوعی یک ارتقاء کامل بر روی سامانه تلاش بود. فصل مشترک تلاش و پانزده خرداد، استفاده از موشک‌های صیاد-۲ و ۳ است، اما تفاوت بارز آنها، عدم نیاز به رادار‌های سامانه اس-۲۰۰ به واسطه استفاده از یک رادار آرایه فازی پیشرفته و جدید و البته تجمیع رادار‌های کشف و ردگیری هدف و هدایت موشک و نیز اتاق کنترل و فرماندهی بر روی یک خودرو است.
این کار به مدد استفاده از آخرین فناوری‌های پیشرفته در زمینه ساخت رادار‌های آرایه فازی و زیرسامانه‌های جدید و کوچک نسبت به نمونه‌های قبلی صورت گرفت. در نتیجه یک آتشبار سامانه پانزده خرداد در کمترین حالت تنها از دو خودرو شامل رادار و پرتابگر تشکیل شده است. البته برای درگیری مؤثر با ۶ هدف که نیازمند شلیک دو موشک به هر هدف است، سامانه پانزده خرداد از سه پرتابگر چهار فروندی بهره خواهد برد.
به ترتیب از سمت راست: موشک‌های صیاد-۳، صیاد-۲ و رادار نجم ۸۰۴ در سامانه پانزده خرداد
این به دلیل ویژگی بسیار مهم این سامانه یعنی قابلیت درگیری همزمان با ۶ هدف است. در صورت شبکه شدن چند آتشبار سامانه پانزده خرداد با یکدیگر و تشکیل یک گردان که رویه مرسوم سامانه‌های پدافند هوایی مطرح دنیا است، قابلیت درگیری همزمان با تعداد بیشتری هدف در دفاع از یک منطقه حساس ایجاد می‌شود در حالی که آتشبار‌ها می‌توانند ده‌ها کیلومتر از یکدیگر فاصله داشته و پوشش منطقه‌ای مناسبی را نیز پیرامون هدف ایجاد کنند.
رادار مورد استفاده در سامانه پانزده خرداد، به نام نجم ۸۰۴ ساخت صنایع الکترونیک وزارت دفاع در شیراز بوده و برد کشف آن ۱۵۰ و برد ردگیری آن ۱۲۰ کیلومتر عنوان شده است. به علاوه سامانه پانزده خرداد قابلیت کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین را در فاصله ۸۵ کیلومتری و درگیری با آنها را از فاصله ۴۵ کیلومتری دارد.
نکته مهم در این باره این است که رادار کاوش در سامانه مرصاد که طراحی قدیمی آن به واسطه نمونه برداری از سامانه خارجی مشهود بود، توانایی کشف اهداف با سطح مقطع ۰.۵ متر مربع را از فاصله ۱۱۰ کیلومتری داشت بنابراین پس از گذشت نزدیک به ۱۰ سال از توسعه رادار کاوش و پیشرفت‌های مختلف متخصصان کشورمان در زمینه رادار، توانایی نجم ۸۰۴ در کشف اهداف پنهانکار باید بسیار بالا باشد.
صیاد؛ نمونه سپاهی تلاش
سامانه صیاد ساخته شده توسط نیروی هوافضای سپاه از ترکیب موشک‌های صیاد-۲ با پرتابگر چهار فروندی و رادار نجم-۸۰۲ ساخته شده است. در واقع سپاه با توجه به برخورداری از رادار نجم ۸۰۲، با دریافت موشک‌های صیاد-۲ به سرعت سامانه صیاد را در میانه دهه ۱۳۹۰ آماده و عملیاتی کرد؛ اتفاقی که بعداً در سامانه پانزده خرداد با کمی تفاوت رخ داد.
نکته مهم در سامانه صیاد، قابلیت درگیری همزمان با سه هدف به واسطه توانایی سامانه نجم-۸۰۲ بود. شش پرتابگر چهار فروندی حامل موشک‌های صیاد-۲ تحت اختیار سامانه صیاد، قابل به کارگیری است.
در نتیجه سامانه صیاد، با در اختیار داشتن ۲۴ موشک، تعداد کافی صیاد-۲ برای درگیری با حملات هوایی پیاپی دشمن را خواهد داشت. ممکن است که موشک‌های صیاد-۳ نیز به سامانه صیاد ساخت سپاه اضافه شده باشند.
