به گزارش حوزه میراث و گردشگری  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، یونیان قدیم به والی هایی که در زمان ایران باستان در حال خدمت بودند ساتراپ می گفتند که به مرور این ساتراپ ها برای خود حکمرانی و قدرت داشتند. از این رو امروز باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا شما را بیشتر با آن ها و وظایفشان آشنا کند.

ساتراپ‌ها که بودند؟

سرزمین ایران در دوران امپراتوری‌های باستان ایران، به بخش‌های مختلفی تقسیم شده است که برای هر بخش یک والی تعیین می شد، در واقع می توان گفت ماد‌ها اولین قومی در جهان بودند که برای اداره سرزمینشان آن را به بخش‌هایی تقسیم کردند و در دوران داریوش امپراتور بزرگ هخامنشی به این والی‌ها خَشترَپوان به معنی شهربان یا نگهبان مملکت گفته می‌شد پس شاید بتوان گفت در قدیم شهر به معنی مملکت بوده است.

یونانی‌ها نام این والی‌ها را به صورت ساتراپ نوشته اند و از قلمرویی که ساتراپ‌ها بر آن حکم می‌راندند به عنوان ساتراپی نام برده اند.

این مطلب را از دست ندهید: چهره پنهان کوروش

حکمرانی ساتراپ‌ها از امپراتوری ماد‌ها در (۷۲۸ تا ۵۵۹ قبل از میلاد) شروع شد و تا خاندان آل بویه (۹۳۴ تا ۱۰۶۲ میلادی) ادامه یافت.

قلمرویی که ساتراپ‌ها بر آن‌ها حکم می‌راندند در دوره‌های زمانی مختلف متغیر بوده است. زمان‌هایی قلمرو ایران از مرز‌های هند در شرق تا یمن در جنوب و از غرب به لیبی گسترش می‌یافت و بین ساتراپ‌ها تقسیم می‌شد.

با این که گفته شد ماد‌ها اولین مردمی در تاریخ هستند که سرزمینشان را به بخش‌هایی تقسیم کردند و برای هر بخش رهبری معین کردند، اما سیستم ساتراپی در زمان امپراطوری هخامنشی (۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد) به شکل واقعی خود رسید.

در زمان کوروش کبیر که بنیانگذار امپراطوری هخامنشی بود، ایران به ۲۶ ساتراپی تقسیم شد. ساتراپ‌ها به نام پادشاه حکومت می‌کردند و به دولت مرکزی مالیات می‌دادند.

ساتراپ‌های هخامنشی قدرت زیادی داشتند و مالکیت و مدیریت ساتراپی هایشان را در دست داشتند.

ساتراپ‌ها به عنوان قاضی کل منطقه خود نیز خدمت می‌کردند، اختلافات را داوری می‌کردند و برای جرایم مختلف مجازات اعمال می‌کردند.

همچنین ساتراپ‌ها مالیات‌ها را جمع آوری می‌کردند، مقامات محلی را عزل و نصب می‌کردند و حفظ نظم و آرامش جاده‌ها و فضا‌های عمومی با آن‌ها بود.

از زمان داریوش بزرگ برای کمک به ساتراپ‌ها در اداره استان‌ها و نیز برای بازداشتن ساتراپ‌ها از اعمال قدرت بیش از حد و نیز ممانعت از به چالش کشیدن اختیارات پادشاه توسط آن‌ها افرادی هم از مرکز به عنوان مأمور به ساتراپی‌ها فرستاده می‌شدند.

این مطلب را از دست ندهید: قبرستان ۸۰۰ ساله هفتاد ملا؛ قبرستانی که از مقبره کوروش الهام گرفته است +تصاویر

هر ساتراپ به یک سردبیر، که به عنوان «چشم پادشاه» شناخته می‌شد، پاسخگو بود.

این شغل به این جهت تعریف شده بود که مرکز بداند احکامی که به ساتراپ صادر شده اجرا می‌ شود؛ بنابراین سردبیر طرف مکاتبه با مرکز بود و در مواقعی مرکز مستقیماً اوامری را به او صادر می‌کرد.

علاوه بر این مأمورانی برای رسیدگی به امور مالی و مسئولانی برای سربازان هم در هر ولایت مستقر بودند که مستقیماً به پادشاه گزارش می‌دادند، نه به ساتراپ و همچنین علاوه بر این تشکیلات، سالی یک دفعه هم بازرسانی از مرکز برای دیدن اوضاع ایالات مأمور می‌شدند و به همراه این بازرسان که لقب چشم و گوش پادشاه را داشتند سپاهیانی نیز برای اجرای فرامینشان اعزام می‌شدند.

دوران اوج و دوران ضعف امپراتوری هخامنشی

در دوران داریوش بزرگ، امپراطور بزرگ هخامنشی، تعداد ساتراپی‌ها به ۳۶ تا رسید. داریوش به سیستم مالیات گیری نظم و ترتیب داد. پیش از داریوش دریافت مالیات رویه مشخصی نداشت. اما پس از داریوش میزان مالیات هر ساتراپی بر اساس توان اقتصادی و میزان جمعیت آن تعیین می‌شد.

