به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،کشور ایران در حوزه آب دارای هشت منطقه، ۳۸ حوضه آبریز و ۱۴۷ زیر حوضه و ۶۱۸ واحد هیدرولوژی آب است که حوضه‌های آبریز آن نیازمند نقشه راه برای مدیریت جامع منابع آب در کشور و نقشه راهی نیز برای هر منطقه به صورت جداگانه است.
برای هر کاری در مقاطع مختلف زمانی نقشه راه و استراتژی مختلف را با توجه به علوم جدید به ویژه آینده پژوهی باید تهیه کرد که هر کدام سناریو خاص و یک روش خاصی را داشته باشند که این مهم در حوزه آب از ضرورت خاصی برخوردار است، زیرا بر این اساس برنامه‌هایی در خشکسالی و ترسالی نسبت به کاهش و افزایش بارندگی‌ها تدوین می‌شود تا اینکه مدیریت مصرف و همچنین برنامه جامع حوزه آب کشور را دچار مشکل نکند.
صاحبنظران بر این باورند توزیع پایدار و عادلانه آب در حوضه‌های آبریز کشور با توجه به توسعه اقتصادی و اجتماعی همواره چالشی اساسی بوده، به همین دلیل قواعد تخصیص برای منابع با ارزش آب از ضرورت‌هایی است که در گذشته مورد توجه بوده، اما در مقطعی از زمان مورد بی توجهی قرار گرفته است.
به باور کارشناسان بی آبی بخش در بسیاری از حوضه‌های آبریز در یک دهه اخیر خسارت‌های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی زیادی برجای گذاشته که که آثار آن را می‌توان در خشک شدن رودخانه‌ها، کاهش منابع آب زیرزمینی، فرونشست زمین، کاهش کیفیت آب، خسارت به بخش کشاورزی و تخریب اکوسیستم مشاهده کرد.
آنان تنها راه حل آن را مدیریت یکپارچه، جامع نگر و علمی می‌دانند که باید در سطح ملی و بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد.
آینده پژوهی علمی است که در سه دهه گذشته در کل دنیا به ویژه کشور‌های پیشرفته بها گرفته و رشته‌هایی با این موضوع تعریف شده است که برای آینده نگری و تدوین گزارش‌ها جز مسائل فوق العاده مهم است که یکی از عرصه‌های مهم آینده پژوهی در حوزه آب است.
اگر در گذشته به این مقوله توجه و نقشه راهی تدوین می‌شد بسیاری از مشکلات حوزه آب کشور رفع و در مواقع بحرانی دچار مشکل نمی‌شدیم و قادر به مدیریت بودیم.
تدوین گام و مراحل نقشه راه حوزه‌های آبریز از اهمیت خاصی دارد که چندین گام آن تاکنون پیشنهاد شده و افراد صاحب نظر در این حوزه می‌توانند نظرات و ایده‌های خود را بیان کنند و به مجموع این راهکار‌ها بیفزایند.
نقشه راه و استراتژی مدیریت منابع آب کشور طبق پیش بینی‌هایی که توسط افراد متخصص در سال‌های اخیر صورت پذیرفته، بیشتر آنها بر این عقیده هستند که در قرن حاضر جنگ‌ها بیشتر در ارتباط با بحران آب در داخل کشور‌ها و بعضاً بین کشور‌های همسایه رخ خواهد داد.
این مشکل در کشور‌های خشک و نیمه خشک از اهمیت بیشتری برخوردار است و حادتر است، کشور ایران یکی از کشور‌های به طور تقریبی خشک است و در صورتی که برنامه یا نقشه، راهی برای برای بحران آب بر اساس مطالب علمی و کاربردی تدوین نکنیم، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد مشکلات و بحران‌هایی خواهیم بود.
این کارشناسان معتقدند که برای تحقق هدف فوق ابتدا باید نقشه راه و مدیریت منابع آب کل کشور تدوین شود، به دنبال آن نقشه راه برای حوضه‌های آبریز دیگر و بر اساس مشکلات موجود تهیه نمود، نتیجه حاصل از تهیه و تدوین چنین نقشه‌هایی در یک مدت زمان مناسب، به کاهش مشکلات کمک کرده و تصمیم گیری‌های کلان با توجه به برنامه تهیه شده پیش خواهد رفت و همه ساله شاهد مدیریت بهینه در ارتباط با منابع آب کشور و حوضه‌های آبریز و در آینده شاهد کاهش مشکلات خواهیم بود.
