گشت و گذاری کوتاه در بزرگ‌ترین مجموعه‌های خشت تاریخی ایران/ آسبادهای نشتیفان چگونه باد‌ها را به خدمت می‌گیرد؟
مجموعه تاریخی آسبادهای نشتیفان که در خواف واقع شده است یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های خشت، گل و چوبی تاریخی ایران و همچنین از مجموعه آسبادهای تاریخی جهان محسوب می‌شود.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، در روزگاری که هیچ نیروی خاصی جهت رفع نیاز‌های بشر وجود نداشته، مهار باد و استفاده از آن برای آرد کردن گندم سبب کارایی نشتیفان شده است؛ آسبادهای نشتیفان سازه‌هایی هستند که برای این کار ساخته شده‌اند.
مجموعه تاریخی آسبادهای نشتیفان که در خواف واقع شده است یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های خشت، گل و چوبی تاریخی ایران و همچنین از مجموعه آسبادهای تاریخی جهان محسوب می‌شود.
ظهور آسیاب بادی‌ها در نشتیفان به سبب باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان است که ساکنین گذشته شهر نشتیفان در استان خراسان رضوی شهر خواف با توجه به قدرت و شدت باد نیاز به ایجاد آسیاب بادی را حس کردند. سون هدین در مورد علت پیدایش این آسبادها چنین می‌نویسد «در تمام طول سال باد‌های شمال حاکمیت دارند و استقرار باد و همچنین نبود آب موجب احداث آن شده است.
بیشتر بخوانید: آخرین برآورد خسارت سیل به استان کرمانشاه
با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه نشتیفان، اهالی آن از زمان‌های دور به فکر بهره‌برداری از این شرایط طبیعی بوده‌اند تا با احداث آسیاب باد‌هایی از نیروی جنبشی آن جهت آرد کردن گندم نیز استفاده کنند. از این شاهکار مهندسی همچنین در کار‌های دیگر مانند پمپ کردن آب هم می‌توان استفاده کرد که به آن پمپ بادی گفته می‌شود.
به هر حال عدم وجود همیشگی باد و در اختیار نبودن آن در تمام اوقات سال یک مشکل عمده در استفاده از آسیاب‌ها بوده است، اما مردمان گذشته نشتیفان برای رفع این مشکل تدابیری اندیشیده‌اند؛ در فصولی که باد کمی وجود داشته باشد از رودخانه‌های جنوب نشتیفان که در این موقع از جریان آب برخوردار بوده، جهت به کارگیری آسیاب‌های آبی استفاده کرده‌اند و بقایای آسیاب‌های آبی نیز در نشتیفان قابل رویت است.
آسبادها یا آسیاب‌های بادی یکی از شاخصه‌های مناطق کویری و بادخیز هستند که «آسبادهای نشیفان» جزو این آسبادها هستند و یکی از مهم‌ترین سازه‌های معماری شهرستان خواف نیز به شمار می‌آیند.
این سازه با ظاهری ساده از خشت و چوب برای تامین خوراک و معاش مردم کویرنشین اهمیت فراوانی داشته است و تلفیقی از هنر و دانش معماری صنعتی گذشتگان را به نمایش می‌گذارد.
معماران، این سازه‌ها را به بهترین شکل با اقلیم کویری منطقه تطبیق داده‌اند، یکی از دلایل اهمیت این آسبادها بهره‌برداری درست از شرایط طبیعی منطقه است؛ این منطقه از گذشته در معرض باد‌های سیستان قرار داشته است و این همین ویژگی مردم منطقه را به سمت برپا کردن آسیاب‌های بادی سوق داد.
بر اساس تحقیقات علمی و نکاتی که در کتاب جغرافیای تاریخی ولایت زاوه ذکر شده است طرز کار این آسبادها به این صورت است که چرخ و پر‌های غول آسایی را که ۴۸ بال و ۳۲ پر و ۸ درگاه دارد بر بام آسیاب و جهت وزش باد قرار می‌دهند، اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده است. باد با عبور از دروازه‌ای بادگیر به زوایای درگاه‌های هشت‌گانه می‌رسد و چرخ و پر را به حرکت در می‌آورد. از حرکت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل می‌شود و، چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است، لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر باید بچرخد و می‌چرخد.
زمانی که سنگ رویی به این ترتیب به حرکت در می‌آید، چوبی کوچک به نام لک لکی را با خود می‌جنباند و حرکت لک لکی باعث ارتعاش، دول بره (ناودان چوبی که گندم از پرخو به وسیله آن به شیار سنگ‌ها می‌رسد) می‌شود.
دول بره در حرکت افقی گندم را آهسته آهسته از پرخوی گندم (مخزنی که گندم را در آن می‌ریزند) به حفره میانی سنگ هدایت می‌کند. طبیعی است هر چه باد سریع‌تر بوزد سنگ گردش سریع‌تری دارد و، چون سنگ به سرعت بچرخد حرکت لک لکی و لرزش دول بره مقدار گندم زیادتری را به میان سنگ‌ها می‌برد.
آسبادهای نشتیفان شامل سه ردیف آسیا بوده که بر بلندای خانه‌های مسکونی، مزارع و باغات احداث شده است. این آسیا‌ها در ضلع شمال شرقی شهر بر فراز یک تپه خودنمایی می‌کنند، به همین دلیل از همه نقاط شهر به چشم می‌آیند و هماهنگ با شیب تپه، انحنایی چشم نواز در مقابل پهنای آسمان دارند.
آسبادهای نشتیفان معمولا به صورت مجزا ساخته نمی‌شوند؛ به عبارتی تعداد زیادی از این سازه‌ها با یک طول و عرض و ارتفاع و با یک سیستم در یک محل در کنار یکدیگر ساخته می‌شوند و یکی از دلایل این کار این است که باد‌های قوی نتوانند بنا‌ها را تخریب کنند و دلیل دیگر مرکزیت دادن به آسبادها است چرا که محل قرارگیری آن‌ها در حقیقت پایگاهی بوده که کشاورزان پس از بازدهی محصول، در آن مکان جمع می‌شدند و اجتماع کوچکی را برای داد و ستد و فروش گندم و آرد به وجود می‌آورند.
در خصوص نام شهر نشتیفان قصه‌ای عامیانه در خود شهر وجود دارد و به این شکل است که نام این شهر ترکیبی از دو کلمه «نش» که محلی شده «نیش» به معنای نیش عقرب و تیفان که محلی شده «طوفان» بوده است که در تمام ایام سال، نشتیفان وزش باد‌های موسمی را شامل می‌شود.
خواف و نشتیفان اقلیمی گرم و خشک دارند و بهترین زمان برای سفر به این مناطق و بازدید از آسبادها اوایل پاییز تا اوایل بهار است.
اطلاعات دقیقی در مورد زمان ساخت «آسبادهای نشتیفان» در دست نیست، اما اغلب مورخینی که در قرن‌های متمادی به ایران سفر کرده‌اند، تاریخ ساخت این سازه را قبل از فتح ایران به دست مسلمانان ذکر می‌کنند، حتی برخی تکوین این آسبادها را به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مربوط می‌دانند.
منبع: ایسنا
انتهای پیام/
