به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، دوران امامت امام سجاد (ع)، همزمان با حکومت جابرانه امویان بود؛ عصری پراختناق و پرآشوب که حوادث محنت‌بار زیادی در آن رخ داد؛ از شهادت مظلومانه سالار شهیدان و یارانش در دشت تفتیده کربلا تا واقعه حرّه و هجوم به مکه و مدینه و سپس، بروز درگیری‌هایی میان امویان و زبیریان که شرایط را روز به روز در جامعه اسلامی وخیم‌تر می‌کرد و موجب آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی فراوانی می‌شد.

بیشتربخوانید: دو نتیجه و فایده اخلاص در کلام امام سجاد (ع)

با این حال، در دورانی که تفاخر جاهلی دوباره در قالب یک فضیلت اجتماعی بروز پیدا کرده بود و اغلب اعراب، به جای افتخار به اسلام، گرایش‌های نژادپرستانه داشتند، امام سجاد (ع) در مدینه، پرچم اسلام ناب را دوباره به اهتزاز درآورد و با نشان دادن نسخه‌ای حقیقی از آموزه‌های اسلام به نسل جدید، هیبت پوشالی افتخارات بی‌ارزش و جاهلانه را در هم شکست.

سیره اجتماعی امام سجاد (ع)، مشحون از اقدامات و فعالیت‌هایی است که به منظور عرضه فضایل حقیقی به جامعه آشوب‌زده آن روز، انجام می‌گرفت. توجه خاص و ویژه آن حضرت به طبقات فرودست جامعه و به ویژه بردگان و تلاش برای آزاد کردن آن ها، یکی از مصادیق بارز این امر است. در گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا جباری، پژوهشگر برجسته تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، به بررسی این بُعد از سیره اجتماعی امام سجاد (ع) پرداختیم. وی ضمن اشاره به اهتمام امام سجاد (ع) نسبت به آزادی بردگان، به سخنان مخالفان آن حضرت، به عنوان شاهدی بر عظمت شخصیت و سیره اجتماعی حضرت زین‌العابدین (ع) استناد کرد.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های سیره امام سجاد (ع) که شاید کمتر مورد توجه دوستداران اهل‌بیت (ع) قرار گرفته، سیره اجتماعی آن حضرت، آن هم در عصر پراختناق اموی است. به اعتقاد شما، اگر قرار باشد این فراز مهم را در سیره امام زین‌العابدین (ع) بررسی کنیم، باید به چه نکاتی توجه داشته باشیم؟

باید توجه کنیم که تمام ائمه (ع)، به اقتضای عصمت و انسان کامل بودنشان، در تمام ابعاد قابل تصور وجودی انسان و جهات مختلف آن، اعم از فردی، اجتماعی، عبادی و ... در اوج قرار دارند و بر همین اساس، الگو و اسوه پیروان و دوستدارانشان محسوب می‌شوند. امام سجاد (ع) نیز، مانند سایر امامان (ع)، در همه زمینه‌ها، به عنوان یک الگو و اسوه کامل شناخته می‌شود. اما ذکر این نکته ضروری است که وقتی صحبت از سیره اجتماعی به میان می‌آید، معمولاً واژه «اجتماعی» به صورت عام مورد توجه قرار می‌گیرد و در یک تقسیم‌بندی منطقی، می‌توان ابعاد مختلفی از سیره اجتماعی را در قالب مشی سیاسی، نحوه برخورد و معاشرت با مردم، اقدامات فرهنگی و حتی مشی اقتصادی، مد نظر قرار داد.

نظر به وسعت این بحث، من در این فرصت کوتاه، به بررسی سیره اجتماعی امام سجاد (ع) از بُعد معاشرت با مردم می‌پردازم. همان‌طور که اشاره کردید، دوران امامت آن حضرت، برهه‌ای حساس بود؛ امویان، هجمه‌های گسترده‌ای را علیه اهل‌بیت (ع)، به شکل‌های مختلف، سازمان دهی می‌کردند. هرچند اقبال عمومی به اهل‌بیت (ع) و توجه به خاندان پیامبر (ص)، به ویژه پس از واقعه جانگداز عاشورا افزایش یافت و در بروز و ظهور قیام‌هایی مانند توابین و مختار، نمود پیدا کرد، اما دشمن نیز کار خودش را انجام می‌داد و تلاش می‌کرد به جایگاه اهل‌بیت (ع) ضربه بزند.

