نوروز عیدی باستانی و آیینی کهن با رنگ وبوی بومی تر در شهر‌های کردنشین
نوروز بهانه خوبی به دستمان داده تا همه چیز را بشوییم و نو کنیم و دل‌ها را از ناپاکی و نفرت پاک کنیم.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد، در داستان‌های کردی آمده است چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح کی مورس (به فارسی کیومرث) نامی از مردم کرد پیدا شد و از همان ابتدا اهریمن نامی با وی به دشمنی برخاست. او در کوهستان‌های رواندز با اهریمن به جنگ پرداخت کیومرث در آغاز پیکار به سپاهیانش فرمان داد که در صورت پیروزی بر دشمن و کشتن اهریمن بر ستیغ کوه‌ها و بالای تپه‌ها و گردنه‌ها، برج‌هایی از آتش برافروزند تا هم نشانی بر اعلام پیروزی باشد و هم فرمانی بر بازگشت سپاه از جبهه‌ها به نزد وی. سرانجام پیکار با اهریمن به پیروزی سپاه کی مورس پایان یافت و آتش‌ها بر بالای کوه‌ها زبانه کشید. روز پیروزی بر دشمن ده روز پیش از موقع نوروز بود. کی مورس فرمان داد نه تنها آن روز بلکه ۹ شبانه روز پس از آن را همراه با برافروختن آتش، مراسم جشن و سرور برپا کنند. از آن هنگام جه‌ژنی نه‌روژ شکوهی خاص یافت و هر سال همراه با مراسم ویژه آتش بازی برگزار می‌شد.
مهاباد از شهر‌های زیبای کردنشین در جنوب آذربایجان غربی است. کوهستان‌های بلند این منطقه تمدن‌های مهمی را در خود جای داده است. آیین‌ها و جشن عید نوروز در مناطق کردنشین نیز مانند دیگر شهر‌های ایران با رسم و رسوم خاصی برگزار میشود. آیین‌هایی که در باور و عقاید مردم به شیوه‌های گوناگون نمایان بوده و در تاریخ این سرزمین کهن ثبت شده است.
برپایی آتش نوروز در مناطق کردنشین میراثی ماندگار از گذشته تا به امروز
نوروز نخستین روز بهار است که طبیعت از خوابی طولانی بیدار میشود و جانی دوباره می‌گیرد. به عقیده گذشتگان نوروز پس از غلبه کیومرث بر اهریمن روز پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاک پادشاه ظالم و ستمگر هم هست. به هرحال شب آخرین روز سال مردم برحسب سنت‌های دیرین با برپایی آتش در داخل شهر و بربلندی ها، نوروز را جشن می‌گیرند.
برخی آیین‌های نوروزی باقی مانده در مناطق کرد نشین
۱) هه لاوه مه لاوه
از آیین‌های مردم کرد که قبل از عید شروع شده و تا روز عید هم ادامه دارد آیینی مرسوم به " هه لاوه مه لاوه"، است که در آن بچه‌ها به صورت فردی یا گروهی به خانه‌ها می‌روند. بدون آنکه در خانه‌ها را بزنند با صدای بلندی فریاد می‌زنند: هه لاوه مه لاوه، شتیک مان بو بخه نه بن تاوه، کوره که تان ببی به زاوا، یعنی (هدیه نوروزی را برایمان بیاورید و امیدواریم پسرتان داماد شود)، و به این شیوه شیرین از بزرگان طلب هدایای نوروزی می‌کنند. در این میان خانواد‌ها که از قبل تدارک خاصی دیده اند، هدایا را که اغلب تخم مرغی رنگ شده با پوست پیاز و یا تنقلات و پول است بین بچه‌ها تقسیم می‌کنند.
در روستا‌ها جوانان و نوجوانان این کار را در شب هنگام انجام می‌دهند بطوریکه سطل‌های تزیین شده یا کمربند‌هایی را از محل نورگیر یا تنورک سقف بام خانه‌های روستایی که برای ورود نور و خارج شدن هوای نامطبوع تعبیه شده است آویزان می‌کنند و خانواده‌ها هدایای نوروزی را برایشان در داخل سطل گذاشته یا به کمربند می‌بندند و شخص آن را بالا می‌کشد، این آیین با همان شعار و به صورت فردی و دسته جمعی اجرا میشود.
۲) مراسم کوسه به داس
یکی دیگر از آیین‌های نوروز که در شب عید برگزار میشود کوسه (کسی که مویی درصورت نداشته باشد) است. آیینی که ابوریحان بیرونی و بسیاری از مورخان در آثارشان از آن یاد کرده‌اند.