پرتابگر موشک صیاد-۲ و رادار نجم ۸۰۲ در سامانه صیاد
رعد-۱
سامانه رعد-۱ به صورت حاشیه‌ای و بدون ذکر اسم در نمایشگاه دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه در سال ۹۳ مشاهده شد. اما در رژه نیرو‌های مسلح سامانه مذکور با نام رعد-۱ حضور یافته و در مستند‌های نیروی هوافضا نیز خط تولید آن مشاهده شد.
به نظر می‌رسد در رعد-۱ با حفظ موشک سامانه سام-۶، پرتابگر زرهی شنی دار قبلی با یک پرتابگر سوار بر کامیون تعویض شده و اتاق کاربران نیز در زیر پرتابگر جا داده شده است. همچنین در رژه نیرو‌های مسلح یک کامیون با نام "رادار سامانه رعد-۱" حضور داشت، اما جزئیاتی از رادار مشهود نبود. با این تفاسیر، سامانه رعد-۱ از همان برد ۲۵ کیلومتری سام-۶ برخوردار بوده، اما قابلیت‌های کاربردی آن با سامانه‌های دیجیتال و نرم افزار‌های مدیریت سامانه به روز شده است. این سامانه برای درگیری با طیفی از اهداف مانند پهپادها، بالگرد‌ها و برخی هواپیما‌های رزمی سرنشین دار کاملاً کارامد است.
سامانه رعد-۱
در نمایشگاه دستاورد‌های چهل ساله انقلاب اسلامی در دهه فجر ۱۳۹۷ در مصلی تهران، در کنار موشک‌های پدافند هوایی طائر-۲ و صیاد-۲ یک موشک کوچکتر به نام "نهم دی" به نمایش گذاشته شده بود. گفته‌های غیررسمی پیرامون این موشک حاکی از برد ۳۰ کیلومتری آن است. در صورت صحت این اخبار، این موشک با تعداد بالاتر روی هر پرتابگر، قابل جایگزینی با سامانه‌های سام-۶ و رعد-۱ است. به نظر می‌رسد همچنان باید منتظر اعلام رسمی خبر‌ها پیرامون این موشک ناشناخته بود.
موشک مطرح شده به نام نهم دی
رعد-۲
برای اولین بار در نشست خبری فرمانده وقت کل سپاه در اواخر شهریور ۱۳۹۱، نام سامانه پدافند هوایی رعد با برد ۵۰ کیلومتر و ارتفاع هدف تا ۲۷ کیلومتر مطرح شد. این سامانه در رژه نیرو‌های مسلح در ۳۱ شهریور همان سال در معرض دید قرار گرفت. مشاهده رعد سبب تعجب کارشناسان خارجی گردید، زیرا سامانه‌ای شبیه به نمونه بوک-ام-۲ روسی، اما با تفاوت‌های محسوس که نشان از طراحی داخلی داشت به نمایش در آمده بود. این سامانه قابلیت درگیری با یک هدف را داشت.
سامانه رعد در سال ۱۳۹۱
سامانه رعد مجهز به سه موشک طائر-۲ بود. در بهار سال ۹۳ و در نمایشگاه دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه که مورد بازدید فرمانده کل قوا قرار گرفت، نمونه بهبود یافته این سامانه به نام رعد-۲ مشاهده شد که با بهره گیری از سامانه‌های الکترواپتیکی با برد بلند، مستقر شده روی یک خودروی جدا از پرتابگر، امکان درگیری مؤثر با اهداف هوایی متنوع را در شرایط مختلف خصوصاً وجود جنگ الکترونیک شدید داشت.
زیرسامانه الکترواپتیکی مورد استفاده در سامانه رعد-۲
سوم خرداد؛ ثبت اولین شکار
سامانه سوم خرداد در همان نمایشگاه به عنوان نمونه جدید سامانه رعد برای اولین بار به نمایش در آمد. در این سامانه چند خودروی حامل رادار و موشک به همراه چند خودروی صرفاً حامل موشک، به یک رادار جستجو و مراقبت هوایی مانند بشیر متصل شده و جمعاً یک آتشبار سامانه سوم خرداد را تشکیل می‌دهند.
رادار آرایه فازی مستقر شده روی پرتابگر سامانه سوم خرداد دارای ۱۷۰۰ المان بوده و توانایی هدایت همزمان ۸ موشک به سمت ۴ هدف مجزا را دارد. این برای اولین بار بود که یک سامانه ساخت داخل به توانایی درگیری همزمان با این تعداد هدف دست می‌یافت. همچنین موشک‌های طائر-۲ ب و طائر-۲ س نیز در همان نمایشگاه مشاهده شدند که نشان از تنوع موشک‌های مورد استفاده در این سامانه را داشت.
