راه‌حل حقوقی ایران در برابر اقدام آمریکا علیه سپاه چیست؟
در پی برخی گمانه‌زنی‌های رسانه‌های غربی چند روز قبل از تروریستی اعلام کردن سپاه از طرف رئیس‌جمهور آمریکا، رسانه‌های داخلی و برخی نهاد‌ها بر آن شدند تا واکنش‌های متناسب با این اقدام را بررسی کنند.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، پس از اعلام رسمی کاخ سفید و قطعی شدن این موضوع، محمدجواد ظریف طی نامه‌ای به رئیس‌جمهور با استناد به «قانون مقابله با نقض حقوق بشر و اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه» مصوب مجلس شورای اسلامی، پیشنهاد کرد شورای عالی امنیت ملی کشورمان نیرو‌های نظامی آمریکا در منطقه غرب آسیا موسوم به «سنتکام» را در فهرست گروه‌های تروریستی از نظر جمهوری اسلامی ایران قرار دهد. پس از این مجلس شورای اسلامی سنتکام را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد.
سردار جعفری، فرمانده سپاه پاسداران نیز اعلام کرد بعد از این ارتش آمریکا در منطقه آرامش نخواهد داشت. در روز‌های بعد نیز وزیر امور خارجه کشورمان بار دیگر دست به قلم برد و نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نوشت. او در این نامه اقدام ترامپ را بی‌سابقه، غیرقانونی و خطرناک خواند و دولت فعلی ایالات متحده را بی‌قانون خطاب کرد. ظریف اعلام کرد اقدام متقابل جمهوری اسلامی در تروریستی اعلام کردن سنتکام صرفا بر اساس عمل متقابل است و از این طریق درخواست کرد که نامه او به‌عنوان سند مجمع عمومی و شورای امنیت منتشر شود. به نظر می‌رسد در مدتی که گذشت، مجموعه اقدامات صورت گرفته از طرف نهاد‌های مختلف داخلی نسبتا مناسب بوده و در جهت‌دهی به افکار عمومی تاثیر مثبت داشته است.
اما با توجه به دشمنی روزافزون ایالات متحده و گستاخی‌های شخص ترامپ و همچنین رسانه‌های قدرتمند آنها، باید اقدامات جدی‌تری در این حوزه صورت گیرد. واکنش‌های سیاسی و حقوقی متناسب با این موضوع می‌تواند تبعات این اقدام کاخ سفید را کاهش دهد یا به‌کلی خنثی کند. به نظر می‌رسد از مجموعه اقدامات ممکن علیه سیاست جدید آمریکا چند گزینه جدی‌تر و قابل پیگیری‌تر از سایرین است و اظهارات کارشناسان گواه آن است که در صورت اقدام مسئولان، راه‌حل‌ها کارگشا خواهد بود. در ادامه برخی گزینه‌های پیشنهادی را مرور خواهیم کرد.
اقدامات حقوقی
شکایت به دادگاه لاهه صلاحیت رسیدگی به اختلافات حقوقی بین دولت‌ها با دیوان لاهه است. البته این در صورتی است که کشور‌ها «صلاحیت اجباری» آرای دیوان در حل اختلافات حقوقی را از پیش پذیرفته باشند. در صورت توافق دولت‌ها به ارجاع پرونده به این دیوان، احکام صادره از سوی این دیوان ضمانت اجرایی دارد و اگر پس از این توافق و صدور رای دیوان، دولتی که رای دیوان به‌ضرر آن صادرشده از پذیرش و اجرای حکم دیوان سرباز زند، دولت مقابل می‌تواند پرونده را به شورای امنیت کشیده و از آن شورا بخواهد وارد عمل شود.
در ماجرای اخیر نیز اگر دولت جمهوری اسلامی با ارائه مستندات از آمریکا به دیوان لاهه شکایت ببرد، حتی در صورت اجرایی نشدن حکم دیوان از طرف ایالات متحده، صدور رای به نفع ایران می‌تواند بسیاری از کشور‌ها را علیه سیاست‌های ترامپ بشوراند و از این جهت کمی از سنگینی فشار‌های تحریم بکاهد. علاوه‌بر اینکه صدور چنین رایی ضدتبلیغی علیه اقدامات دولت آمریکا خواهد بود.
