به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،صنایع دستی اصفهان، بیانگر استعداد، ذوق، هنر و آفرینش‌های سازنده هنرمندان اصفهان در قرون مختلف تاریخ است.

امروز در کمتر خانه‌ای هر ایرانی است که صنایع دستی اصفهان در آن یافت نشود و به همین خاطر اغلب مسافران خاطرات سفر به این دیار را با خرید هنر‌های دستی آن دو چندان می‌کنند.

هنر‌های دستی اصفهان در طول قرن‌های متمادی به عنوان نماینده هنر اصیل قوم ایرانی در جهان معرفی شده است از این رو اگر اصفهان را مهد صنایع دستی ایران زمین بنامیم سخنی به گزاف نگفته ایم.

ویژگی‌های فکری و روانی صنعتگر اصفهانی مانند ذوق، هنر، پشتکار و قناعت موجب شده است تا گردشگران و علاقه‌مندان طالب فرآورده‌های دست ساز هنرمندان این دیار نصف جهان شوند.

استان اصفهان یکی از بزرگترین مراکز تولید انواع مختلف صنایع دستی ایران محسوب می‌شود و تزئینات آجری، کاشی کاری، گچ بری و انواع خط در آثار تاریخی اصفهان، از حدود قرن‌ها پیش تا دوره معاصر، بر اطراف و جوانب مناره‌ها و داخل و خارج مساجد، قصر‌ها و هنر‌های زری دوزی و قلم کاری، ترمه و نقره کاری و تذهیب و تحریر انواع کتاب، قرآن و قطعات نگارگری و نقاشی جملگی به مرکزیت هنری اصفهان گواهی می‌دهند.

صنایع دستی این استان همچون خاتم کاری، میناکاری، منبت، قلم زنی روی انواع فلزات شهرت جهانی دارند که هر گردشگری را مسحور خود می‌کند و به همین خاطر مسافران این دیار ساعت‌ها وقتشان را در بازار نقش صرف می‌کنند.

به اعتقاد شماری از کارشناسان، گردشگران علاوه بر صنعت گردشگری باعث رونق صنایع دستی دیار نصف جهان می‌شوند.

بنا بر آمار موجود در تعطیلات نوروزی سال گذشته ۲ میلیون ۵۰۰ هزار نفر به استان اصفهان سفر کردند که به پیش بینی مسوولان امر این رقم در ایام نوروز ۹۸ به بیش از سه میلیون نفر افزایش خواهد یافت.

 خاتم

خاتم؛ هنر آراستن سطح اشیا با مثلث‌های کوچکی است که تصاویر گوناگون آن به صورت اشکال منظم هندسی طراحی می‌شود. این شکل‌های هندسی را با قراردادن مثلث‌هایی کوچک در کنار هم نقش بندی می‌کنند.

خاتم از نقش‌های هندسی به شکل مثلث‌های سه پهلو (متساوی الاضلاع) تشکیل شده است که از چسباندن عاج، استخوان، چوب و مفتول برنج به ضخامت دو میلیمتر در سطح خارجی یا داخلی اشیای چوبی در کنار هم ساخته می‌شود.

از خاتم در تهیه محصولات مختلف از جمله قاب عکس، جعبه سیگار، عصا، پیپ، جعبه لوازم آرایش، جاکلیدی، جاقلمی و جلد آلبوم استفاده می‌شود.

آثار تاریخی به جای مانده مانند در‌های کاخ ها، رحل‌های قرآن و صندوق‌های مقابر خاتمکاری شده، نشان می‌دهد که این هنر بویژه در عهد صفویه در اصفهان رواج داشته است.

 منبت

منبت، به معنای کنده کاری همراه با خلل و فرج روی چوب است که هم اکنون در گوشه و کنار ایران بویژه شهر‌های گلپایگان و اصفهان با نقوش اصیل همچون اسلیمی و ختایی رونق زیادی دارد.

در نوعی از این هنر، بجای آنکه زمینه چوب را کنده کاری کنند و نقش مورد نظر را برجسته سازند، چوب‌های مختلف را با رنگ‌های گوناگون طبیعی آن بریده و پهلوی هم قرار می‌دهند، این کار شباهت زیادی به هنر موزاییک دارد. در این گونه جدید، از چوب‌های شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می‌کنند.

زمینه کار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی است که خود دارای نقوش زیبایی هستند.

