خطراتی که رودخانه اترک خراسان شمالی را تهدید می‌کند
رود اترک، به عنوان پنجمین رود بلند در کشور، هر چند در سیلاب اخیر، خروشان‌تر از گذشته است، اما دوستداران محیط زیست از برخی تهدید‌ها برای آن نگران هستند.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، رهاسازی فاضلاب صنعتی، فاضلاب انسانی، تصرف زمین‌های اطراف و توسعه کشت و کار از جمله مشکلات و دغدغه‌هایی است که دوستداران محیط زیست برای رود اترک بیان کرده اند.
رود اترک، محل تغذیه سه تالاب بین المللی آلا گل، آما گل و آجی گل در استان گلستان است و همین امر سبب شده تا مسئولان بر مدیریت این رود حساسیت بیشتری داشته باشند و می‌گویند مدیریت این حوزه باید در اولویت ساماندهی منابع آبی قرار گیرد.
انتقاد از رهاسازی فاضلاب به رود اترک
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی از رهاسازی فاضلاب در رود اترک انتقاد کرد و گفت: باید عوامل آلوده کننده این رود شناسایی و جلوی آن گرفته شود.
حسین هراتی اظهار داشت: متاسفانه فاضلاب واحد‌های صنعتی و بعضا فاضلاب انسانی به رودخانه اترک رهاسازی می‌شود که این امر دغدغه ما هم است.
وی افزود: محیط زیست با واحد‌های آلوده کننده برخورد می‌کند، اما در سال‌های مختلف مشکل برطرف و در دوره دیگر، واحد‌های صنعتی فاضلاب را در رود رها می‌کنند.
هراتی با بیان اینکه واحد‌های صنعتی مستقر در مسیر رود اترک فاضلاب خود را به آن رها می‌کنند و بعضا شاهد تخلیه فاضلاب انسانی در این رود هستیم گفت: با وجود اینکه تانکر‌های حامل فاضلاب باید فاضلاب را در لاگون‌های منطقه قارلق تخلیه کنند، اما بعضا در این باره اهمال می‌کنند.
وی تصریح کرد: اخیرا یک دستگاه تانکر فاضلاب، بخشی از فاضلاب را در رود خالی می‌کرد که این تخلف صورت جلسه شد و پرونده در حال بررسی است.
هراتی با بیان اینکه تاکنون اقدامی تاثیرگذار برای شناسایی عوامل آلاینده منابع آب استان انجام نشده است گفت: طرح برای شناسایی عوامل آلوده کننده منابع آب استان به استانداری پیشنهاد داده شده است که امید می‌رود اجرایی شود.
وی با بیان اینکه در سال ۸۶، برای مطالعه عوامل آلوده کننده منابع آبی استان اقداماتی انجام شد، اما ناتمام ماند اظهار داشت: اگر منابع آلوده کننده منابع آب شناسایی شود راهکار‌ها برای جلوگیری از آن و برخورد با متخلفان در این زمینه، پیش بینی می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: سموم و کود‌های شیمایی کشاورزی که در بارندگی‌های رگباری و سیل شسته می‌شود و به رود راه پیدا می‌کند از دیگر منابع آلوده کننده رود اترک به شمار می‌روند.
هراتی با بیان اینکه یکی از مشکلات رود اترک، عدم تخصیص حق آبه این رود از سد‌ها است گفت: در سال‌های خشکسالی و کم باران، حق آبه زیست محیطی روداترک داده نمی‌شود، البته امسال آب سد شیرین دره به واسطه بارندگی‌های مناسب از سد رها شده است، اما در سال‌های کم باران معمولا حق آبه اختصاص داده نمی‌شود.
تهدید برای تالاب آق قشلاق
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با اشاره به تهدید‌های زیستی تالاب آق قشلاق گفت: این تالاب در حاشیه رود اترک، زیستگاه و مامن پرندگان است و به یقین خطرات رود اترک در این تالاب هم تاثیرگذار خواهد بود.