شکایت به دیوان عالی ایالات متحده آمریکا این دیوان عالی‌ترین نهاد قضایی در ایالات متحده آمریکاست که یکی از وظایف آن نظارت بر حسن اجرای قانون اساسی این کشور است.
احکام این دادگاه در نظام سیاسی آمریکا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار و برای دولت لازم‌الاجراست. اگر چه در اغلب موارد رای این دادگاه موافق با سیاست‌های دولت بوده است، اما در وضعیت کنونی که به نظر می‌رسد تفکر حاکم بر کاخ سفید در انزوا قرار گرفته و در بین سیاستمداران آمریکایی نیز طرفدار ندارد، شکایت به این دیوان ممکن است رایی خلاف‌نظر رئیس‌جمهور فعلی آمریکا به همراه داشته باشد و حکم او را لغو کند. چنانکه در جریان دستورالعمل مهاجرتی ترامپ، او با یک عضو این دیوان به دلیل مخالفت با نظرش درگیر شد و اعتراضات بسیاری را برانگیخت؛ بنابراین شکایت دولت جمهوری اسلامی به این دادگاه می‌تواند زمین بازی را عوض کند و نتایجی خوبی را برای کشور به همراه داشته باشد.
درخواست تشکیل جلسه شورای امنیت اولین و مهم‌ترین مسئولیت شورای امنیت سازمان ملل حفظ صلح و امنیت است. تصمیم جدید دونالد ترامپ نمونه آشکار اقدام علیه صلح و امنیت بین‌المللی است و شورای امنیت موظف است برای حل اختلافات و اعاده صلح به این مساله ورود کند. طبق قانون با درخواست رئیس این شورا جلسه فوری شورای امنیت تشکیل می‌شود و در این جلسه موضوع مورد مناقشه به بحث و تبادل نظر گذاشته خواهد شد. دولت جمهوری اسلامی می‌تواند با مجاب کردن رئیس این شورا و تبیین وضعیت موجود و خطرات ناشی از تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا، او را وادارد جلسه فوری تشکیل دهد و موضوع تروریستی خواندن یک نیروی نظامی رسمی را به بحث بگذارد. اگر چه بر طبق قوانین، آمریکا با استفاده از حق وتو می‌تواند این جلسه را از گرفتن یک تصمیم مناسب و عادلانه منع کند، مطرح شدن این موضوع در سطح بین‌المللی می‌تواند هزینه‌های این تصمیم را برای ایران کاهش و برای آمریکا افزایش دهد.
آمریکا در سایه عدم موضع‌گیری برای کشور‌ها هزینه ایجاد می‌کند
حسن لاسجردی کارشناس سیاست بین‌الملل گفت: «به‌طور حتم تنها ایران از تهدیدات و مواضع خودسرانه آمریکا آسیب نمی‌بیند بلکه دیگران هم می‌توانند در معرض آسیب‌ها و خسارت‌های یک‌سویه آمریکا قرار بگیرند، به همین خاطر هشدار آقای ظریف در این فضا قابل درک است. به نظر می‌رسد رفتار‌های ترامپ در حال حاضر جامعه بین‌الملل را از نظر روانی و ذهنی آماده شکستن سد سکوت در برابر آمریکا کرده است.»
حسن لاسجردی در ارزیابی نامه آقای ظریف که در واکنش به رفتار‌های خودسرانه آمریکا و تروریستی خواندن سپاه به همتایان خود نوشته است، عنوان کرد: «این نامه به‌مثابه نوعی هشدار بین‌المللی درباره تصمیم‌گیری‌های ترامپ در مسائل بین‌المللی و قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تروریستی است. تروریست خواندن سپاه پاسداران به دلیل جایگاه قانونی این نهاد نظامی از نظر جمهوری اسلامی ایران و قوانین بین‌المللی خلاف قوانین بین‌الملل به شمار می‌رود.»
وی افزود: «قطعا ظریف بر آن بوده ادبیات و مجموعه نظراتی را که توسط ترامپ و همراهانش عنوان شده، خلاف نظم بین‌الملل عنوان کند. مهم آن است که آقای ظریف با توجه به تهدیدات رئیس دولت و وزیر امور خارجه آمریکا تلاش کرده نظام بین‌الملل را در مقابل زورگویی‌های آمریکا تهییج کرده تا اعلام موضع کنند و علاوه‌بر اقدامات حقوقی با پشتوانه عاطفی در برابر موضع‌گیری‌های آمریکا کشور‌های دیگر را به این تقابل فرابخواند.»