با وجود تمام این کنترل ها، وقتی امپراطوری هخامنشی تضعیف شد، ساتراپ‌ها ساز استقلال سر دادند.

برای مثال اردشیر دوم (۴۰۴-۳۵۸ قبل از میلاد) بین سال‌های ۳۸۲ و ۳۷۲ قبل از میلاد با شورش ساتراپ‌ها مواجه شد. در آن دوره کاپادوکیا (واقع در ترکیه کنونی)، فریقیه (باز هم در ترکیه) و ارمنستان نا آرام شدند.

این مطلب را از دست ندهید: کشف اتاقی اسرار آمیز با دیوارنگاره‌های عجیب پس از ۲ هزار سال

وقتی اسکندر مقدونی در ۳۲۳ سال قبل از میلاد با مرگ ناگهانی از دنیا رفت، از آن جایی که وارثی نداشت سردارانش برای اجتناب از نزاع بر سر جانشینی اش، امپراطوری اش را به چند ساتراپی تقسیم کردند و به نام پارسی ساتراپ بر ساتراپی‌ها حکومت می‌کردند،  اما ساتراپی‌های هلنیستی بسیار کوچک‌تر از ساتراپی‌های پارسی بودند. جانشینان اسکندر که دیادوخوی (Diadochi) نامیده می‌شدند بین ۱۶۸ تا ۳۰ سال قبل از میلاد یک به یک سقوط کردند.

هنگامی که ایرانیان حکومت هلنیستی را برانداختند، یک بار دیگر تحت عنوان امپراطوری پارتی یا اشکانی (۲۴۷ قبل از میلاد تا ۲۲۴ میلادی) متحد شدند و سیستم ساتراپی را حفظ کردند. در حقیقت، پارت در ابتدا ساتراپی‌ای در شمال شرق ایران بود که بیشتر ساتراپی‌های همسایه را فتح کرد.

فهرست ساتراپی‌ها

سنگ‌نبشتهٔ سه زبانهٔ بیستون، به نخستین سال فرمان‌روایی داریوش بزرگ از زبان خود او می‌پردازد.

سالی که به فرونشاندن شورش‌های داخلی پرداخت. نظام شاهنشاهی را استحکام بخشید و با فتح دره سند (هندوش Hinduš) در شرق و آفریقا (پوتایا Putāyā و کوشیا Kūšiyā) در غرب سرزمین‌هایی چند به شاهنشاهی الحاق کرد.

این مطلب را از دست ندهید: تاریخچه نوروز و هفت‌سین ایران باستان/ ریشه تاریخی هفت سین چیست؟

وجود این دهیاوه‌ها (dahyāva) به عنوان یک ساتراپی و موقعیت آن‌ها در چارچوب سلسله مراتب قدرت را می‌توان در منابع یونانی و لاتینی یافت.

این منابع آگاهی‌های زیادی دربارهٔ موقعیت جغرافیایی این سرزمین‌ها می‌دهند و در این منابع آمده است که حدود ساتراپی‌ها توسط سنگ‌های سرحدی، رودها، قلهٔ کوه‌ها و حصار‌های دیگر مشخص می‌شدند.

در فهرست زیر، اطلاعاتی راجع به پایتخت، موقعیت جغرافیایی و مرز‌ها و باشندگان بومی هر یک از  این ساتراپی‌ها آمده‌است:

• ساتراپی بزرگ پارسه/پارس Pārsa، پایتخت: پاسارگادا (Pasargada)، پارسه (Pārsa)
• ساتراپی مرکزی و اصلی پارسه/پارس
• ساتراپی مرکزی و کوچک پارسه/پارس
• ساتراپی کوچک کرمانه Karmana/Carmania
• ساتراپی اصلی اوجه/شوش Ūja (عیلام)، پایتخت: شوش (Susa)
• ساتراپی مرکزی و کوچک اوجه/شوش
• ساتراپی کوچک ایلامیس Elymais
• ساتراپی بزرگ مادَه/ماد (Māda)، پایتخت: هگمتانه (Hagmatana)
• ساتراپی مرکزی و اصلی مادَه/ماد
• ساتراپی مرکزی و کوچک مادَه/ماد
• ساتراپی کوچک ماد کوچک
• ساتراپی اصلی ارمینه/ارمنستان (Armina)
• ساتراپی مرکزی و کوچک ارمنستان شرقی
• ساتراپی کوچک ارمنستان غربی
• ساتراپی کوچک کلخید
• ساتراپی اصلی پرثوه/پارت (Parθava)، پایتخت: احتمالاً هکاتومپیلوس (Hecatompylus)
• ساتراپی مرکزی و کوچک پرثوه/پارت
• ساتراپی کوچک هیرکانیا/گرگان (Hyrcania)، پایتخت: زادراکرتا (Zadracarta)
• ساتراپی اصلی هوارزمی/خوارزم (Uvārazmī)
• ساتراپی بزرگ اسپاردا/لیدی (Sparda)، پایتخت: سارد (Sardes)
• ساتراپی مرکزی و اصلی اسپاردا/لیدی
• ساتراپی مرکزی و کوچک اسپاردا/لیدی
• ساتراپی کوچک فریگیای هلسپونین (Hellespontine Phrygia)
• ساتراپی کوچک کاریا (Caria)، پایتخت: هالیکارناس (Halicarnassus)
• ساتراپی کوچک فریگیای بزرگ (Greater Phrygia)
• ساتراپی کوچک سکودره/تراکیه (Skudra)
• ساتراپی اصلی کَتپَتوکه/کاپادوکیه (Katpatuka)
• ساتراپی مرکزی و کوچک کَتپَتوکه/کاپادوکیه (Cappadocia-beside-the-Pontus)
• ساتراپی کوچک کَتپَتوکه/کاپادوکیه (Cappadocia-beside-the-Taurus)
• ساتراپی کوچک پافلاگونی (Paphlagonia)
• ساتراپی بزرگ بابیروش/بابل (Bābiruš)
• ساتراپی مرکزی و اصلی بابیروش/بابل
• ساتراپی مرکزی و کوچک بابیروش/بابل
• ساتراپی کوچک سیتاکه (Sittacene)
• ساتراپی کوچک اساگارته (Asagarta)
• ساتراپی اصلی آثورا/آشور (Aθurā)