بر اساس تجارب موجود در جهان و بررسی منابع جامع در ارتباط با مدیریت منابع آب و در نظر گرفتن اینکه مطالب علمی در این ارتباط، کشور‌هایی که مشکلات بحران آب مشابه ما را دارند سعی نمودند ضمن به کار بردن تکنیک‌های علمی مرتبط، از روش‌های پیشنهادی در علم دیپلماسی آب که با توجه به نیاز، در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی نموده است، استفاده نموده‌اند.
در دیپلماسی آب جهت حل مشکلات منابع آب ابتدا در یک اقدام همه جانبه و کامل، مسائل موجود شناسایی می‌گردد، به دنبال آن برای هر سؤالی، مسأله‌ای طرح می‌نمایند و سپس تلاش می‌نمایند پاسخ به آن سوال را با راهکار‌های پیشنهادی تهیه نمایند.
زمان و اولویت بندی مراحل نخست نقشه راه حوضه‌های آبریز است
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان در این خصوص گفت: برای تدوین این نقشه نیازمند زمانبندی برنامه در سه مقطع کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت هستیم که بر اساس سال آبی تدوین می‌شود و برنامه ریزی‌ها باید بر اساس این زمان بندی باشد که این موضوع در گذشته کمتر توجه شده است.
ناصر حاجیان با اشاره به اولویت بندی‌ها افزود: با توجه به تعدد مأموریت‌های هر حوضه آبریز و برنامه جامع مدیریتی، باید اولویت بندی در انجام مأموریت‌ها صورت بگیرد و فعالیت‌هایی که اهمیت کمتری دارند از اولویت‌ها خارج شوند.
وی اضافه کرد: برای تحقق نقشه راه باید عناوین کار‌ها از نظر زمانی ذکر و دسته بندی شوند و بنا به شرایط موجود و نوع حوضه آبریز مسائل اولویت بندی و بر این اساس اقدام شود.
مکان و منطقه در تدوین نقشه راه مؤثر است
وی با اشاره به اینکه نقشه راه حوضه‌های آبریز کشور باید مسائل منطقه‌ای را در بر داشته باشد، خاطرنشان کرد: برای هر منطقه و حوضه آبریز به صورت جداگانه نیز باید برنامه ریزی و نقشه راهی تدوین شود تا بر این اساس با توجه به شرایط هر حوضه آبریز از نظر منطقه‌ای، خشکسالی و ترسالی و میزان بارندگی‌ها برنامه تدوین شود که این برنامه مجزا هر منطقه روند کاری و سیاست‌های خاص خود را دارد.
وی اضافه کرد: نقشه راهی که برای هر منطقه تنظیم کرده‌ایم باید در هر سال مورد ارزیابی شود تا آنچه مورد پیش بینی بوده و انجام نشده در برنامه سال‌های آینده به روز رسانی صورت بگیرد که برای این موضوع مانیتورینگ حوزه‌های آب ریزی لازم انجام و در وزارتخانه و ادارات مرتبط یک بخش در این خصوص ایجاد شود.
۲۴ گام پیشنهادی نقشه راه حوضه‌های آبریز کشور
این استاد حوزه آب انتخاب مدیریت کارآمد و فراهم نمودن امکانات را دو گام اساسی در حوزه‌های آبریز بیان کرد و اظهار داشت: برای مدیریت منابع آب به مدیر کارآمد و لایق نیاز داریم و با توجه به شرایط بحرانی کشور برای جلوگیری از هر گونه مشکل پیش رو از نظر خشکسالی، ترسالی، سیل و… مدیران کارآمد و توانمند باید به کار گرفته شوند تا سیاست‌های نقشه راه را اجرایی کنند که البته برگزاری آموزش‌های مرتبط در این خصوص به افراد لازم است.
وی ادامه داد: مدیران کارآمد به امکانات نیاز دارند تا اینکه با وسایل مورد نیاز و اعتبارات و بودجه قادر به انجام وظیفه کند، زیرا یک مدیر کارآمد بدون امکانات مورد نیاز موفق به اجرای برنامه راهبردی نخواهد بود و باید نیاز امکاناتی و اعتباراتی او فراهم شود.
وی دیپلماسی آب را از گام‌های مهم در این خصوص اعلام کرد و گفت: هر کجا بحران و مشکلی وجود دارد باید مذاکره، صحبت و گفت و گوی صحیح بین ذی نفعان انجام شود و روش‌های غلط رفتاری مانند خشونت و معضل را دو چندان می‌کند و برای همین موضوع دیپلماسی آب با حضور کارشناسان و مسؤولان مرتبط بسیار راهگشا خواهد بود.