فاطمه لی لی کارشناس باستان شناسی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد، گفت: در این رسم قدیمی ویژه نوروز دسته‌ای از جوانان با هم جمع شده و با قید قرعه یکی را به نام کوسه انتخاب می‌کنند، لباس خاصی را به او می‌پوشانند، روی صورتش را نقاشی کرده و یا او را شبیه حیوانی مانند میمون یا روباه در می‌آورند سپس با زدن ساز‌های محلی به در خانه‌ها رفته و کوسه با رقصیدن و اجرای حرکات نمایشی از صاحب خانه درخواست هدیه می‌کند. بقیه افراد هم با سردادن شعار، کوسه هاتوه بو هیلکه خاوه ن. مال زو به ریی که، (کوسه برای گرفتن هدیه آمده صاحب خانه هدیه را بهش بده)، عیدی خود را گرفته و بعداً آن را تقسیم می‌کنند، البته هدایای این مراسم بهتر و ارزشمند‌تر از هدایای آیین هه لاوه و مه لاوه بچه هاست و اگر هدیه نوروزی تخم مرغ باشد، به تعداد افراد گروه باید تخم مرغ را به مسوول جمع آوری هدایا داد.
لی لی ادامه داد: پس ازبرپایی این آیین ها، بیشتر مردم با پوشیدن لباس‌های نو برای تبریک سال تازه به دیدن اقوام و دوستان خود می‌روند و میزبان با شیرینی و شربت از آن‌ها پذیرایی می‌کند.
سفره هفت سین
هنگام فرارسیدن نوروز، پس از برپایی سفره هفت‌سین، به محض آغاز سال جدید، صدای هلهله و شادی از هر خانه‌ای بلند میشود. نخست افراد کوچک خانواده دست بزرگان را می‌بوسند و سپس بزرگان خانواده روی بچه‌ها و جوانان را می‌بوسند و به هر کدام عیدی می‌دهند پس از آن بر سر سفره می‌نشینند و به خوردن مشغول می‌شوند. بچه‌ها و جوانان مقداری سیر و پیاز را خورده و نیز به پای خود می‌مالند. این کار را به این سبب می‌کنند که از گزند جانورانی مانند مار و کژدم در امان باشند. همچنین براین باورند که سمنو باعث افزایش بینایی و هوش، سرکه و سماق باعث از بین رفتن صفرا و سرگیجه و خوردن سیر، باعث دفع سموم بدن میشود و از مرگ ناگهانی جلوگیری می‌کند.
میر نوروزی
مراسم میرنوروزی یا امیر بهاری یکی از آیین‌های نمایشی پس از تحویل سال نو است که در گذشته با تشریفات زیادی برگزار می‌شد و امروزه تنها در روستا‌های دور دست مهاباد ترتیب می‌یابد این آیین هرساله در نخستین چهارشنبه سال برگزار میشود. در این روز مردم از میان خود فردی عامی را به امارت و حکومت موقت انتخاب می‌کنند و به او عنوان میر نوروزی می‌دهند.
آقای پدرام از کارشناسان تاریخ و فرهنگ منطقه در این زمینه در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد، گفت: «در نخستین چهارشنبه سال، میر با همراهانش در جمع مردم حاضر می‌شد و با حضور در کوی و برزن مردم کوچه و بازار را به علت گرانی، بداخلاقی و ... محکوم می‌کرد و جلاد نیز حکم صوری وی را اجرا می‌نمود. این مراسم از دیرباز درمیان کرد‌ها رواج داشت و هرساله با تشریفات خاصی برگزار می‌شد و در گذشته از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. اگرچه، امروزه این مراسم به دست فراموشی سپرده شده است هنوز هم جایگاه خاصی در ذهن و خاطرات مردم منطقه کردستان دارد.»
طبق کشی
سید محمد صمدیاز محقق فرهنگ منطق مهاباد در این زمینه در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد،گفت :در مناطق کردنشین رسم بر این است که خوانچه‌هایی (طبق) برای عروس‌های نامزد شده یا به خانه شوهر رفته، فرستاده میشود. خوانچه هامعمولا سه یا چهار تا است که محتوای خوانچه‌ها طلا، پارچه‌های رنگارنگ، جوراب، دستمال‌های تزئینی، عطر، انواع غذاها، سمنو، شیرینی، آجیل، میوه و به ویژه سیب سرخ به نشانه محبت، می‌باشد.
وی با اشاره به اینکه این هدایا 'نوروزانه' نامیده میشود اضافه کرد: این خوانچه‌ها بر سر افرادی به عنوان طبقه کش، در آخرین روز سال برای خانواده عروس یا نامزد برده میشود.
بووکه بارانه (عروس باران)
عروس باران یکی دیگر از آیین‌های کهن و قدیمی مناطق کُردنشین است. آیین زیبای باران خواهی یکی از سنت‌های قدیم ایرانیان به عنوان میراث ناملموس در سال ۲۰۱۴ میلادی نامزد ثبت جهانی در یونسکو شد، این آیین در مناطق کردنشین با عنوان بووکه بارانه (عروس باران) هنوز هم رواج داد و بطور کلی رنگ نباخته و در برخی از مناطق روستایی در هنگام بروز خشکسالی و کاهش باران با شور و اشتیاق خاصی برگزار میشود.