 فیروزه کوبی

فیروزه کوبی، یکی از معدود رشته‌های صنایع دستی ایران است که سابقه تاریخی چندانی ندارد، با این حال ظرافت، زیبایی و ذوق هنری سازندگان آن باعث شده، شرایط یک محصول خوب صنایع دستی را داشته باشد.

قدمت فیروزه کوبی به حدود ۷۰ سال قبل می‌رسد و در آن زمان صنعتگری بنام یوسف حکیمان معروف به محمدرضا در مشهد کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دستبند، گل سینه و گوشواره را آغاز کرد.

حدود ۲۰ سال بعد، این صنعت توسط صنعتگر دیگری بنام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد. هم اکنون صنعت دستی فیروزه کوبی تنها در اصفهان رایج و صنعتگران شاغل در این رشته نیز همچون تولید آن محدود هستند.

 قلمکاری

قلمکاری، یکی از صنایع دستی اصفهان است که از دوره مغول‌ها در ایران مرسوم شده است. عمر پرشکوه این صنعت در زمان صفویه بود و در اواسط عصر قاجاریه بتدریج از رونق آن کاسته شده است.

در زمان سلطنت شاه عباس، این صنعت رونق بسزایی یافت و بیشتر لباس‌های مردانه و زنانه از پارچه‌های قلمکار تهیه می‌شد.

در آن زمان، محل‌های مخصوصی برای تهیه لباس درباریان در بازار قیصریه اصفهان وجود داشت و پارچه‌های قواره‌ای قلمکار را که در اصطلاح آن روز ˈدلگهˈ نامیده می‌شد، از این مکان‌ها بدست می‌آوردند.

 میناکاری

در دوران قاجاریه، میناکاری به مقدار کم در ایران وجود داشته است و اشیایی مانند سرقلیان، کوزه قلیان، کوزه و بادگیر قلیان را به مینا مزین می‌کردند.

رواج صنعت میناکاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود سال ۱۳۱۰ هجری شمسی است. این هنر صنعت به وسیله یکی از استادان هنرمند و بنام اصفهان یعنی استاد شکرالله صنیع زاده بسط و توسعه یافت و شاگردانی در این مکتب تربیت شدند که هر یک کانون دیگری در هنر مینا بوجود آوردند.

بیشتر اشیایی که میناکاران فعلی به بازار عرضه می‌کنند، شامل گوشواره، گلوبند، انگشتر، جعبه‌های بزرگ و کوچک آرایش زنانه، قوطی سیگار، جعبه‌های خاتم کاری و مینا کاری، بشقاب مینا، گلدان مینا به اندازه‌های مختلف، تابلو‌های بزرگ و کوچک میناکاری است.
روی اشیای طلایی و نقره‌ای هم می‌توان میناکاری کرد، اما میناکاری بیشتر روی مس انجام می‌شود.

 کاشی سازی

کاشی سازی، یکی از اصلی‌ترین صنایع دستی اصفهان است، در این هنر سنت ویژگی طرح‌ها و نقش‌های قدیمی به خوبی حفظ شده است.

از جمله هنر‌هایی که با استفاده از کاشی در این استان انجام می‌شود، کاشی معرق است که عبارت از بریدن و خردکردن کاشی و در کنار هم قرار دادن آنهاست.

از آنجا که نقش‌هایی که روی کاشی‌ها پیاده می‌شود بسیار پیچیده است، کاشی ساز‌ها نمی‌توانند آن‌ها را به صورت ذهنی ترسیم کنند، از این رو صنعتگران طرح‌های مورد نظر را به طراحان سفارش می‌دهند و پس از اینکه طرح مورد نظر تهیه شد، صنعتگران آن را روی کاشی پیاده می‌کنند.

ملیله

یکی از رشته‌های صنایع دستی اصفهان که از ارزش هنری زیادی برخوردار است و تولید محصولات آن نیاز به ظرافت و دقت زیادی دارد، ملیله سازی است و فرآورده‌های تولیدی صنعتگران این رشته، نمایانگر ذوق سرشار آنان است.

باید به این نکته توجه کرد که در تولید برخی فرآورده‌ها همچون گل سینه و گوشواره تنها ملیله سازان دخالت ندارند، بلکه از میناسازان و زرگران نیز استفاده می‌کنند و در مقابل انجام عمل به آنان کارمزد می‌دهند.

قالی بافی

اصفهان در زمان صفویه یکی از مراکز عمده قالیبافی بود، در این شهر تعداد زیادی کارگاه وجود داشت که در آن قالی‌های زربفت بافته می‌شد.