اولین نمونه رونمایی شده از سامانه سوم خرداد در اردیبهشت ۱۳۹۳
سامانه سوم خرداد هر ساله در رژه نیرو‌های مسلح مشاهده شده و به مرور تغییرات جزئی نیز در ظاهر خودروی رادار و پرتابگر آن قابل تشخیص بود. همچنین موشک‌های طائر-۲ نیز از سامانه رعد تا سوم خرداد به مرور تغییراتی داشته و دستکم سه نسل مختلف آن نمایش داده شده است.
در توضیحات مسئولین سپاه به فرمانده کل قوا در نمایشگاه سال ۹۳ اعلام شد که سامانه سوم خرداد در آینده به موشک‌هایی با برد ۱۰۰ و سپس ۲۰۰ کیلومتر مجهز خواهد شد. از این رو احتمال داده می‌شود که آخرین نمونه موشک‌های طائر-۲ که در رزمایش‌های پدافند هوایی در دو سال گذشته مشاهده شده موشکی با برد حدود ۱۰۰ کیلومتر باشد. البته سامانه سوم خرداد دستکم از سال ۱۳۹۴ قابلیت شلیک موشک‌های صیاد-۲ را نیز دارد که این امر در رزمایش‌ها به نمایش گذاشته شده است.
سامانه سوم خرداد در نمایشگاه دهه فجر در بهمن ۱۳۹۷
نسل آخر موشک‌های به کار رفته در سامانه سوم خرداد، موفق به سرنگونی یکی از پیشرفته‌ترین و گرانقیمت‌ترین پهپاد‌های رژیم تروریستی آمریکا در نزدیکی تنگه هرمز در اواخر بهار سال ۱۳۹۸ شد. این پهپاد که از خانواده گلوبال هاوک و مخصوص عملیات‌های نظارتی و جاسوسی در محیط‌های دریایی بود پس از یک رصد طولانی از پایگاه مبدأ و به گفته وزیر دفاع، ردگیری توسط رادار بومی ثامن، توسط سامانه سوم خرداد مورد اصابت موشک بومی قرار گرفته و منهدم شد.
این هواپیما در زمان اصابت موشک ۲۲ کیلومتر از پرتابگر فاصله داشته و در ارتفاع بیش از ۱۵ کیلومتری در حال پرواز بود. بدین ترتیب، اولین شکار عملیاتی توسط یک سامانه تماماً بومی ایرانی، به نام سامانه سوم خرداد ثبت شده و سند محکمی بر توانایی بالای سامانه‌های بومی پدافند هوایی ایرانی چه رادار‌های مراقبت و هشدار اولیه مانند ثامن و چه سامانه‌های موشکی ارائه کرد.
طبس
سامانه طبس به عنوان نمونه‌ای ساده‌تر و ارزان قیمت‌تر از سوم خرداد با توانایی درگیری با یک هدف ساخته و ارائه شده است. این سامانه از انواع موشک‌های طائر-۲ و موشک صیاد-۲ بهره می‌برد. یک رادار دارای صفحه تخت با مساحت قابل توجه روی خودرو با ظرفیت سه موشک (همانند سامانه سوم خرداد) مستقر شده است. ویژگی مهم استقرار پرتابگر و رادار روی یک خودرو که احتمالاً با تعداد دیگری خودروی مشابه، شبکه شده و یک آتشبار سامانه طبس را می‌سازند، پایداری بالاتر مجموعه در برابر اقدامات الکترونیکی دشمن و نیز امکان فاصله گرفتن خودرو‌های پرتابگر از رادار اصلی کشف و مراقبت و خودروی فرماندهی و کنترل سامانه می‌شود.
سامانه طبس
رونمایی از باور ایرانی در آینده نزدیک.
اما مهمترین دستاورد پدافند هوایی کشور که به دلیل عملکرد در برد بلند و ارتفاع بالا در رده راهبردی قرار می‌گیرد، باور-۳۷۳ نام دارد. پیچیدگی‌های مربوط به درگیری با چندین هدف از انواع مختلف به طور همزمان در برد‌ها و ارتفاع‌های مختلف و عدم وجود سابقه‌ای در طراحی چنین سامانه‌ای در کشور سبب شده تا باور-۳۷۳ به عنوان یکی از مهمترین پروژه‌های صنعتی کشور در دوران پس از انقلاب مطرح باشد.
این سامانه موشکی، به گفته وزیر دفاع طی روز‌های آینده (۳۱ مرداد روز صنعت دفاعی) بطور کامل رونمایی خواهد شد.
منبع: تسنیم
انتهای پیام/