وی افزود: در این سال‌ها سودجویان نسبت به تصرف زمین‌های اطراف تالاب اقدام کرده اند و زمین‌های کشت و کار خود را توسعه داده اند، البته خاک این منطقه بویژه در سال‌هایی که سطح آب بالاست برای کشاورزی مناسب نیست.
وی اظهار داشت: کشاورزان سودجو در سال‌هایی که سطح آب افت پیدا می‌کند، نسبت به تصرف خاک‌های اطراف تالاب و کشت و کار اقدام می‌کنند.
دست محیط زیست برای تالاب فعلا بسته است
هراتی در باره سوزاندن نیزارها گفت: سوزاندن نیزارها هم برای توسعه زمین‌های کشاورزی انجام می‌شود البته برخی از کارشناسان هم معتقد هستند که وجود نیزارها به هنگام سیلاب، سبب بالا آمدن سطح آب می‌شود و به زمین‌های اطراف رود خسارت وارد می‌کند از این رو حذف نیزارها با هدف لایروبی رود انجام می‌شود، اما سوزاندن نیزارها اقدامی خسارت زا برای محیط زیست و طبیعت است.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی اظهار داشت: این تالاب هنوز به ثبت نرسیده است و محیط زیست نمی‌تواند در مدیریت آن دخالت و ورود داشته باشد.
عوامل تخریب
یک کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی خراسان شمالی در این باره گفت: کاهش بارندگی‌ها و وقوع خشکسالی‌ها در دو دهه اخیر، سدسازی در مناطق بالادست و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی و افت سفره‌های زیر زمینی و منابع آب زیر سطحی و در نتیجه کاهش شدید دبی چشمه سار‌های واقع در کرانه‌های رود اترک بوده و کاهش سیلاب‌ها و رواناب‌ها از عوامل مهم تخریب تدریجی تالاب‌ها و نیزارها است.
بهمن هوشمند اظهار داشت: عوامل دیگری، چون ایجاد زهکش‌های مصنوعی در اراضی کرانه‌ای اترک و خشک کردن این زمین‌ها و یا آتش زدن نیزارها با هدف توسعه زمین‌های کشاورزی هم مزید بر علت شده و موجبات تخریب این زیستگاه‌های طبیعی را فراهم آورده اند.
وی افزود: عامل موثر دیگر در نابودی این اکوسیستم ها، رهاسازی فاضلاب‌های صنعتی به داخل رودخانه و استفاده بی رویه از سموم و کود‌های شیمیایی در زمین‌های زراعی و باغ‌های واقع در حوزه آبخیز و حاشیه رود اترک است که بتدریج موجب آلوده شدن آب و خاک و تخریب نیزارها و اولنگ زار‌ها می‌شوند.
این کارشناس رسمی دادگستری در رشته مهندسی آب در خراسان شمالی با بیان اینکه بخش زیادی از این زیستگاه‌ها در دهه‌های اخیر تخریب شده اند، اظهار داشت: در صورت تخریب این زیستگاه‌ها و پدیده‌های طبیعی و با توجه به ریزدانه بودن خاک سطحی و وجود املاح فراوان در این نوع خاک ها، این مناطق به منشا ریز گرد‌ها تبدیل خواهند شد و نتیجه نهایی آن افزایش ذرات معلق و آلودگی هوا در روستا‌ها و شهر‌های هم جوار خواهد بود و از طرفی تخریب این نیزارها، موجب به هم خوردن تعادل اکولوژیک در منطقه می‌شود.
پیامد‌ها و مضرات تخریب
هوشمند اظهار داشت: تخریب این محیط‌های طبیعی سبب کاهش شدید جمعیت پرندگان وابسته به این نواحی خواهد شد و، چون برخی از این پرندگان از آفات کشاورزی تغذیه می‌کنند و نقش کنترلی دارند، کاهش جمعیت آن‌ها در به هم خوردن تعادل و در نتیجه افزایش و طغیان آفات زراعی موثر خواهد بود.