تعداد رنگ‌های انتخاب شده در قالی‌های اصفهان بسیار محدود است، گره قالی‌های اصفهان فارسی است، رنگ‌های طبیعی بسیار کم مصرف می‌شود و بیشتر در قالی‌های خوب از رنگ‌های شیمیایی دندانه‌ای استفاده می‌شود.

در روستا‌های اطراف اصفهان نیز کم و بیش دار‌های قالی وجود دارد. روی این دارها، قالی و قالیچه‌ها طرح شاه عباسی و سایر طرح‌های اصفهان بافته می‌شود.

رنگ‌های بکاررفته در آن‌ها نباتی است و بیشتر از روناس، قارا، اسپرک، گنده یا گندل، پوست گردو، پوست انار و چند گیاه دیگر استفاده می‌شود.

 نمد مالی

نمد مالی در استان اصفهان رونق فراوان دارد و یکی از مراکز مهم تولید انواع نمد این استان، شهر شهرضاست.

 گیوه بافی و گیوه دوزی

گیوه دوزی در شهر‌های مختلف استان اصفهان درحال از بین رفتن است، گیوه دوزان این شهر علاوه بر تولید گیوه به تعمیر کفش نیز می‌پردازند، نحوه تولید گیوه که شامل تهیه رویه، تهیه تخت گیوه و دوخت رویه و تخت است، همانند سایر مناطق کشور است.

 عبا بافی

عبابافی در شهر نایین در شرق شهر اصفهان در ناحیه‌ای به نام محمدیه رواج دارد.
حدود ۲۵ درصد عبا‌های تولید شده در این مکان به فروش می‌رسد و بقیه به شهر‌های مشهد و قم و گاهی کشور‌های عربی صادر می‌شود.

سفال و سرامیک سازی

در شهر اصفهان و نیز شهر‌های نطنز و شهرضا در استان اصفهان، سفال و سرامیک سازی رواج دارد و محصولات آن‌ها خریداران بسیاری دارد.
نقش‌هایی که در سرامیک شهرضا به چشم می‌خورد، اغلب نقش گل و بوته و ماهی است و برای رنگ کردن لعاب نیز از اکسید‌های فلزات آهن، مس و منگنز و کبالت استفاده می‌شود.

در شهر نطنز نیز یک کارگاه سرامیک سازی است که محصولات جالبی را تولید می‌کند. در شهر اصفهان نیز کارگاه‌های متعدد سفال و سرامیک سازی وجود دارد.

پوست و پوستین دوزی

صنعت پوست دوزی در اصفهان از صنایع دستی پررونق این شهر در گذشته بوده است، اما اکنون آن رونق دیرین را ندارد.

فرآورده‌های پوستی اصفهان به لحاظ ظرافت و لطافت الیاف و رنگ سفید یکدست آن خواستاران زیادی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد خریداران فرآورده‌های پوستی، روز به روز در حال کاهش است.

از طرفی کاهش تعداد کارگاه‌های پوست دوزی نیز حاکی از نقصان تقاضا برای این محصولات است.

سکمه دوزی و قلاب دوزی

یکی دیگر از رشته‌های صنایع دستی موجود در شهر اصفهان سکمه دوزی و قلابدوزی است.  مواد اولیه مورد استفاده سکمه دوزان و قلابدوزان را کتان ایرانی و خارجی و نخ پنبه‌ای تشکیل می‌دهد.

رومیزی گرد، زیربشقابی و دستمال‌های مخصوص از انواع محصولات سکمه دوزان یا قلابدوزان است.

 نگارگری در اصفهان

نگارگری در ایران از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. در زمان شاه عباس دوم که اصفهان پایتخت و مرکز هنر ایران شد، نگارگری در این شهر تکامل یافت. برای نگارگری از چوب، عاج، فیبر و استخوان استفاده می‌شود.

 سوزندوزی

این هنر صنعت هم اکنون بدست زنان و دختران خانه دار در اصفهان تولید می‌شود.  هم اکنون از این هنر علاوه بر کلاه، برای تهیه زیرلیوانی، کمربند، کفش و جلیقه استفاده می‌شود.

طرح‌های سوزندوزان ذهنی و ملهم از برداشت‌ها و بینش‌های مشخص هنرمندان از محیط طبیعت است و بیشتر شامل گل بوته‌های تمثیلی می‌شود.

ضریح سازی