این کارشناس امور بین‌الملل با بیان اینکه قطعا مسئولان سایر کشور‌ها باید در برابر اظهارنظر‌های مسئولان آمریکا موضع‌گیری دقیق و شفافی داشته باشند، گفت: «نامه آقای ظریف می‌تواند موضع‌گیری لازم را در عرصه جهانی ایجاد کند. نکته مهم دیگر این است که آمریکا در سایه سکوت یا عدم موضع‌گیری به‌موقع سایر کشور‌ها می‌تواند هزینه‌هایی را برای کشور‌های دیگر دنیا ایجاد کند.»
لاسجردی به اهمیت نامه ظریف و لزوم این‌گونه اقدامات تاکید کرد و افزود: «نامه آقای ظریف از این منظر مهم است که هشدار یا تلنگری به سایر کشورهاست که اگر در این باره اعمال موضع نکنند آمریکا با توجه به مواضع و مجموعه اقدامات عجیب‌وغریب ترامپ و ادبیات تند وی می‌تواند منجر به از هم پاشیدن صلح و امنیت بین‌الملل شود.»
وی با بیان اینکه به‌طور حتم فقط ایران از تهدیدات و مواضع خودسرانه آمریکا آسیب نمی‌بیند، بلکه دیگران هم می‌توانند در معرض آسیب‌ها و خسارت‌های یک‌سویه آمریکا قرار بگیرند، گفت: «به همین خاطر هشدار آقای ظریف در این فضا قابل درک است و به نظر می‌رسد رفتار‌های ترامپ در حال حاضر جامعه بین‌الملل را از نظر روانی و ذهنی آماده شکستن سد سکوت در برابر آمریکا کرده است.» این کارشناس مسائل بین‌الملل همچنین گفت: «ایجاد شجاعت و موضع‌گیری‌های بحق در برابر آمریکا در بیانیه و نامه آقای ظریف عنوان شده است، لذا اگر این نامه بتواند رهبران سایر کشور‌ها را برای اعلام موضع و دفاع از حقوق خود در عرصه بین‌الملل آماده کند قابل توجه است.»
وی در پاسخ به این سوال که چه اقدامات عملی‌ای در عرصه حقوقی و سیاسی در برابر زورگویی آمریکا می‌توان انجام داد، گفت: «اقدامات مختلفی در برابر زورگویی‌های آمریکا و تروریست خواندن سپاه پاسداران می‌توان انجام داد. توسل به سازمان‌های بین‌المللی وابسته به شورای امنیت و شورای حقوق بشر اگر چه تحت‌تاثیر قدرت‌های بزرگ قرار دارند، این‌گونه نیست که هیچ سندی را نپذیرند و موضعی در برابر اقدامات غیرقانونی آمریکا اتخاذ نکنند.»
لاسجردی در ادامه گفت: «بی‌تردید جمهوری اسلامی ایران باید از همه قابلیت‌های حقوقی در دفاع از خود و سپاه پاسداران در عرصه بین‌الملل استفاده کند. افزایش ارتباط و گفتگو با سفرای مختلف در تهران، ساخت برنامه‌هایی با محوریت فعالیت‌های ضدتروریستی سپاه پاسداران در مبارزه با گروه‌های تروریستی در سوریه و عراق و فعالیت‌های مثمرثمر سپاه در داخل کشور می‌تواند منجر به شکستن فضای تبلیغی آمریکا علیه سپاه پاسداران شود.»
وی افزود: «برگزاری نشست‌های تخصصی حقوقی و سیاسی با اهتمام به تبیین اقدامات موثر سپاه در حوزه تروریسم از جمله راهکار‌هایی است که باید از سوی مسئولان جمهوری اسلامی با تمام توان و تلاش دنبال شود.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل اقدام نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تروریستی خواندن «سنتکام» را اقدامی فوری و واکنشی متقابل به اقدام آمریکایی‌ها دانست و افزود: «تروریست خواندن گروه نظامی فرماندهی دولت آمریکا که مدیریت مجموع سیاست‌های نظامی آمریکا در خاورمیانه را برعهده دارد اقدام بجایی است؛ لذا به نظر می‌رسد هدف قرار دادن سنتکام اولین اقدام فوری نسبت به دستور ترامپ در تروریستی خواندن سپاه پاسداران است، قطعا در صورت تداوم تروریست خواندن سپاه و اصرار بر آن از سوی آمریکا با تروریست خواندن سنتکام حضور نیرو‌های یادشده در منطقه سخت‌تر خواهد شد.»