وی یادآور شد: راه اندازی رشته دیپلماسی آب در دانشگاه‌های کشور را یکی از راهکار‌های مهم برای مدیریت منابع آب و رفع چالش‌های این حوزه مؤثر است.
حاجیان به اهمیت برآورد حجم آب قابل استحصال در سد‌ها اشاره کرد و افزود: حجم آب قابل استحصال در یک حوضه آبریز به صورت کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت ضروری است، زیرا با برخی از تغییرات مثل تغییر کاربری‌ها، تغییرات اقلیم، خشکسالی و ترسالی‌ها و در صورت وجود سد مقادیر باید مشخص شود تا بر اساس آن برنامه ریزی مصارف صورت گیرد.
وی کنترل برداشت‌ها در طول رودخانه‌ها را از دیگر گام‌ها اشاره کرد و گفت: در برخی از رودخانه‌ها بر اساس شرایط و دشت‌های موجود در اطراف آنها، برداشت آب انجام می‌شود که کنترل این وضعیت لازم و باید از چنین برداشت‌هایی جلوگیری کرد.
وی توزیع عادلانه آب را از دیگر گام‌های اساسی در نقشه راه آب حوضه آبریز کشور اعلام کرد و اظهار داشت: وسایل مورد نیاز مثل نصب کنتور روی چاه نصب و میزان برداشت‌های کشاورزان بر اساس میزان سهمیه کنترل شود که از تخلفات جلوگیری و نارضایتی‌ها کاهش یابد.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان مدیریت پساب فاضلاب را مهم و از گام‌های این برنامه پیشنهادی اعلام و تصریح کرد: حدود ۹۵ درصد از آب‌های آشامیدنی به پساب تبدیل می‌شوند که این منابع را در عرصه صنعت و فضای سبز شهری استفاده کرد و آب سالم که در این بخش‌ها مصرف می‌شود را در حوزه‌های دیگر مصرف کرد.
وی ادامه داد: مدیریت کاهش مصرف در کاربری‌های مختلف از گام‌های اجرای نقشه راه است اقدام ضروری در این حوزه به حفظ منابع کمک می‌کند.
وی تسریع در انجام پروژه‌های آبرسانی ناتمام را از دیگر مراحل این نقشه راه معرفی کرد و گفت: در بسیاری از حوضه‌های آبریز تعریف شده، اما ناتمام مانده‌اند و باید با اعتبار بخشی به این پروژه‌ها به اجرای فعالیت‌های آبرسانی کمک کرد.
وی ادامه داد: بررسی نظرات کارشناسان در حوزه تغییر اقلیم با توجه به پیامد‌های مصرف سوخت‌های فسیلی به برآورد و پیش بینی‌های بارش نزولات آسمانی مهم است تا اینکه در سال‌های مختلف بر اساس بارش‌های مدیریت منابع آب را انجام دهند.
حاجیان اضافه کرد: تغییر اقلیم اثرات مثبت و منفی متفاوتی دارند، اما نتایج کوتاه مدت به گونه‌ای نیست که حوضه آبریز را دچار مشکل کند، اما باید برنامه ریزی صحیحی نسبت به این تغییرات داشته باشیم.
وی برگزاری جلسات مشترک با استان‌های همجوار برای رفع موانع و اختلافات را لازم و یکی از گام‌های مهم نقشه راه بیان کرد و گفت: در برخی از حوضه‌های آبریز به دلیل منفعت مشترک بین چند استان بعضاً اختلافاتی اتفاق افتاده که این منازعات در شبکه‌های اجتماعی نیز مطرح شده است و باید برای رفع آن نشست‌های مشترک بین استانی با حضور مسؤولان، کارشناسان و افراد خبره انجام شود.
وی گفت: برگزاری این جلسات با عنوان پارلمان آب در هر حوضه آبریز به رفع مشکلات و اختلافات کمک می‌کند و همیارانی برای مسئولان دولتی خواهند بود.
این کارشناس خبره در حوزه آب پرداخت خسارت به کشاورزان حوزه‌های آب که دچار بحران هستند و همچنین راه اندازی بازار آب و استفاده از نظرات کارشناسان در این حوزه را از دیگر گام‌ها بیان کرد و افزود: خسارت‌های کشاورزان پیش از هر گونه اعتراض مردمی باید به آنها پرداخت شود تا اینکه چالش‌های این بخش به حداقل برسد و معیشت این دسته از مشاغل دچار مشکل نشود.