وی تصریح کرد: بطور کلی تخریب یک اکوسیستم طبیعی به منزله زخمی عمیق بر پیکره سرزمین است و نتیجه نهایی آن به هم خوردن تعادل طبیعی و کاهش تنوع زیستی و عدم بهره مندی نسل‌های آتی از این نعمات ارزشمند خدادادی است.
راهکار‌ها
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی در خراسان شمالی گفت: انجام مطالعات علمی و دقیق و ارائه برنامه حفظ و حراست، احیا و بهره برداری صحیح از این پدیده‌های طبیعی یک ضرورت است و چنانچه این مهم انجام نشود در آینده‌ای نه چندان دور شاهد تخریب و انهدام کامل این زیستگاه‌ها خواهیم بود.
هوشمند اظهار داشت: در این راستا هماهنگی و همکاری ادارات و مراجع مرتبط از قبیل محیط زیست، منابع طبیعی، کشاورزی، آب منطقه ای، بخش صنعت، مراکز دانشگاهی و پژوهشی، شورا‌های اسلامی و تشکل‌های زیست محیطی و جوامع محلی الزامی است.
وی تصریح کرد: در این زمینه استفاده از تجارب و پتانسیل‌های حمایتی مجامع بین المللی نیز بسیار راهگشا خواهد بود.
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی خراسان شمالی گفت: راهکار دیگر، آموزش، ترویج و ارتقای سطح آگاهی جوامع محلی در مورد اهمیت و عواقب و مضرات زیست محیطی ناشی از تخریب این محیط‌ها و نیز فراهم ساختن زمینه‌های مشارکت آن‌ها برای بهره برداری درست از پتانسیل‌های این اکوسیستم و ایجاد زیر ساخت‌های لازم در راستای طبیعت گردی است.
وی افزود: مشارکت اهالی منطقه در حفاظت و توسعه این مناطق، زمینه‌های لازم برای بهره برداری صحیح از این نیزارها در زمینه گردشگری طبیعت و مشاغلی، چون حصیر بافی فراهم خواهد ساخت.
هوشمند اظهار داشت: در گذشته‌های نه چندان دور حواشی و کرانه‌های رودخانه اترک از منطقه رضاآباد شیروان تا نواحی پیش قلعه و مرغزار و حتی تا نواحی پایین دست در منتهی الیه شهرستان مانه و سملقان پوشیده از نیزارها و اولنگ زار‌ها بوده و در برخی مناطق نیز طغیان سیلاب‌ها و تجمع آب‌های زیر سطحی موجب تشکیل مانداب‌ها و تالاب‌هایی در حاشیه این رود شده است و هر چند در دهه‌های اخیر بخش‌های زیادی از این تالاب‌ها و نیزارها در اثر عوامل مختلف از بین رفته اند، اما قسمت‌هایی از این نیزارها در محدوده شهرستان بجنورد و در حد فاصل کارخانه پتروشیمی تا حوالی روستا‌های قشلاق و عبدالله آباد کماکان موجود است که به تالاب و نیزار قشلاق معروف شده است.
نحوه تشکیل تالاب‌ها و نیزار‌های حاشیه اترک
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی در خراسان شمالی گفت: تالاب‌های حواشی رودخانه اترک از نوع تالاب‌های رودخانه‌ای است که در چاله‌ها و مناطق کم شیب‌تر حاشیه رودخانه و در اثر کاهش شدت جریان سیلاب‌ها و رسوبگذاری ذرات رسی و ریز دانه و در نتیجه کاهش نفوذپذیری زمین و تجمع آب شکل گرفته اند و گسترش سازند‌های زمین شناسی ریزدانه مانند سازند‌های شیلی و مارنی سرچشمه و سنگانه در ارتفاعات بالادست و نواحی مشرف به رود اترک عامل اصلی تامین این رسوبات ریز دانه بوده اند.