نامه ظریف خوب است، اما کافی نیست
حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: «تلاش افشاگرانه علیه آمریکا بسیار مهم است و ایران در مقابل توطئه‌ها و تهمت‌های آمریکا نباید به هیچ‌وجه منفعلانه برخورد کند با توجه به اینکه آمریکا در تلاش است ماجرا را به عملیات نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران ختم کند.»
بهشتی‌پور در ارزیابی تاثیرگذاری نامه آقای ظریف به همتایان خود بعد از تروریستی خواندن سپاه پاسداران گفت: «نامه آقای ظریف از این جهت که فعالیتی رسانه‌ای و تبلیغی و به‌نوعی دیپلماسی عمومی است، نه‌تن‌ها برای وزرای امور خارجه کشور‌های مختلف بلکه برای افکار عمومی دنیا باید تبیین شود.»
وی افزود: «رفتارها، تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌های دولتمردان آمریکا برخلاف قوانین بین‌المللی است. آنچه در نامه آقای ظریف عنوان شده استدلال‌ها و واقعیت‌هایی است که نشان می‌دهد مجموعه رفتارها و فعالیت‌های آمریکا برخلاف حقوق بین‌الملل و مخل امنیت بین‌المللی است و به ایجاد ناامنی و بی‌ثباتی در جامعه بین‌الملل دامن زده است.»
بهشتی‌پور با بیان اینکه این نامه در حدی که افکار عمومی را در سطح دیپلماسی عمومی متوجه وضعیت کنونی موضع‌گیری‌های غیرعادلانه آمریکا کند، خوب است، اما کافی نیست، ادامه داد: «توجه همه نهاد‌ها و ارگان‌ها به موضوع تروریست خواندن سپاه در آگاهی افکار عمومی جهان بسیار الزامی است.»
بیشتر بخوانید:حمایت تمام قد حداقل ۷ کشور عربی از سپاه پاسداران مقابل آمریکا
وی افزود: بیست‌ویکم انجام برخی فعالیت‌ها و رویکرد‌های بین‌المللی در مواجهه با موضع‌گیری‌های غیرعادلانه آمریکا انجام‌شدنی است، لذا تمرکز بر اطلاع‌رسانی به افکار عمومی دنیا و فعالیت‌های رسانه‌ای با تولید مستند‌های تاثیر‌گذار از مجموعه فعالیت‌های ضدتروریستی سپاه پاسداران علیه داعش در عراق و سوریه و مقابله با گروه طالبان در منطقه بسیار حائز اهمیت است.»
این کارشناس با تاکید بر اینکه قطعا توجه به موضوعات یادشده می‌تواند منجر به تبیین نقش ضدتروریستی سپاه پاسداران در منطقه و عدم همکاری آنها با تروریست‌ها شود، گفت: «هرچند حقوق بین‌الملل توسط کشور‌های قدرتمند تدوین و تحت تاثیر آنها قرار دارد، اما از آن می‌توان علیه قدرت‌های بزرگ استفاده و با شکایت و پیگیری آن در مجامع قانونی بین‌المللی همانند شکایت ایران به دادگاه لاهه آمریکا را محکوم کرد.»
بهشتی‌پور درخصوص راهکار‌های عملی در برابر رفتار‌های خودسرانه آمریکا علیه سپاه، گفت: «افشاگری با توجه دادن افکار عمومی به حقوق حقه ایران در عرصه بین‌الملل و استفاده از وکلای بین‌المللی جهت اقامه دعوا علیه آمریکا در مجامع حقوقی بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است. تلاش افشاگرانه علیه آمریکا بسیار مهم است و ایران در مقابل توطئه‌ها و تهمت‌های آمریکا نباید به هیچ‌وجه منفعلانه برخورد کند.»
وی با بیان اینکه آمریکا در تلاش است با رفتار‌های خود ماجرا را به عملیات نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران ختم کند، ادامه داد: «جمهوری اسلامی ایران با خردمندی باید از این موضوع عبور کند، اما توجه به اقدامات سیاسی و امنیتی اعم از رسانه‌ای یا غیررسانه‌ای توسط وزارت خارجه و سایر نهاد‌ها برای تجدیدنظر آمریکا در اعمال محدودیت‌ها علیه ایران بسیارضروری است.»