وی بازار آب را برای جا به جایی منابع آب و استفاده از ظرفیت‌های محدود در حوزه‌های مورد نیاز و اختصاص هزینه به حق آبه داران را از ضرورت‌ها و راهکار‌های اساسی در مدیریت آب بیان کرد.
وی یادآور شد: هر کجا که کار به متخصصان سپرده شده نتایج خوبی را به همراه داشته و باید در حوزه آب مسئولان سیاسی دخالتی نداشته و بستر را برای تصمیم گیری افراد خبره در این حوزه فراهم کنند.
وی تغذیه سفره آب زیر زمینی به ویژه در سال‌های آبسالی به دلیل برداشت‌های غیر بیش از حد در زمان خشکسالی و افت سطح زمین را گام شانزدهم نقشه آب حوضه‌های آبریز کشور معرفی کرد.
حاجیان اجرای سیاست‌های انقباضی مصرف آب به دلیل اینکه کشور ما یکی از کشور‌های با آب و هوای خشک است را به همراه ارتقای بهره وری آب توصیه و مورد تاکید قرار داد و گفت: الگو‌های کشت مناسب باید در سطح کشور اجرا شود.
وی همچنین استفاده از روان آب‌ها و رصد رودخانه‌های فصلی و چشمه‌های اطراف حوضه‌های آب ریزی را برای مدیریت منابع آب مورد تاکید قرار داد تا اینکه از کلیه آب‌های موجود استفاده شود.
وی با بیان اینکه زهکش‌ها از یاد رفته است، بیان کرد: زهکش‌ها و مرمت این مجاری انتقال آب بسیار مهم است و هم راستا با کانال‌های آب نقش خود را ایفا می‌کند.
وی با اعتقاد به سیاست آب مجازی برای حفظ منابع آبی، مسؤولان را به اجرای این پیشنهاد برای جلوگیری از کاشت محصولات زیاد توصیه کرد تا اینکه با پرداخت یارانه به این دسته از کشاورزان کمبود آب مدیریت و منابع غذایی مورد نیاز که آب زیادی نیاز دارند از کشور‌های دیگر وارد شوند.
وی معتقد است که هزینه‌های انرژی باید واقعی شود تا اینکه برداشت‌های غیرمجاز و مصرف بی رویه مدیریت شود و منابع زیر زمینی و حیاتی از بین نرود.
مدیریت منابع آب کشور به نقشه راه نیاز دارد
کارشناس ارشد مهندسی عمران، آب و سازه‌های هیدرولیکی گفت: مدیریت منابع آب کشور برای مدیریت مصرف و بهره برداری به نقشه راه نیاز دارد.
فریده آقادادی ادامه داد: مدیریت منابع آبی ضرورتی اجتناب ناپذیر که اکنون به دلیل نداشتن این مهم چالش‌هایی را ایجاد کرده است.
وی با بیان اینکه حوضه‌های آبریز کشور به دلیل نداشتن نقش راه با چالش‌هایی مواجه هستند، تصریح کرد: مسؤولان و کارشناسان امر باید نسبت به تهیه این نیاز اساسی کشور تدابیری بیندیشند و با تهیه نقشه راه منابع آب کشور را در دوران‌های مختلف مدیریت کنند.
کارشناس ارشد مهندسی عمران، آب و سازه‌های هیدرولیکی با بیان اینکه نباید انتقال آب و جا به جایی آب برای دیگر مناطق و دولت مشکل ساز شود، اظهار داشت: برنامه ریزی کارشناسی این انتقال و فروش آب در حوزه‌های مختلف را کارآمد و مؤثر می‌کند.
وی توجه به هزینه‌ها و اهمیت اجرای پروژه‌های آبرسانی را در کاهش مشکلات زیست محیطی و اجتماعی مهم بیان کرد و افزود: مطالعه راهبردی و آینده پژوهی اجرای پروژه‌های مختلف به ویژه آبرسانی را بهتر و کارآمدتر می‌سازد.
مدیرعامل آب منطقه‌ای اصفهان گفت: ذینفعان بسیاری در موضوع آب دخیل هستند که مدیریت یکپارچه بر این اساس به وجود آمده و انتظار داشتن از یک دستگاه برای حل مشکلات آب، توقعی بیهوده است.
مسعود میرمحمد صادقی با بیان اینکه با بیان اینکه امروز آب مشکل اساسی و معضل اصلی کشور ما محسوب می‌شود، افزود: در کشور ما هنوز درگیری‌هایی بر سر آب وجود دارد، تصریح کرد: طرح مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده رود گامی است که ما را از تنازع به سمت گفتگو پیش می‌برد.