ببینید: رونمایی از نقش برجسته سرباز هخامنشی در موزه ملی ایران

• ساتراپی مرکزی و کوچک آثورا/آشور
• ساتراپی کوچک ایبرناری/سوریه (Ebir-nāri)، پایتخت: دمشق
• ساتراپی کوچک سیلیسیای (Cilicia) مشرف به دریا، پایتخت: ترسوس (Tarsos)
• ساتراپی بزرگ مودرایه/مصر (Mudrāya)، پایتخت: ممفیس (Memphis)
• ساتراپی مرکزی و اصلی مودرایا/مصر
• ساتراپی کوچک مصر علیا، پایتخت: ممفیس (Memphis)
• ساتراپی اصلی پوتایا/لیبی (Putāyā)
• ساتراپی اصلی کوشیا/نوبیا (Kūšiyā)
• ساتراپی اصلی اَرَبایه/عربستان (Arabāya)
• ساتراپی بزرگ هَرَهُوَتیش/رُخَج (Harauvatiš)، پایتخت: آراخوتوس (Arachotus)
• ساتراپی مرکزی و اصلی هَرَهُوَتیش/رُخَج
• ساتراپی اصلی زرنکه (Zranka)، پایتخت: فرادا (Phrada)
• ساتراپی اصلی مکا/گدروزی، پایتخت: پورا (Pura)
• ساتراپی مرکزی و کوچک مکا/گدروزی
• ساتراپی کوچک اوریتان‌ها (Oritans)
• ساتراپی کوچک اریاسپ‌ها (Ariaspae)
• ساتراپی مرکزی و کوچک ثته‌گوش ۱ (Θatagus)، پایتخت: تاکسیلا (Taxila)
• ساتراپی کوچک ثته‌گوش ۲
• ساتراپی کوچک ثته‌گوش ۳
• ساتراپی اصلی هندوش/هند (Hinduš)
• ساتراپی مرکزی و کوچک هندوش/هند ۱
• ساتراپی کوچک هندوش/هند ۲
• ساتراپی کوچک هندوش/هند ۳
• ساتراپی بزرگ باختریش/باختر (Bāxtriš)، پایتخت: باکترا (Bactra)
• ساتراپی مرکزی و اصلی باختریش/باختر
• ساتراپی مرکزی و کوچک باختریش/باختر
• ساتراپی کوچک مرگوش/مرو (Marguš)
• ساتراپی اصلی سوغوده/سغد (Suguda)، پایتخت: مَرَکندا (Maracanda)
• ساتراپی مرکزی و کوچک سوغودا/سغد
• ساتراپی کوچک دیربائیان‌ها (Dyrbaeans)
• ساتراپی اصلی گنداره (Gandāra)
• ساتراپی مرکزی و کوچک گندارا
• ساتراپی کوچک پاراپامیز (Paropamisus)
• ساتراپی اصلی هریوه/هرات (Haraiva)، پایتخت: آرتاکوانا (Artacoana)
• ساتراپی اصلی سکا پَرَدرایه/دا‌ها (Dahā (= Sakā paradraya) /Dahae) (سکا‌های آن سوی دریا: کریمه، دانوب)
• ساتراپی اصلی سکا تیگره‌خوده/ماساژت‌ها (Sakā tigraxaudā/Massagetae) (سکا‌های تیزخود، سکا‌های ماورای سیحون)
• ساتراپی اصلی سکا هئومه‌ورگه/امیرجیان‌ها (Sakā haumavargā/Amyrgians) (سکا‌های هومنوش، سکا‌های ماورای جیحون)

انتهای پیام/