با این حال، سخنانی که دشمنان آن حضرت درباره امام (ع) بر زبان می‌راندند، شاهدی بر نحوه تعامل و معاشرت امام سجاد (ع) با مردم و حتی مخالفان است. توصیف این افراد نشان می‌دهد که حتی وابستگان دربار اموی نیز، در برابر نحوه برخورد امام (ع) با مردم، سپر می‌انداختند و سر تعظیم فرود می‌آوردند. نمونه معروفی که می‌توان به آن اشاره کرد، سخنان محمد بن مسلم بن شهاب زُهری، از علمای معروف قرن اول هجری و یکی از فقیهان وابسته به دربار اموی است. زُهری یکی از اطرافیان عبدالملک بن مروان، خلیفه اموی بود. وی هرگاه یادی از امام سجاد (ع) به میان می‌آمد، می‌گریست و زیر لب زمزمه می‌کرد: «زین‌العابدین». این تأثیر نام امام سجاد (ع) بر فردی مانند زُهری، نشان می‌دهد که وجود مقدس آن حضرت، با ویژگی‌های خاص سیره اجتماعی، چگونه می‌توانست حتی دشمنان خود را تحت تأثیر قرار دهد.

یکی از بخش‌های مهم و قابل بررسی سیره اجتماعی امام سجاد (ع)، نوع تعامل آن حضرت با فرودستان جامعه است. لطفاً درباره این بخش از سیره اجتماعی امام (ع) نیز، توضیحاتی ارائه بفرمایید.

بحث دیگرگرایی و توجه به زیردستان که از جایگاه اجتماعی خاصی برخوردار نبودند، یکی از شاخصه‌های سیره اجتماعی امام سجاد (ع) است. این مسئله بسیار شهرت دارد که آن حضرت، توجه زیادی به بردگان و احوالات آن‌ها داشت و برای آزاد کردن آن ها، تلاش فراوانی می‌کرد. در واقع، یکی از فعالیت‌های اجتماعی گسترده و تأثیرگذار امام سجاد (ع)، همین خریداری و آزاد کردن بردگان است که در برخی از گزارش‌های تاریخی، تعداد آن‌ها تا ۱۰۰ هزار نفر نیز، ذکر شده است.

آن حضرت، به ویژه در ماه مبارک رمضان، اهتمام فراوانی به آزادکردن بردگان داشت. توجه داشته باشید که این اقدام در فضایی انجام می‌شد که با تلاش امویان، سایه تعصب‌های جاهلی بر سر بخش مهمی از جامعه اسلامی افتاده بود و بسیار بودند اعرابی که نسبت به عجم‌ها، احساس برتری نژادی می‌کردند و آن‌ها را خوار می‌شمردند. در این باره روایت‌های غم‌انگیزی وجود دارد که علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به منابع تاریخی از آن‌ها مطلع شوند.

امام سجاد (ع) به دلیل اهتمام فراوان برای آزاد کردن بردگان، مورد انتقاد اشراف خودپسند عرب قرار می‌گرفت، اما اعتنایی به این سخنان نمی‌فرمود و رفتار خود را منطبق با سیره جد بزرگوارش، رسول‌خدا (ص) می‌دانست. این فضایل، نه فقط در آثار علمای شیعه و دوستدار اهل‌بیت (ع)، بلکه در آثار کسانی که در جناح مقابل قرار داشتند نیز، انعکاسی وسیع یافته است. از دیگر اقداماتی که امام سجاد (ع) برای حمایت از محرومان و طبقات فرودست جامعه انجام می‌داد، کمک‌های مالی بود. آن حضرت، چند بار، تمام اموال خود را میان نیازمندان تقسیم کرد و همچون جد بزرگوارش، امیرمؤمنان (ع)، نیمه‌های شب، کیسه‌های نان و مواد غذایی را بر دوش مبارکش می‌گذاشت و پنهان از چشم اغیار، آن را به خانه محرومان و فقرای شهر می‌رساند.

منبع: روزنامه خراسان

انتهای پیام/