وی ادامه داد: تعریف راهکار‌های لازم برای رسیدن به موفقیت، اجرای راهکار‌های گام به گام و ارزیابی اثر‌های آنها لازم است، اما ایجاد هماهنگی بیشتر حوضه‌های آبریز بدون شک گامی مهم در راستای هم اندیشی و اقدام مشترک است.
وی خاطرنشان کرد: به طور قطع مفهوم مدیریت یکپارچه منابع آب، ابزار و راهکار‌ها و قطعات منفرد یک پازل بزرگ است که با تعامل مقام‌های تصمیم گیر تکمیل می‌شود.
وی انجام فعالیت‌های نظارتی برای کاهش تخلفات برداشت غیرمجاز را یکی از ضرورت‌ها بیان کرد و گفت: شرکت آب منطقه‌ای اصفهان برای جلوگیری از برداشت‌های غیر قانونی در بستر زاینده رود این کار نظارتی را با گروه‌های کنترل انجام داده که به صورت شبانه روزی بر برداشت‌های آب در بستر زاینده رود نظارت دارند.
یعقوب همتی معاون هماهنگی حوضه‌های آبریز شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: اجرای نظام مدیریتی آب کشور در سه سطح ملی، حوضه‌های آبریز و استانی از تکالیف برنامه پنجم برای وزارت نیرو است و اقدامات لازم در این خصوص انجام شده است.
وی ضمن تشریح شکل گیری شرکت‌های آب منطقه‌ای استانی افزود: پیش از این ۱۵ شرکت آب منطقه‌ای در کشور مدیریت منطقه‌ای آب را به عهده داشتند، در حالی که اکنون این شرکت‌ها استانی شده اند و تعداد آنها به تعداد استان‌های کشور است.
همتی اضافه کرد: این شرکت‌ها در شرایطی ایجاد شده اند که مرز استان‌ها به طور عمده با مرز حوضه‌های آبریز انطباق ندارد و تمام مسائل حوضه آبریز را تحت پوشش قرار نمی‌دهد.
این کارشناس صنعت آب تاکید کرد باید فعالیت‌های سازه‌ای و غیر سازه‌ای آب کشور در شرکت‌های آب منطقه‌ای استانی در قالب حوضه آبریز مربوطه هماهنگ و مدیریت شود تا فعالیت‌های توسعه منابع آب در سطح حوضه‌های آبریز، توسعه پایدار را به دنبال داشته باشد.
معاون هماهنگی حوضه‌های آبریز شرکت مدیریت منابع آب ایران خاطرنشان کرد: مدیریت حوضه‌ای با مشارکت تمامی ذی نفعان و ذی مدخلان محقق می‌شود و گروه‌های مختلف مصرف کننده می‌توانند بر روی استراتژی‌های توسعه منابع آب و مدیریت بر آنها تأثیر بگذارند.
به گفته همتی در این شرایط ذینفعان می‌توانند با پایش‌های محلی، حوضه آبریز و منابع آب خود را حفظ کنند و حتی مؤثرتر از نظارت‌های مرکزی به این هدف برسند.
این کارشناس صنعت آب تصریح کرد: نباید بر روی توسعه منابع آب صرفاً با هدف توسعه این منابع تمرکز کرد، بلکه باید با شناخت صحیح، طرح‌های توسعه منابع آب را به گونه‌ای مدیریت کرد که زمینه توسعه پایدار بلند مدت فراهم شود.
معاون هماهنگی حوضه‌های آبریز شرکت مدیریت منابع آب ایران اضافه کرد: وزارت نیرو فرایندی را دنبال می‌کند که به صورت سیستماتیک به توسعه پایدار، تخصیص و پایش استفاده از منابع آب در قالب اهداف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی برسد و این یک رویکرد صحیح فرابخشی است که با بخشی نگری منافات دارد.
همتی با اشاره به تدوین ساختار در سه سطح ملی، حوضه‌های آبریز و استانی، افزود: بخشی از این برنامه شامل تغییراتی در ساختار شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکت‌های آب منطقه‌ای استانی می‌شود و تاکنون ساختار شرکت مدیریت منابع آب ایران مصوب و ابلاغ شده است.
وی ادامه داد: با اجرای کامل این برنامه زمینه لازم برای اعمال مدیریت یکپارچه منابع آب در سطح حوضه‌های آبریز کشور بیشتر فراهم خواهد شد.
منبع:ایرنا
انتهای پیام/م
