تقویت صادرات غیر نفتی در شرایط فعلی اقتصاد کشور  به یک ضرورت تبدیل شده است. یکی از مهمترین درآمدهای غیر نفتی ایران می تواند از حوزه صنایع دستی خصوصا فرش ایرانی تامین شود. اما وضعیت این روزهای فرش دستباف چگونه است؟

 

به گزارش خبرنگارگروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد ،هر روز صبح قبل از رفتن به محل کار بنا بر عادت همیشه نگاهی به تیتر روزنامه‌ها می‌اندازم. بخشی از تیتر روزنامه‌ها به تحریم‌های مغرضانه استکبار جهانی علیه کشورمان از جمله تحریم صادرات نفتی ایران اختصاص داده شده است. در مسیرم به محل کار بیشتر به این سوژه روز رسانه‌ها فکر می‌کنم.

یادم می‌آید در کتاب اقتصاد دوره دبیرستان، بحثی درباره آسیب اقتصاد‌های تک محصولی مطرح بود. معلم می‌گفت که اقتصاد کشور ما مبتنی بر درآمد‌های نفتی است و در زمان بحران یا افت قیمت نفت، اقتصاد کشور دچار تزلزل می‌شود. در ادامه همان درس در کتاب اقتصاد، دانش آموزان بخشی با محوریت ظرفیت‌های کشور ما در صادرات غیرنفتی می‌خواندند و از انواع خشکبار، محصولات کشاورزی، صنایع دستی، محصولات هنری ایران به عنوان ظرفیت‌های اقتصاد غیر نفتی نام برده شده بود. معلم هنگام تدریس این بخش از کتاب فرش دستباف ایرانی را مثال می‌زد و از شهرت و آوازه فرش ایرانی در جهان می‌گفت. هنوز حرف‌های معلم در گوشم است که با بها دادن به هنرمندان ایرانی و تقویت این بخش از جمله هنر فرش علاوه بر ایجاد اشتغال می‌توان درآمد‌های ارزی فراوانی را برای کشور ایجاد کرد.

با صدای «دلار، یورو» مرد دلال ارز رشته فکرم قطع می‌شود و با خودم می‌اندیشم که بالا رفتن قیمت ارز توانسته است انگیزه صادرات صنایع دستی از جمله فرش دستباف را تقویت کند تا از این گذر بتوانیم درآمد‌های ارزی غیر نفتی وارد کشور کنیم.

 

 

 

تابلو‌های فرش ایرانی چند سالی است که خانه‌های ایرانیان را جلوه‌ای دیگر داده است اگرچه که به دلیل قیمت بالا شاید بیشتر به خانه‌های توانگران راه یافته است، اما این هنر دست ایرانیان در خارج از کشور نیز خواهان زیادی دارد. پای حرف‌های یکی از هنرمندان این رشته می‌نشینم و از وضعیت این روزهایش می‌پرسم.

 رشیدی مدیر آموزشگاه و شرکت تعاونی تابلو فرش است از فروش کم تابلو فرش گلایه‌مند است. او می‌گوید: این روز‌ها صادرات تابلو فرش افت کرده اگرچه این روند از مدت‌ها قبل آغاز شده و تقاضای خرید تابلو فرش در کشور‌های هدف کاهش یافته است.

از او علت افت فروش را جویا می‌شوم در پاسخ می‌گوید: دولت برای معرفی فرش ایران به دنیا نمایشگاه‌های بین المللی را در داخل کشور برگزار می‌کند که اقدام پسندیده و با هدف رونق صنعت فرش، اما این کار آسیب‌هایی را به همراه داشته است.

این تولید کننده فرش ادامه می‌دهد: معمولا مشتریان خارجی این نمایشگاه از امتیازات و تخفیف‌هایی برای خرید انواع فرش از جمله فرش دستباف و تابلو فرش برخوردار می‌شوند؛ بنابراین ترجیح مشتریان ما در کشور‌های هدف خرید از نمایشگاه‌های بین المللی داخلی است اگرچه ما تولید کنندگان نیز در این نمایشگاه‌ها حضور داریم، اما معمولا تولیدات هنری خود را با قیمت پایین تری به مشتری خارجی می‌فروشیم در حالیکه اگر تابلو فرش‌های خود را صادر کنیم سود بیشتری نصیب ما می‌شود به نوعی برگزاری این نمایشگاه‌ها به ضرر ما است، زیرا مشتریان  را در کشور‌های هدف کاهش می‌دهند و آن‌ها جذب این دست از نمایشگاه‌ها به دلیل مقرون به صرفه بودن می‌شوند.