بوکه بارانه، عروسکی باستانی در میان مردم مناطق کُردنشین، نمادی برای دفع بلای خشکسالی، عروسکی برای دعا و نیایش جمعی مردم به درگاه پروردگار، تقویت روحیه تعاون و سهیم شدن کودکان در فرهنگ رسوم و باور جامعه است برای ساخت بووکه بارانه (ایزدبانوی آب) یک قطعه چوب بزرگ با پارچه‌هایی با رنگ‌های شاد استفاده میشود و به عنوان نمادی از زیبایی و پاکی، پیشاهنگ کودکان روستا میشود. در این آیین عروسک بر سر دستان کودکان بویژه دختر بچه‌ها و به صورت دسته جمعی در کوچه‌ها و معابر گردانده میشود.
بیلن دانا (بیل برزمین گذاشتن)
جشن باشکوه محلی بیلن دانا در سال‌های اخیر بعد از یک دوره فراموشی دوباره رونق گرفته است. جشنی که نقطه شروع اش شب هرچند چهاردهم بهمن است، اما پیشوازی از بهار است وجزو آیین‌های نوروزی است.
عباس طالبانی مسئول برگزاری این آیین در مهاباد در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد،گفت: در جریان برگزاری این مراسم که امسال (۹۷) در روستای سهولان مهاباد ترتیب یافت در معرفی بیشتر مراسم بیلن دانا گفت: آتش عنصر اصلی این سور است و برگزار کنندگان آن که بیشتر جوانان هستند هیزم‌هایی را در محوطه‌ای جمع و چهار بیل چوبی (پارو) برای آتش زدن در وسط تله هیزم‌ها قرار می‌دهند.
هر کدام از بیل‌های چوبی در این آیین نمادی از چهار محصول (گوشت، آب، نان و بلوط) است به این منظور که پس از افزوختن آتش هر بیلی که زودتر از دیگری بسوزد و به سمت نماد‌های دیگر خم شود اهالی می‌پندارند که در سال آینده آن محصول پر رونق‌تر از بقیه است.
وی افزود:گوشت به نشانه ازدیاد دام، آب به نشانه سالی پر آب، نان به نشانه افزایش رزق و روزی و میوه درخت بلوط به نشانه افزایش محصولات جنگلی هستند. این مراسم در واقع شکرگزاری برای گذشتن از سرمای سخت کوهستان و همچنین طلب زیادت روزی در سال پیش روی است و برخی از کارشناسان معتقدند تاریخ زایش و خاستگاه این جشن به همان دوران حدود سه تا چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح در منطقه زاگرس بر می‌گردد.
در آن دوران زاگرس نشینان اغلب از راه پرورش دام و دامداری امرار معاش می‌کردند و با زغال و چوب نیمه سوخته که در باور مردم این منطقه به عنوان یک ضدعفونی کننده شناخته میشود، آغل و طویله احشام خود را گندزدایی و ضد عفونی می‌کردند که بر افروختن آتش در این مراسم نمادی از آن دوران محسوب میشود.
سیزده بدر
سیزده بدر سیزدهمین روز فروردین ماه و از جشن‌های نوروزی ایران است. سیزدهمین روز نوروز روزی مقدس نزد ایرانیان باستان است. واژه‌ی سیزده به در به معنای در کردن نحسی سیزده است. در این روز مردم به دامن طبیعت رفته و یک روز را مهمان طبیعت می‌شوند، از آیین‌های خاص مردم کرستان در سیزده بدرگره زدن سبزه و سبزه به رود سپردن است. بعضی‌ها براین باورند با به آب انداختن این سبزه‌ها آرزوهایشان درسال جدید برآورده خواهد شد. برخی دیگر سیزده سنگ کوچک را برداشته و آن‌ها را داخل آب پرتاب نموده و به اصلاح سیزده را که در باور عامه عدد نحسی است از خود به در می‌کنند.
کلام پایانی
هر چند تعدادی از این آداب هم اکنون تا حدودی زیادی رنگ باخته و نیاز است برای احیای آن و آشنایی نسل جوان با این فرهنگ ها، جشنواره‌ها یا همایش‌هایی در سطوح مختلف برگزار شود؛ با این حال گردشگران با آمدن به مناطق کردنشین به ویژه مهاباد می‌توانند به فراخور زمانی که میمانند این آیین‌ها را از نزدیک مشاهده کنند و از سفرخود به این خطه از کشورمان لذت ببرند.
گزارش از مینا نادرحیته
انتهای پیام/ن