این کارشناس در پاسخ به اینکه آیا جمهوری اسلامی ایران از بعد سیاسی و حقوقی می‌تواند اقدام شایان توجهی در برابر حرکت خودسرانه آمریکا انجام دهد، گفت: «در دیپلماسی مساله‌ای به نام عمل مقابله به‌مثل وجود دارد و در حقوق بین‌الملل برای عمل متقابل تعاریف خاصی عنوان شده به‌نحوی که در عرصه بین‌الملل حق کشور‌ها محفوظ است حتی اگر تاثیری داشته یا نداشته باشد.»
وی افزود: «ایران نیز هیچ‌گاه نباید از عمل مقابله به‌مثل بگذرد چراکه حق قانونی و مشروع در سطح بین‌المللی است. این مساله مانند حمله دشمن به کشور است، مثل اینکه دشمنی به شما تجاوز کند و از نظر مجامع بین‌المللی دفاع از خود واجب است.»
این کارشناس در پاسخ به اینکه تروریستی خواندن «سنتکام» در برابر تروریستی خواندن سپاه تا چه اندازه موثر است و آیا تبعاتی در منطقه خواهد داشت، گفت: «پیگیری قانون تروریست خواندن سنتکام توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی بسیار مهم است و باید بدانیم تصویب این مصوبه به معنای آغاز جنگ نیست، بلکه حق ایران برای فشار سیاسی و بین‌المللی بر آمریکاست تا ترامپ و دولتمردان آمریکا مسئولیت اقدامات خود را بپذیرند.»
بهشتی‌پور در پایان گفت: «اینکه امروز ترامپ عنوان کرده چراغ خاموش باید به بغداد سفر کرد یا هزینه‌کرد بی‌فایده هفت هزار میلیارد دلار در عراق همه و همه بیانگر آن است که قدرت سیاسی یا نظامی در دنیای امروز جوابگو و پیش‌برنده نیست! بلکه قدرت برتر از آن کسانی است که بر ذهن‌ها و قلب‌های انسان‌ها تاثیر می‌گذارند.»
سپاه باید در دادگاه‌های آمریکا علیه ترامپ اقدام کند
نصرت‌الله تاجیک کارشناس مسائل سیاسی درباره نامه اخیر ظریف گفت: «اقدام اخیر آقای ظریف دست‌کم بی‌تاثیر نیست. ما نباید منفعل شویم، باید یک کار سیاسی و حقوقی خیلی قوی انجام دهیم. عکس‌العمل سیاسی درباره این موضوع طبیعی است و چنین اقداماتی در مسائل دیپلماتیک به ایجاد یک بستر منجر می‌شود.»
با توجه به اقدام غیرقانونی ترامپ در تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران، به نظر شما آیا می‌توان در این باره پیگیری اساسی و حقوقی انجام داد؟
به عقیده من اقدام خوبی است. در هر صورت ما باید روی این کار نپخته ترامپ تا جایی که می‌توانیم کار سیاسی و حقوقی انجام دهیم. طبیعی است که رایزنی با کشور‌های دیگر در این راستا اقدام موثری خواهد بود. تروریستی اعلام کردن بخشی از حاکمیت یک جامعه از طرف ترامپ بدعتی است که باید از آن جلوگیری شود. با اهدافی که ترامپ دارد و به دنبال ایجاد التهاب برای ما و عصبی کردن‌مان بر سر این قضایاست، بد نیست که این‌گونه اقدامات توسعه پیدا کند.