 

 رشیدی از تاثیرات نوسان نرخ ارز بر حرفه اش می‌گوید: بخشی از مواد اولیه تولید تابلو فرش از جمله پشم و رنگ آن از طریق واردات تامین می‌شود این افزایش قیمت باعث شده هزینه‌های تولید افزایش یابد و تولید تابلو فرش توجیه اقتصادی نداشته باشد.

وی ادامه می‌دهد: برای بازاریابی محصولات خود باید در نمایشگاه‌های تجاری خارج از کشور شرکت کنیم، اما افزایش قیمت ارز باعث افزایش هزینه های سفر و کمرنگ شدن حضور در نمایشگاه ها شده است  از طرفی مرکز ملی فرش ایران نیز به دلیل افزایش نرخ ارز قادر نیست بخشی از هزینه‌های سفر را تقبل کند.

 

سال هاست که حمایت از صادرات غیر نفتی شعار مسئولان و اقتصاددانان کشور شده است حالا در شرایطی که کشور به تقویت درآمد‌های ارزی ناشی از صادرات غیر نفتی نیاز دارد و از سوی دیگر نیز تولید کنندگان محصول غیر نفتی از جمله فرش نیز درگیر مشکلات ناشی از نوسان‌های بازار است، حمایت دستگاه‌های اجرایی مسئول در این زمینه ضروری است یکی از دستگاه‌های مسئول در زمینه صادرات، سازمان صنعت، معدن و تجارت است. در این گزارش به سراغ سید مهدی کلالی رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی رفته ایم و حمایت‌ها و تدابیر مسئولان را برای تقویت هنر فرش دستباف جویا شدم.

وی می‌گوید: برنامه ما برای حمایت از فرش دستباف تقویت تولید کارگاهی و افزایش کارگاه‌های متمرکز و غیرمتمرکز است، زیرا معمولا قالیبافان مستقل و تک باف از تقاضای بازار اطلاعی ندارند و همین باعث می‌شود موقع فروش محصول دچار مشکل شوند و هنر دست خود را کمتر از قیمت واقعی به فروش برسانند در حالیکه صاحبان کارگاه‌های بافت فرش به دلیل اطلاع از نیاز بازار با مشکل فروش مواجه نیستند ضمن اینکه فعالیت ناظر فنی در کارگاه‌ها باعث می‌شود از تولید محصولات معیوب جلوگیری شود.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت و معدن به سایر مزایای تولید کارگاهی اشاره می‌کند و می‌گوید: کاهش دوره تولید فرش، آموزش قالیبافان و جذب نیرو‌های ماهر از برتری‌های تولید کارگاهی است علاوه بر این راه اندازی کارگاه‌های فرش باعث می‌شود از انحراف تسهیلات بانکی یارانه دار نیز جلوگیری شود، زیرا تسهیلات اعطایی به تک بافان معمولا رقم پایینی دارد و به دلیل تعدد افراد امکان نظارت وجود ندارد در نتیجه معمولا این تسهیلات دچار انحراف می‌شود و در مصارف دیگری غیر از تولید  فرش استفاده می‌شود در حالیکه امکان نظارت بر عملکرد کارگاه‌ها در این زمینه فراهم است.

کلالی تصریح می‌کند: برگزاری جشنواره فروش فرش دستباف با شعار هر فروشگاه یک نمایشگاه از دیگر برنامه‌های ما برای حمایت از هنر ایرانی است.

مصاحبه با این مسئول حوزه فرش به بحث نوسانات نرخ ارز و تاثیر آن در حوزه فرش دستباف می‌رسد. وی می‌گوید: یکی از مشکلات عمده تامین مواد اولیه در حوزه فرش دستباف بویژه مواد اولیه وارداتی، نبود سیستم شفاف و قابل اطمینان در جذب و توزیع است در این میان نوسان نرخ ارز زمینه سوء استفاده در تعیین نرخ نهایی مواد اولیه فراهم کرده و باعث عدم اطمینان خاطر تولید کنندگان و گاهی  باعث بلاتکلیفی آنها در تامین مواد مورد نیاز شده است و در نهایت اینکه محصول تولیدی نیز از نوسان قیمت بی نصیب نیست.

کلالی در پاسخ به این سوال که  آیا افزایش نرخ ارز انگیزه را برای صادرات افزایش داده است می‌گوید: مواد اولیه مصرفی فرش تولیدی صادراتی، حدود ۲۰ درصد از کل قیمت راشامل می‌شود این میزان در مقایسه با افزایش رقم ریالی حاصل از ارز صادراتی ناچیز است، بنابراین این موضوع می‌تواند از عوامل ترغیب صادر کنندگان محسوب شود البته مشکلات تعهد برگشت ارز صادراتی نیز مطلبی است که باید درباره آن تدابیر خاص اندیشیده شود.