هوشمند اظهار داشت: این پدیده در گذر زمان موجب رشد و نمو و استقرار گیاهان سازگار با این شرایط مانند انواع نی، گز، خانواده گندمیان و برخی درختچه‌ها شده و در نهایت محیط و مکان مناسبی برای زاد و ولد انواع پرندگان بومی و مهاجر فراهم آمده است.
وی خاطرنشان کرد: محیط‌های تالابی یک اکوسیستم مرکب از آب، هوا، خاک، پوشش گیاهی و حیات وحش است که در گذر زمان و در طی صد‌ها هزار سال به تعادل اکولوژیک با یکدیگر و با محیط اطراف خود رسیده اند، تالاب ها، نیزارها و اولنگ زار‌ها نقش مهمی را در تعادل اکوسیستم، تولید اکسیژن و پاکیزگی هوا، مامن مناسبی برای حضور پرندگان، کنترل فرسایش و جذب گرد و غبار و ممانعت از تولید و گسترش ریزگرد‌ها به عهده دارند.
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی در خراسان شمالی گفت: این محیط‌ها مکان‌های مناسبی برای طبیعت گردی هستند و در صورت حفاظت و بهره برداری درست و ایجاد زیرساخت‌ها می‌توانند نقش مهمی در جذب علاقمندان به طبیعت و توسعه صنعت گردشگری در راستای ایجاد اشتغال و توسعه مناطق داشته باشند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی در باره آلودگی رود اترک گفت: بر اساس قانون توزیع عادلانه آب، آلوده کردن منابع آب ممنوع است البته نظارت و برخورد با تخلف‌ها توسط محیط زیست انجام می‌شود، اما این شرکت هم نظارت‌های خود را دارد.
وحید واسطه اظهار داشت: تلاش داریم تا پیشگیری لازم در این باره انجام شود.
وی افزود: آلودگی‌های فاضلاب صنعتی و آلودگی شیمایی، دو پتانسیل برای منابع آبی در استان به شمار می‌رود که پتانسیل آلودگی فاضلاب در دشت بجنورد شناسایی شده است که به واسطه وجود واحد کشتارگاه، تصفیه خانه فاضلاب و مراکز دفن زباله سبب آلودگی منابع آب است.
هوشمند تصریح کرد: پتانسیل آلودگی شیمیایی هم در دشت مانه و سملقان است و به واسطه وسعت کشاورزی این شهرستان و استفاده کشاورزان از سموم و کود‌های شیمیایی زمینه آلودگی منابع آب وجود دارد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی افزود: در رود اترک، مشکل آلودگی، کم است و رود خود توان خودپالایی دارد و فاضلاب و مواد آلوده، در آب رقیق می‌شود و برای پایین دست خطر و تهدید محسوب نمی‌شود.
رود نمی‌تواند خودپالایی کند
مدیرعامل سازمان مردم نهاد دوست داران طبیعت سبز کره زمین در خراسان شمالی در این بار گفت: رود به هیچ عنوان نمی‌تواند خودپالایی داشته باشد و باقی مانده سموم و کود‌های شیمایی و یا فاضلاب ها، در زیست جانواران تاثیرگذار خواهد بود.
سید حمید کشمیری اظهار داشت: ورود فاضلاب کشتارگاه و تصفیه خانه فاضلاب، یکی از عوامل آلوده کننده رود اترک است.
رودخانه اترک از دامنه‌های جنوبی ارتفاعات هزار مسجد در حدفاصل شهرستان‌های قوچان و چناران سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از محدوده شهرستان قوچان در استان خراسان رضوی و بخش‌های میانی شهرستان‌های فاروج، شیروان، بجنورد و مانه و سملقان در خراسان شمالی به شرق استان گلستان وارد شده و در نهایت به تالاب‌های حاشیه دریای خزر (تالاب آلاگل) می‌ریزد.
حدود ۲۱۱ کیلومتر ازمسیر ۵۳۵ کیلومتری این رودخانه در استان خراسان شمالی واقع شده است.
منبع: ایرنا
انتهای پیام /ط
خطراتی در رودخانه اترک