به نظر شما پیگیری این اقدامات تاثیری هم دارد؟
بله، دست‌کم بی‌تاثیر نیست. ما نباید منفعل شویم، باید یک کار سیاسی و حقوقی خیلی قوی انجام دهیم، عکس‌العمل سیاسی درباره این موضوع طبیعی است. چنین اقداماتی در مسائل دیپلماتیک به ایجاد یک بستر می‌انجامد. چون این موضوع واقعا یک کار خلق‌الساعه است و بدعت سختی است که در حال گذاشته شدن است؛ بنابراین نمی‌گویم دیر شده است، همین الان زمان آن است؛ حتی باید اقدامات بیشتری در این موضوع انجام شود؛ از طریق کانال‌های دیپلماتیک و ایجاد اجماع بر سر غیرقانونی بودن اقدام رئیس‌جمهور آمریکا. از جنبه حقوقی هم به نظر می‌آید در قدم اول باید از ظرفیت برخی قوانین آمریکا استفاده کنیم. آنطور که من اطلاع دارم و در متون حقوقی دیده‌ام ظرف مدت مشخصی فکر می‌کنم تا ۳۰ روز این امکان وجود دارد که ما اقدامی حقوقی در راستای مخالفت با این اقدام ترامپ در دادگاه‌های ایالتی آمریکا داشته باشیم. من فکر می‌کنم این اقدام مناسبی است که سپاه هم‌اکنون می‌تواند در یک حرکت قانونی از این ظرفیت قضایی و حقوقی به نفع خود استفاده کند.
البته نظر‌های مختلفی در کشور درباره این قضیه وجود دارد و برخی با توجه به ذهنیتی که درباره سیستم قضایی آمریکا دارند فکر می‌کنند اگر ما اقدام کنیم بازنده خواهیم بود. در حالی که به فرض درست بودن این نگاه که من با آن مخالفم، به‌هرحال یک سیستم قضایی در ایالات متحده وجود دارد و این مسائل را بررسی می‌کنند. البته من نمی‌گویم اراده سیاسی در این موضوعات دخیل نیست، به‌ویژه با این جوی که در دنیا علیه ما ایجاد شده و مخصوصا بعد از آمدن ترامپ، ممکن است این‌گونه مسائل در تصمیم‌گیری‌ها هم موثر باشد، ولی در عین حال ما چیزی را از دست نخواهیم داد؛ یعنی درنهایت برمی‌گردیم به همین جایی که هستیم. ولی با توجه به این اتهامات ما باید از ظرفیت‌های حقوقی موجود استفاده کنیم و یک کار حقوقی را در داخل آمریکا آغاز کنیم و با توجه به اینکه ممکن است این دادگاه‌ها مراحل دیگری هم داشته باشد، آن‌وقت از ظرفیت‌های کنوانسیون ژنو هم استفاده کنیم.
اقدامات لازم از طریق سیستم قضایی ایالات متحده باید از طرف سپاه باشد یا وزارت خارجه؟
کانال دیپلماتیک آن وزارت خارجه است، اما لازم نیست دولت جمهوری اسلامی وارد این ماجرا شود. آنطور که گفته‌اند و در متون حقوقی نیز آمده است، گروهی که تروریستی خوانده شده خود باید یک لایحه تنظیم و اسناد را به دادگاه ارائه و مخالفت خود را با این انتساب اعلام کند. من اعتقاد دارم خود سپاه شخصا و در راس می‌تواند این کار را انجام دهد. اگرچه بهتر است افرادی که کار حقوقی بیشتری کرده‌اند دنبال این قضیه باشند.
آیا مسیر‌های غیرحقوقی، مثل اقدامات سیاسی هم برای مقابله با این موضوع هست؟ مسیر‌های داخلی و چیز دیگری که نمادی از این مخالفت باشد برای مقابله با آن وجود دارد؟ ایده عملیاتی شما چیست؟
فکر می‌کنم هم زمینه دیپلماتیک برای کار سیاسی، چه دوجانبه و چه چندجانبه و همین‌طور کار حقوقی که من اشاره کردم، وجود دارد. در کار‌های بین‌المللی ممکن است بتوان از ظرفیت‌های ای‌سی‌جی یا دیوان لاهه استفاده کرد، ولی این‌ها در تخصص من نیست و باید از صاحبنظران این حوزه جزئیات آن را پرسید.
در حوزه اقدامات سیاسی فکر می‌کنم تبادل‌نظر با کشور‌های دیگر و نامه آقای ظریف می‌تواند اقدام خوبی باشد. رایزنی با هم‌پیمان‌هایمان و با کشور‌هایی که با ترامپ و سیاست‌های او مشکل دارند می‌تواند نتایج خوبی داشته باشد. اگر وارد کار سیاسی شویم به عقیده من لازم است.
منبع:روزنامه فرهیختگان
انتهای پیام/
چگونه می‌توان اقدام دولت آمریکا علیه سپاه را به فرصت تبدیل کرد؟