 

 

هزینه‌های مواد اولیه فرش دستباف بخشی از قیمت تمام شده یک فرش را تشکیل می‌دهد و طبق مطالب اشاره شده در این گزارش نوسانات نرخ ارز و به دنبال آن افزایش هزینه‌های مواد اولیه وارداتی باعث شده است هزینه‌های تولید فرش دستباف افزایش یابد، اما آیا راهی وجود دارد تا بتوان به کاهش هزینه‌های تولید فرش کمک کرد؟

 

سمیه فتح الله تبار ملکشاه طراح و تولید کننده فرش دستباف می‌گوید: هم اکنون قیمت مواد اولیه یک فرش دستباف به دلیل وارداتی بودن بخش زیادی از هزینه تولید را در برمی گیرد به طور مثال هزینه ابریشم خام یک فرش دستباف ۶ متری بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان می‌شود، زیرا ابریشم فرش‌های تولیدی از چین وارد می‌شود که مرغوبترین ابریشم را دارد.

وی می‌گوید: در قدیم همه مواد اولیه از جمله پشم، ابریشم و رنگ‌ها در کشور ما تولید می‌شد، اما امروزه دیگر در این زمینه خودکفا نیستیم و ابریشم را از چین، پشم را از استرالیا و رنگ‌های شیمیایی را از آلمان وارد می‌کنیم این وابستگی باعث می‌شود هزینه تولید یک فرش دستباف بسیار بالا برود در حالیکه در گذشته به دلیل تامین مواد اولیه در داخل کشور، تولید فرش دستباف بسیار مقرون به صرفه بود.

این تولید کننده فرش دستباف می‌گوید: در گذشته هنرمندان فرش از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌کردند یا اینکه آن‌ها خود پشم و نخ مورد نیاز را تهیه می‌کردند، اما الان به دلیل عوض شدن سبک زندگی و تمایل به راحت طلبی قالیبافان ترجیح می‌دهند از مواد اولیه آماده و بازاری استفاده کنند و همین عامل باعث وابستگی  به واردات می‌شود.

 

 

هنر فرش دستباف ایرانی در صورتی تداوم دارد که نسل آینده نیز به فعالیت در این هنر علاقه‌مند باشند، اما ظاهرا نسل جوان دیگر تمایلی به نشستن پشت دار قالی ندارد این‌ها بخشی از حرف‌های معلم هنر فرش مدرسه کار و دانش  است فاطمه کاردانی هنر فرش دارد و سال هاست در مدارس کار و دانش تدریس می‌کند.

 

وی می‌گوید: دانش آموزان از رشته فرش چندان استقبالی نکردند و از رشته‌هایی است که هر سال ریزش دانش آموز دارد. شاید علت این مساله چند بعد داشته باشد یکی از این علت‌ها به دید سنتی مردم و والدین به این رشته برمی گردد که تحصیل فرزندشان در زمینه فرش را تحقیرکننده می‌دانند. خصوصا در مدارس کار و دانش که در مناطق حاشیه شهر قرار دارد خانواده تمایلی به ثبت نام فرزندشان در این رشته ندارند، زیرا معتقدند اگر قرار باشد فرزندشان قالیبافی یاد بگیرد می‌تواند در خانه قالیبافی را از قدیمی تر‌ها یاد بگیرد.

این معلم هنر فرش ادامه می‌دهد: نبود بازار کار خوب برای دانش آموزان رشته فرش از دیگر دلایل بی انگیزگی محصلان این رشته است همچنین حمایت‌های مسولان نیز از نخبگان رشته فرش ضعیف است.

احیا و تداوم فرش دستباف از دو جنبه اهمیت دارد. در درجه اول فرش دستباف هنر ایرانی است که نسل‌های پیش آن را با همت خود زنده نگه داشته اند و ما نیز امروز وظیفه داریم با احیای این هنر، آن را به نسل‌ها آینده انتقال دهیم و در درجه دوم منافع اقتصادی حاصل از تداوم فرش دستباف مطرح است.

 

همانطور که در ابتدای گزارش اشاره شد، در شرایطی که درآمد‌های نفتی کشور به دلیل تحریم‌های ظالمانه به سمت محدود شدن پیش می‌رود؛ درآمد‌های غیرنفتی از جمله صادرات فرش دستباف باید تقویت شود و در حد شعار نیز باقی نماند.هنرمندان و فعالان فرش دستباف ایرانی نیاز به حمایت جدی مسئولان دارند تا بتوانند با دلگرمی به این پشتوانه به فعالیت در این حیطه ادامه دهند و برای این حمایت نیاز داریم هم قوانین  و هم اقدامات عملی  ما با هدف حمایت از هنرمندان حوزه فرش باشد.

 

انتهای پیام//م.م

گزارش از مریم مزروعی